„Pasieka” nr 4/2015 - pobierz bezpłatny ebook w formacie epub - na czytniki ebooków, smartfony i komputery. Sprawdź więcej ebooków z „Pasieki”.
Inwazyjne gatunki obce wykorzystywane w pszczelarstwie, cz. 1.
Inwazyjne gatunki obce uznawane są za jedno z największych zagrożeń dla przyrody całej Ziemi (Komunikat UE w sprawie gatunków inwazyjnych COM (2008) 789). Niekontrolowane rozprzestrzenianie się gatunków roślin i zwierząt jest problemem na ogromną skalę, ponieważ to dynamiczny, nieprzewidywalny i słabo rozpoznawany proces.
Zjawisko to jest skutkiem rozwoju cywilizacyjnego i wciąż należy do najmniej zbadanych zagrożeń dla bioróżnorodności. Inwazyjne gatunki obce wpływają negatywnie na środowisko przyrodnicze, powodują szkody gospodarcze, a także mogą stanowić zagrożenie dla człowieka.
Rozprzestrzenianie się ich jest na tyle poważne, że podjęto działania na skalę europejską i światową zmierzające do ograniczenia tego zjawiska. Założono, iż gatunki obce, źródła i drogi ich rozprzestrzeniania, należy zidentyfikować, skategoryzować a gatunki priorytetowe kontrolować i usuwać.
W Polsce, zgodnie z art. 120 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, zabrania się wprowadzania do środowiska przyrodniczego oraz przemieszczania w tym środowisku roślin, zwierząt i grzybów gatunków obcych.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Podstawowym celem niniejszej pracy jest prezentacja nierodzimych roślin pożytkowych, które mają status gatunków inwazyjnych w Polsce i Europie. Kolejnym celem pracy jest wskazanie, jakie cechy biologiczne okazały się szczególnie istotne w procesie rozprzestrzeniania się tych roślin.
Co to są gatunki obce i inwazyjne?
Gatunek obcy jest to gatunek wprowadzony przez człowieka poza zasięg, w którym występuje lub występował w przeszłości. W naszym kraju, spontanicznie (czyli poza uprawą) występuje około 3,5 tysiąca gatunków roślin, z czego około tysiąc stanowią rośliny obcego pochodzenia.
Przeniesienie roślin obcych na nowe miejsce, gdzie wcześniej nie występowały, może mieć charakter niezamierzony i przypadkowy. Przyczyną tych swoistych zawleczeń jest przede wszystkim globalizacja. Obecnie nie ma problemu z przemieszczaniem się między krajami, kontynentami, a bariery wód i gór nie stanowią już zapory dla wielu gatunków, które przemieszczają się wraz z człowiekiem. Większość zawleczonych gatunków nie potrafi poradzić sobie w nowym środowisku i szybko ginie, jednakże są i takie, które zadomawiają się na trwałe.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Ich celem jest usystematyzowanie i uporządkowanie wiedzy o poszczególnych gatunkach, a także określenie związanej z nimi skali zagrożenia. W Polsce Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (IOP PAN) utworzył listę gatunków obcych, która jest na bieżąco uzupełniana.
Jest ona dostępna na stronie internetowej Instytutu. Europejskie, międzynarodowe systemy zajmujące się gatunkami obcymi, to NOBANIS (European Network on Invasive Alien Species) oraz DAISIE (Delivering Alien Invasive Species Inventories for Europe), natomiast globalna sieć baz danych o gatunkach obcych nazywa się GISIN (Global Invasive Species Information Network).
Zagrożenia ze strony inwazyjnych gatunków obcych
Inwazyjne gatunki obce charakteryzują się cechami, które zapewniają im sukces w zasiedlaniu nowych terenów. Cechy te niekoniecznie występują łącznie, choć im w jednej roślinie ich więcej, tym jej skuteczność rozprzestrzeniania się jest większa.
Oddziaływanie inwazyjnych gatunków obcych, obok utraty siedlisk, jest obecnie jednym z największych niebezpieczeństw dla różnorodności biologicznej na całym świecie.
Główne zagrożenie, jakie niosą ze sobą obcy przybysze, to wypieranie rodzimych gatunków z ich naturalnych siedlisk, często niezwykle rzadkich i cennych przyrodniczo, oraz przeobrażanie siedlisk. Niektóre z nich mogą nawet stanowić zagrożenie dla zdrowia człowieka, a zwłaszcza dzieci.
Poprzez swój silny wzrost i ekspansywność inwazyjne gatunki obce zagłuszają wszystkie inne rośliny znajdujące się w pobliżu. W miejscach występowania rosną zwykle masowo, często tworząc jednogatunkowe agregacje i zmieniając skład dotychczasowych fitocenoz.
W miejscach ich licznego występowania zróżnicowanie gatunkowe spada o ok. ⅔ w porównaniu do analogicznych siedlisk, wolnych od inwazyjnych gatunków obcych. Hamują rozwój roślin w swoim otoczeniu, nawet siewek drzew. Gatunki inwazyjne charakteryzuje też bardzo szybki wzrost w fazie juwenilnej.
W odpowiednich warunkach siedliskowych ich nasiona kiełkują niezwykle szybko. Młode siewki tworzą zwarty dywan zagłuszający inne kiełkujące nasiona, a przyrastając zdecydowanie szybciej powodują ich skuteczną eliminację. Gatunki inwazyjne cechuje również niesamowita płodność oraz bardzo szybkie rozmnażanie wegetatywne.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Są też niezwykle odporne na niekorzystne warunki siedliskowe – mają małe wymagania glebowe, znoszą silny mróz, suszę, zalewanie – a wyspecjalizowane metody rozsiewania nasion zapewniają im sukces w rozprzestrzenianiu się.
Raz wprowadzony gatunek inwazyjny zazwyczaj osiąga sukces kolonizując coraz większe obszary, a im później problem zostanie dostrzeżony, tym walka z nim jest trudniejsza. Cdn.
mgr inż. Luiza Dawidowicz
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
„Pasieka” nr 4/2015 - pobierz bezpłatny ebook (cały numer) na czytniki, smartfony i komputery. Dowiedz się więcej.
