Alergenne i toksyczne działanie pszczelego pyłku kwiatowego przyjmowanego doustnie, cz. 1.

Alergia na pszczeli pyłek kwiatowy występuje bardzo rzadko, jednak osoby uczulone na pyłek kwiatowy traw, drzew oraz roślin uprawnych i dziko rosnących, muszą być bardzo ostrożne przy podejmowaniu decyzji o jego przyjmowaniu. W artykule omówiono dwanaście przypadków alergii na pyłek kwiatowy zbierany przez pszczoły oraz jego rodzaje powodujące alergię. W drugiej części artykułu zostanie omówiony mechanizm wywoływania reakcji alergennej oraz toksyczne działanie pszczelego pyłku kwiatowego.

fot.© Dariusz Małanowski

Jako pierwsi ostre reakcje alergiczne na pszczeli pyłek kwiatowy przyjmowany doustnie opisali Cohen i wsp. (1979). Relacjonują oni trzy takie przypadki.

Pierwszym chorym była 31-letnia kobieta, która spożyła półtorej łyżeczki do herbaty pszczelego pyłku kwiatowego zakupionego w sklepie ze zdrową żywnością. W ciągu 30-45 min pojawił się u niej ból gardła, świąd twarzy i oczu oraz pokrzywka na twarzy, która objęła następnie plecy.

Wystąpiły również trudności w oddychaniu i przełykaniu, którym towarzyszyło osłabienie i zawroty głowy. Po niezwłocznym udzieleniu jej pomocy medycznej w postaci epinefryny i kortykosteroidów, objawy alergii ustąpiły całkowicie w przeciągu kilku godzin.

Z wywiadu lekarskiego wynikało, że kobieta ta cierpiała od wielu lat na sezonowe zapalenie błony śluzowej nosa, zwłaszcza w miesiącach letnich. Jako dziecko występowała u niej alergia na pomidory, w postaci pokrzywki, a także silna reakcja miejscowa na użądlenie komara.

fot.© Dariusz Małanowski

Mansfield i Goldstein (1981) donieśli o przypadku reakcji anafilaktycznej po spożyciu pyłku kwiatowego u 46-letniego mężczyzny od wielu lat chorującego na sezonowe alergiczne zapalenie błon śluzowych nosa. Nabył on pszczeli pyłek kwiatowy w lokalnym sklepie ze zdrową żywnością w celu leczenia objawów gorączki siennej.

W 15 min po spożyciu pyłku kwiatowego w ilości 1 łyżeczki do herbaty nastąpił atak kichania. Po 30 min od przyjęcia pyłku kwiatowego u pacjenta wystąpił obrzęk naczynioruchowy i pokrzywka, duszność i słyszalne sapanie oraz słabe zawroty głowy. Natychmiastowa pomoc obejmowała dożylne podanie epinefryny, kortykosteroidów i difenhydraminy.

Po podaniu leków objawy zaczęły stopniowo ustępować. Również skurczowe ciśnienie tętnicze krwi, które obniżyło się w wyniku przyjęcia pyłku kwiatowego do 100 mm Hg, zaczęło powracać do normy. Następnego dnia pacjent został zwolniony ze szpitala bez żadnych objawów chorobowych. Alergiczny test skórny (prick test) ujawnił uczulenie na poziomie 4+ na wyciąg z pyłku kwiatowego, który został spożyty przez chorego, co było jednoznaczne z tym, że badany produkt był odpowiedzialny za powstałą reakcję alergiczną.

Bansquet i wsp. (1985) przedstawiają z kolei przypadek 24-letniego mężczyzny uczulonego na pyłek kwiatowy w postaci 30% zawiesiny w miodzie. Osoba ta pracowała naukowo przez wiele lat z uprawami rośliny wytwarzającej ten pyłek w dużych ilościach w okresie kwitnienia i pod jego wpływem nabawiła się alergii objawiającej się sezonowym ostrym zapaleniem błon śluzowych nosa.

Trzy miesiące wcześniej, w wyniku spożycia niewielkiej ilości pyłku kwiatowego, wystąpił u niej skurcz oskrzeli. W teście skórnym ustalono uczulenie pacjentki na pyłek kwiatowy oraz na pyłek traw, bylicy, piołunu i babki zwyczajnej.

fot.© Dariusz Małanowski

Geyman (1994) opisuje reakcję anafilaktyczną u 33-letniego mężczyzny, będącego w dobrym stanie zdrowia. Po spożyciu pyłku kwiatowego w ciągu 15 min wystąpił u niego gorzki smak w ustach, skurcz gardła oraz początkowo świąd lewej części, a następnie prawej części karku. Szybko pojawił się także obrzęk karku i w ciągu dalszych 10 min zespół zaburzeń oddechowych.

W krótkim czasie pacjent znalazł się na oddziale intensywnej terapii, gdzie otrzymał epinefrynę, metyloprednisolon sodu i płyn nawadniający. W ciągu 3 godz. pacjent powrócił do zdrowia. Jest to o tyle interesujący przypadek, ponieważ u chorego nigdy nie odnotowano reakcji alergicznej. Jedynie w dzieciństwie użądliła go pszczoła, ale nie wystąpiła wówczas żadna reakcja na jad pszczeli.

Kolejny przypadek hipereozynofilii po doustnym przyjmowaniu pyłku kwiatowego opisują Puente i wsp. (1997). Choroba ta pojawiła się u 34-letniej kobiety cierpiącej od długiego czasu na sezonowe zapalenie błon śluzowych nosa i spojówek oraz nietolerującej miodu (zgaga i bóle brzucha).

Po 3 tygodniach przyjmowania pyłku kwiatowego pojawiły się u niej następujące objawy: osłabienie, jadłowstręt, bóle brzucha, biegunka, hipereozynofilia krwi obwodowej i podwyższony poziom przeciwciał IgE w surowicy krwi. U chorej stwierdzono obecność 3 900 eozynofili w 1 ml oraz 585 jedn. IgE w 1 ml krwi. Ponadto odnotowano przesączanie eozynofili do światła przewodu pokarmowego.

Rodzaje pszczelego pyłku kwiatowego powodujące alergię

Pszczeli pyłek kwiatowy zbierany jest przez pszczoły głównie z roślin zielnych (uprawnych, zielarskich i dziko rosnących) oraz drzew. Pszczoły nie zbierają pyłku z traw, chociaż niekiedy do obnóży pszczelich może on się przedostać przypadkowo.

Analizując publikacje przytoczone powyżej, można wyróżnić wiele gatunków roślin, których pyłek kwiatowy wywołał ostre ...

W tabeli 2. podano rośliny, których pyłek kwiatowy wykazuje właściwości alergenne. Zwraca uwagę fakt, że większość alergennego pyłku kwiatowego pochodzi z roślin należących do rodziny Asteraceae (astrowate); dawniej rodzina ta nosiła nazwę Compositae (złożone).

Alergenny pyłek kwiatowy wytwarzany był także przez rośliny należące do rodzin Fabaceae (bobowate), Mimosaceae (mimozowate), Lamiaceae (jasnotowate) i Caprifoliaceae (przewiertniowate). Nie zamyka to oczywiście gatunków i rodzajów roślin, których pyłek kwiatowy może spowodować reakcję alergiczną u człowieka. Cdn.

Bogdan Kędzia,
Elżbieta Hołderna-Kędzia
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"