Tajemnicze siły organizmu:
Sekrety układu odpornościowego pszczół, cz. 2.
W pierwszej części artykułu Autorzy rozważali, co zagraża pszczołom dochodząc przy tym do wniosku, że już samo środowisko życia pszczół stanowi swego rodzaju rezerwuar czynników chorobotwórczych. Przyczyniamy się do tego również my sami, poprzez zanieczyszczenia roślin (emisja spalin, intensyfikacja procesu urbanizacji itd.), które następnie zostają zapylane przez pszczoły. W artykule omówiono również naturalną, komórkową i humoralną odporność tych owadów.
„W grupie siła!” – o odporności kolonijnej pszczół
fot.© Roman Dudzik
Pszczoły są niezwykle inteligentną grupą owadów. Przed szkodliwymi czynnikami z zewnątrz potrafią bronić się nie tylko w pojedynkę, lecz również jako grupa.
Te zespołowe systemy obronne uruchamiane są poza ich organizmami i noszą nazwę odporności kolonialnej (przeciwzakaźnej). Stanowi ona rodzaj odporności naturalnej i uwarunkowana jest genetycznie, a jej istnienie pszczoły zawdzięczają pracy społecznej, jaką wykonują.
Dzięki temu odporność ta stanowi jeden z najskuteczniejszych systemów obronnych, jakie owady te zdołały wykształcić. To specyficzne zachowanie pszczół często ma pierwszorzędne znaczenie w oczyszczeniu czerwiu i dorosłych pszczół z wszelkiego rodzaju patogenów oraz innych czynników zakaźnych.
Rozpatrując zagadnienie grupowej odporności pszczół trzeba przyznać, że w tym zakresie są one prawdziwymi perfekcjonistkami i „pomyślały” właściwie o wszystkim. W rozwoju ewolucyjnym rozwinęły dwa systemy odporności kolonialnej: behawioralny i sekrecyjny.
Czym przejawia się odporność behawioralna?
Ten typ grupowej odporności związany jest przede wszystkim z pracą roju, którą pszczoły kapitalnie zorganizowały. O tym, jak dobrze funkcjonuje praca w grupie, świadczy chociażby podział obowiązków między pszczołami ulowymi i pszczołami zbieraczkami. Młodszym od swoich koleżanek pszczołom ulowym powierzono zadania specjalne.
Do ich podstawowych obowiązków należy między innymi produkcja mleczka pszczelego. Stanowi ono podstawowy pokarm dla larw, trutni, a także matek. Pszczoły ulowe zajmują się również produkcją wosku, a więc podstawowego budulca gniazda pszczelego. Ponieważ nie miały kontaktu ze środowiskiem pozaulowym, trudnią się również opieką nad czerwiem. Zupełnie inne zadania powierzone zostały pszczołom zbieraczkom.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Co to jest odporność sekrecyjna?
fot.© Jerzy Jóźwik
Istotny element systemu immunologicznego pszczół stanowi odporność sekrecyjna. Dotyczy ona ściśle produktów pszczelich – mleczka pszczelego, propolisu oraz miodu i związana jest z obecnością w nich substancji o działaniu bakteriobójczym, bakteriostatycznym oraz przeciwgrzybicznym.
Podstawowy pokarm larw pszczelich, trutni i matek – mleczko pszczele – jest gęstą, kwaśną substancją o działaniu bakteriostatycznym, zawierającą m.in. białka, tłuszcze, cukry oraz witaminy. Stanowi wydzielinę ślinianek pszczół robotnic.
Działanie przeciwbakteryjne mleczko pszczele zawdzięcza obecności związków takich jak kwas 10-hydroksy-D-decenowy i nadtlenek wodoru.
Substancje te powodują, że wzrost i rozwój niektórych bakterii znajdujących się w pożywieniu larw oraz patogennych grzybów zostaje zwolniony lub całkowicie zahamowany, nawet mimo sprzyjających ich rozwojowi wysokich temperatur oraz wysokiej wilgotności.
Pyłek, nektar oraz woda, których obecność w ulu jest efektem pracy pszczół zbieraczek, często skażone są bakteriami roślinnego oraz zwierzęcego pochodzenia. Bakterie te eliminowane są dzięki substancjom zawartym w propolisie (kicie pszczelim).
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
A jaka jest rola pszczelarza?
Pszczoły, można by rzec, wykonały swoje zadanie. Wykształciły nie jeden, a kilkanaście systemów obronnych, które w mniejszym lub większym stopniu zapewniają im ochronę przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych.
Jednak na tym nie można poprzestać. Pszczelarz musi pomóc pszczołom i tutaj jego rola jest nieodzowna. Zabiegi dezynfekcyjne, pozbywanie się starych plastrów, neutralizacja źródeł zakażeń, przeciwdziałanie głodowi, zawilgoceniu i ochłodzeniu gniazda to tylko niektóre z działań, które powinien przedsięwziąć.
Nie tylko po to, by wesprzeć pszczoły w obronie przed czynnikami z zewnątrz. Przede wszystkim jednak po to, by przetrwały – dla ich i dla naszego dobra.
inż. Marcin Sawicki
dr Aneta Strachecka
