Z artykułu dowiesz się m.in.:

• jakie przepisy regulują zakładanie i prowadzenie pasieki ekologicznej;
• co zrobić, aby móc prowadzić pasiekę ekologiczną;
• jakie materiały i linie pszczół mogą być wykorzystywane w pasiece ekologicznej.

Ekopasieka, czyli czym jest pasieka ekologiczna i jakie prawo stawia wobec niej warunki, cz. 1.

Współczesny konsument coraz częściej kieruje swoją uwagę na produkty ekologiczne i jest to jeden z czynników wyboru danego produktu spożywczego. Co więcej, zgodnie z prognozami, ten trend będzie się wzmagał w perspektywie najbliższych lat¹. W tej sytuacji warto zastanowić się nad tym, w jaki sposób pasieka może stać się częścią rynku produktów ekologicznych i zyskać miano „pasieki ekologicznej”. Artykuł omawia podstawowe prawne aspekty wymogów nakładanych na pasieki ekologiczne oraz konsekwencje, jakie mogą grozić pszczelarzom, którzy samowolnie postanowią promować swoje produkty jako ekologiczne.

Pszczelarstwo a produkcja ekologiczna (prawo unijne) – wprowadzenie

Produkcja ekologiczna oraz produkty ekologiczne obecnie są regulowane już na gruncie prawa UE. Szczególną uwagę zwrócić należy na przepisy rozporządzenia nr 2018/848². Prawodawca unijny w preambule (wstępie) do tego rozporządzenia akcentował, jak bardzo korzystne jest rolnictwo ekologiczne, a także podkreślono, że produkty ekologiczne cechują się wysoką jakością³. Rozporządzenie to obejmuje także pszczelarstwo: „Powinno ono przede wszystkim obejmować produkty pochodzenia rolnego, w tym akwakultury i pszczelarstwa, wymienione w załączniku I do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE)⁴”. Co więcej, w rozporządzeniu zwrócono uwagę, że pszczelarstwo stanowi jeden z działów produkcji rolnej, w którym produkcja ekologiczna jest najbardziej rozwinięta, wobec czego należy co do niej wprowadzić dodatkowe przepisy dotyczące produkcji. Zauważono również konieczność dostosowania wymogów produkcji ekologicznej do specyfiki produkcji pszczelej: „aby zapewnić jakość, identyfikowalność, zgodność z niniejszym rozporządzeniem oraz dostosowanie do postępu technicznego, Komisji należy przekazać uprawnienia do przyjmowania niektórych aktów w odniesieniu do zmniejszenia liczby odstępstw dotyczących pochodzenia zwierząt, ograniczeń dotyczących azotu organicznego powiązanego z łączną obsadą zwierząt, dokarmiania rodzin pszczelich, dopuszczalnych środków do dezynfekcji pasiek, metod i środków do zwalczania Varroa destructor oraz szczegółowych przepisów dotyczących produkcji zwierzęcej dla kolejnych gatunków”.

Konwersja – zmiana pasieki
w pasiekę ekologiczną

Aby móc prowadzić pasiekę ekologiczną, konieczne jest jej dostosowanie do ekologicznego sposobu produkcji pszczelarskiej. Taki okres przejściowy przepisy prawne określają konwersją. W odniesieniu do pasiek, okres konwersji określono w przepisach unijnych na 12 miesięcy. Jest to czas, w którym wosk należy wymienić na wosk pochodzący z pszczelarstwa ekologicznego. Nieekologiczny wosk pszczeli można jednak stosować:

Gatunek i pochodzenie pszczół

Zasadą jest, że zwierzęta ekologiczne są urodzone lub wylęgają się i są chowane w ekologicznych jednostkach produkcyjnych.

Jednak w drodze odstępstwa przy odnowie pasiek w ekologicznej jednostce produkcyjnej rocznie 20% matek pszczelich i rodzin pszczelich może być zastępowanych nieekologicznymi matkami pszczelimi i rodzinami. Warunkiem dla takiego odstępstwa jest to, że matki pszczele i rodziny zostaną umieszczone w ulach zawierających plastry lub węzę pochodzące z ekologicznych jednostek produkcyjnych. Raz w roku dopuszczalna jest wymiana jednej rodziny lub jednej matki pszczelej na nieekologiczną rodzinę lub matkę pszczelą.

Jeśli chodzi o gatunek pszczół, pierwszeństwo nadaje się gatunkowi Apis mellifera i jego miejscowym ekotypom (w Polsce zaleca się pszczoły rodzime środkowoeuropejskie Apis mellifera mellifera L. oraz kraińskie Apis mellifera carnica Pollm)⁵.

Certyfikacja

Żywienie pszczół w pasiece ekologicznej

Według rozporządzenia nr 2018/848 zasadą jest naturalne żywienie pszczół w pasiekach ekologicznych. Na zakończenie sezonu produkcyjnego ule pozostawia się z zapasem miodu i pyłku dla pszczół wystarczającym do przetrwania zimy.

Sztuczne dokarmianie rodzin pszczelich jest uznawane za wyjątek. Dopuszczalne jest wyłącznie, gdy przetrwanie kolonii jest zagrożone ze względu na warunki klimatyczne. Nawet wówczas prawo wprowadza restrykcyjne ograniczenia co do stosowanego pokarmu. Do żywienia pszczół w pasiece ekologicznej można wykorzystywać w takim przypadku jedynie:

• ekologiczny miód;
• ekologiczny pyłek;
• ekologiczny syrop cukrowy;
• ekologiczny cukier.

Wytyczne w zakresie ochrony zdrowia

Produkcja ekologiczna, chociaż ma za zadanie dostarczać produkty jak najbardziej naturalne, nie może całkowicie zabraniać stosowania pewnych substancji i rozwiązań chroniących nie tylko pszczoły, inne zwierzęta czy rośliny, ale także – koniec końców – konsumentów.

W pasiece ekologicznej nie są zabronione wszelkie środki ochrony przed szkodnikami. Można je stosować, ale tylko niektóre. Zgodnie z prawem będą – w zakresie ochrony ramek, uli i plastrów – środki gryzoniobójcze używane w pułapkach oraz produkty i substancje dopuszczone zgodnie z prawem do stosowania w produkcji ekologicznej⁹.

Dobrostan pszczół i prowadzenie pasieki

Prawo określa pewne wymogi, w jaki sposób należy prowadzić pasiekę ekologiczną. Mowa tu nie tylko o samym postępowaniu z pszczołami ale również o wyposażaniu pasieki i stosowanych materiałach.

Ule i materiały stosowane w pszczelarstwie

Ule są wykonywane zasadniczo z naturalnych materiałów niestwarzających ryzyka zanieczyszczenia środowiska ani produktów pszczelich. „Zasadniczo”, czyli prawo nie nakazuje, aby ul był wykonany wyłącznie z materiałów naturalnych. Dlatego z pewnością dopuszczalne będzie korzystanie z takich surowców jak: drewno, słoma, trzcina. Z kolei niektóre elementy ula mogą być wykonane np. z plastiku (podkarmiaczki, dennice czy pokrycia dachowe). Niezależnie od tego, w ulach (do zabezpieczania ścian wewnętrznych i zewnętrznych) dopuszcza się stosowanie wyłącznie produktów naturalnych, takich jak propolis, wosk i oleje roślinne. Tutaj już żadnego odstępstwa rozporządzenie nie przewiduje.

Do wytwarzania węzy należy stosować tylko taki wosk, który pochodzi z ekologicznych jednostek produkcyjnych. Oznacza to, że ekologiczna pasieka może wykorzystywać wosk wyprodukowany we własnym zakresie.

W pasiece ekologicznej kategorycznie zabrania się okaleczania pszczół, takiego jak przycinanie skrzydeł matce pszczelej.

Odnośnie do czynności zbioru miodu i innych produktów pszczelich zabrania się:

• niszczenia pszczół na plastrach (jako metody związanej ze zbiorem produktów pszczelich);
• stosowania syntetycznych repelentów podczas czynności pozyskiwania miodu;
• pozyskiwania miodu z plastrów zawierających czerw.

Lokalizacja pasieki ekologicznej

Po drugie, pasieki ekologiczne powinny znajdować się w dostatecznej odległości od źródeł mogących prowadzić do zanieczyszczenia produktów pszczelich lub do niskiej zdrowotności pszczół.

Druga część artykułu ukaże się w numerze 1/2025 „Pasieki”.

Dr Rafał R. Wasilewski
doktor nauk prawnych, radca prawny zajmujący się m.in. prawem gospodarczym, cywilnym, konsumenckim oraz sporami sądowymi, radcawasilewski.pl

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"