Syropy inwertowane do dokarmiania pszczół

Naturalnymi energetycznymi pokarmami pszczół są nektar i spadź oraz miód, który wytwarzany jest przez pszczoły z tych surowców. Zawierają one cukry proste: glukozę i fruktozę oraz dwucukier sacharozę, złożony z jednej cząsteczki glukozy i jednej cząsteczki fruktozy.

Fot. Rafał Krawczyk

W naturze występują również inne dwucukry: maltoza (złożona z dwóch cząsteczek glukozy) i trehaloza (cukier zapasowy ciała pszczół) oraz trójcukier melecytoza występujący w spadzi drzew szpilkowych i w miodzie z tej spadzi.

Z wymienionych wyżej cukrów organizm pszczół przyswaja cukry proste – glukozę i fruktozę. Wielocukry muszą być najpierw rozłożone, czyli zinwertowane do glukozy i fruktozy, aby te mogły dostać się do hemolimfy i spełnić swą odżywczą funkcję.

Od ponad stu lat w pszczelarstwie europejskim praktykowane jest dokarmianie rodzin pszczelich syropem cukrowym. Zastąpienie miodu w zapasach zimowych rodzin znacznie tańszym cukrem podniosło rentowność pasiek i pozwoliło na wyeliminowanie z nich miodów szkodliwych dla zimowli oraz uzupełnienie zapasów, gdy ilość wyprodukowanego miodu nie pokryłaby potrzeb zimujących rodzin.

Używany do karmienia pszczół cukier spożywczy, nazywany również kryształem, cukrem rafinowanym, a także cukrem buraczanym lub trzcinowym, jest niemal czystą sacharozą. Im dokładniej jest oczyszczony, tym lepiej...

Fot. Rafał Krawczyk

Pod nazwą syrop inwertowany lub cukier inwertowany rozumie się zwykle produkt płynny otrzymywany metodami przemysłowymi z sacharozy, w którym część tego cukru rozłożona jest drogą inwersji kwasowej lub enzymatycznej na glukozę i fruktozę.

Może on być otrzymywany również ze skrobi drogą hydrolizy, której końcowym produktem jest glukoza. Skomplikowane procesy biochemiczne pozwalają na przemianę części glukozy we fruktozę, w wyniku czego można otrzymać syropy o różnej proporcji obu cukrów.

Zainteresowanie syropami inwertowanymi wynika z dwóch przyczyn. Pierwsza to poszukiwanie syropu, który mógłby zastąpić miód w cieście miodowo-cukrowym używanym w hodowli matek pszczelich jako pokarm do klateczek wysyłkowych i ulików weselnych, a także do stymulowania wychowu czerwia w rodzinach.

Miód może bowiem zawierać drobnoustroje wywołujące choroby pszczół. Ich obecność w cieście miodowo-cukrowym może przyczynić się do rozwleczenia tych chorób. Drugą przyczyną jest...

Fot. Jerzy Jóźwik

Znaczny odsetek rodzin dokarmionych przed zimą takimi syropami osypywał się, a rozwój wiosenny pozostałych przy życiu był słabszy niż dokarmionych tradycyjnym syropem. Śmiertelność pszczół karmionych takimi syropami w warunkach laboratoryjnych była znacznie większa niż wśród pszczół karmionych syropem cukrowym lub miodem kwiatowym.

Charakterystyczne było to, że występowanie naturalnego pożytku łagodziło ujemne skutki pokarmu niezupełnie nadającego się dla pszczół. Podobnie działało rozcieńczenie takiego pokarmu sacharozą. W latach o korzystnym układzie pogody i pożytków w czasie dokarmiania rodzin badane syropy mogły dawać zadowalające rezultaty, natomiast w warunkach niekorzystnych okazywały się wręcz szkodliwe.

W czasie badań analizowano skład chemiczny syropów, starając się określić przyczyny niepowodzeń oraz to, jakie wymagania powinny one spełniać. Większość z nich produkowana była metodą...

Jaki zatem powinien być syrop inwertowany nadający się do zimowego karmienia rodzin pszczelich?

Powinien on być odpowiednio gęsty. Cukry powinny stanowić 70 – 73% świeżej masy, a zatem zawartość wody nie powinna przekraczać 30%. Syrop rzadszy mógłby fermentować jeszcze przed podkarmieniem pszczół, natomiast przy większej gęstości mogą one mieć trudności z jego pobieraniem.

Na suchą masę syropu powinny składać się glukoza, fruktoza i sacharoza. Tej ostatniej nie powinno być więcej niż 30%. Enzymy pszczół rozłożą część tego cukru, a w pokarmie zimowym nie powinno go być więcej niż 10%. Właściwy stosunek ilościowy cukrów prostych w syropie inwertowanym powinien wynosić 1,26 części fruktozy na jedną część glukozy, dzięki czemu syrop nie krystalizuje w plastrach.

Syropy z przewagą glukozy mogą wykrystalizować w komórkach. Inne cukry nie powinny występować wcale lub w minimalnych ilościach. Syropy wytwarzane ze skrobi zwykle zawierają wiele maltozy, z której pod wpływem enzymów pszczół odłączane są cząsteczki glukozy.

Wskutek tego ilość glukozy w takim syropie po przerobieniu go przez pszczoły mogłaby się zwiększyć, co mogłoby wpłynąć na krystalizację zapasów zimowych pszczół.

Zawartość substancji mineralnych nie powinna przekraczać 0,1 – 0,3% suchej masy. Również zawartość tzw. substancji balastowych (nie trawione przez pszczoły kilku- i wielocukrowce) musi być możliwie niska.

Zawartość HMF w syropie inwertowanym nie powinna przekraczać 2 mg/100 g pokarmu. Dopuszczalna ilość tego związku w miodzie wynosi 4 mg/100 g i wydaje się, że taka jego ilość w syropie inwertowanym...

Pokarmy inwertowane pobierane są przez pszczoły szybciej niż syrop
z cukru
Fot. Rafał Krawczyk

Fot. Rafał Krawczyk

Główne zalety stosowania syropów inwertowanych produkowanych na bazie sacharozy:

• Pobierane są one przez pszczoły szybciej niż syrop z cukru kryształu o podobnej zawartości suchej masy.

• Zachowanie pszczół jest spokojniejsze, o czym świadczy mniejsza aktywność robotnic przy wylotku, a zimowanie rodzin równie dobre jak przy tradycyjnym dokarmianiu.

• Dzięki wysokiemu stężeniu cukrów mniejsza ilość pokarmu zużywana jest na potrzeby rodziny, a większa składana w plastrach w postaci zapasu.

• Syropy są stabilne pod względem mikrobiologicznym, można je przechowywać w zamkniętych pojemnikach przez wiele miesięcy.

• Są pokarmem gotowym do użycia, co zaoszczędza pszczelarzowi wiele pracy.

Podzielone są zdania co do różnic w wydatkowaniu energii pszczół przy przenoszeniu do gniazda syropów inwertowanych. Pszczoły, pobierając zarówno syrop inwertowany, jak i stężony syrop z cukru kryształu, rozcieńczają go, dodając wydzielinę swych gruczołów zawierającą enzymy.

Oszczędność energii przy tej czynności nie będzie więc duża. Niemniej jednak tam, gdzie nie można dokarmiać rodzin do połowy września, a po odwirowaniu miodu spadziowego trzeba wymienić prawie całe zapasy pokarmu w gnieździe stosowanie syropu inwertowanego da pszczelarzowi pewność, że zapasy zimowe rodzin będą miały właściwy skład.

Szczerze mówiąc, jedyną wadą syropów inwertowanych produkowanych na bazie sacharozy jest ich cena. Zrozumiałe jest, że musi być ona wyższa od ceny cukru spożywczego, skoro surowcem do ich produkcji jest...

Fot. Jerzy Jóźwik

Pierwsze badania nad przydatnością jednego z takich syropów wykazały silną krystalizację zapasów zimowych i 30% straty rodzin w czasie zimy. W badaniach prowadzonych w latach 1999 – 2001 w dwóch niezależnych zakładach naukowych nad przydatnością innych syropów wyprodukowanych ze skrobi uzyskano odmienne wyniki.

Nie zauważono śladów kału na plastrach, które by świadczyły o przepełnieniu jelita prostego pszczół, a krystalizacja pokarmu w plastrach była niewielka lub nie zauważono jej wcale. Autorzy tych badań uważają, że dla uzyskania pewnych wyników konieczne jest powtórzenie badań, również w warunkach ostrzejszej zimy.

Chcę podkreślić, że każdy z syropów reklamowanych jako pokarm dla pszczół może mieć inny skład i dlatego przydatność każdego powinna być dokładnie sprawdzona przez specjalistów na wielu rodzinach, w różnych warunkach zimowych i przez kilka lat.

Dalszych i dokładniejszych badań wymaga również oferowany pszczelarzom przez firmę Cargill syrop oznaczony symbolem D3580, zawierający w swym składzie również syrop inwertowany ze skrobi pszennej. Przed zimą 2004/2005 zostały nim dokarmione rodziny w Oddziale Pszczelnictwa w Puławach i w pasiece pana Zieniewicza na Dolnym Śląsku.

W obu pasiekach rodziny przezimowały dobrze, ale w Puławach zapasy w plastrach skrystalizowały, natomiast u pana Zieniewicza nie. Pan Zieniewicz przekonuje więc o przydatności tego syropu do karmienia pszczół, zaś specjaliści z Oddziału Pszczelnictwa mają wątpliwości, czy będzie się on równie dobrze nadawał na tereny o dłuższych i ostrzejszych zimach i chcieliby zawrzeć z firmą umowę na wnikliwsze badania. Ich wyniki mogą zaoszczędzić wielu pszczelarzom bolesnych doświadczeń.

doc. Zofia Konopacka

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"