2.CECHY ORGANOLEPTYCZNE I WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE WOSKU PSZCZELEGO

2.1. Charakterystyka sensoryczna wosku

Wśród właściwości sensorycznych wosku pszczelego wyróżnia się przede wszystkim barwę, strukturę i konsystencję. Poza tym uwzględnia się zapach i smak tego produktu.

Wosk pszczeli może mieć zabarwienie białe, jasnożółte, żółte, zielonożółte, jasnobrązowe, brązowe, ciemnoszare. Niekiedy wosk może także przybrać barwę kremową, pomarańczową i ciemnobrązową z odcieniem zielonkawym [1–4].

Barwa wosku pszczelego zależy od barwników przechodzących do niego z pożytku miodowego (nektaru i spadzi) oraz pyłku kwiatowego, a także z propolisu i pierzgi. Dla przykładu barwa biała może być wynikiem zbierania przez pszczoły nektaru z akacji (bardzo mała zawartość barwników w tym miodzie, które mogłyby przeniknąć do wosku), a jasnożółta z rzepaku. Poza tym pyłek kwiatowy ze słonecznika zabarwia wosk na kolor żółty, maku na kolor zielonkawy, a z brzoskwini na kolor pomarańczowy. Barwa wosku zależy również od diety pszczół i tego, jakie barwniki przenikną z układu pokarmowego do hemolimfy, jak na przykład związki karotenoidowe pochodzące z pyłku.

Zdarza się, że robotnice zgryzają brzegi tych plastrów, które wykorzystywane są do tańców werbunkowych. Jak pisze Martyna Walerowicz w książce 365 faktów o pszczołach: „Dzięki uwolnieniu plastrów z ram, wosk swobodnie drży. Pszczoły rejestrują wstrząsy przez odnóża i odczytują sygnały o częstotliwości od 15 do 250 Hz przesyłane przez tancerki (gdy plaster jest przylepiony do ramki wibracje o częstotliwości 250 Hz nie roznoszą się dalej). Takie przekazywanie informacji jest możliwe do momentu, w którym temperatura w ulu nie przekroczy 34°C, ponieważ wtedy wosk jest zbyt plastyczny i nie przewodzi drgań, lecz ulega odkształceniu.

Dlatego pszczoły wzmacniają wosk propolisem – w tym przypadku nie chodzi o odkażanie komórek, z których wygryzł się czerw, lecz usztywnianie drobinami propolisu ich brzegów, aby sieć była stabilniejsza.”

Zapach wosku określa się jako przyjemny, łagodny, przypominający woń miodu. Nasila się podczas ogrzewania. Jego źródłem jest głównie pożytek miodowy (nektar i spadź), a także substancje lotne miodu, propolisu i pierzgi [1, 2, 5]. Aromat wosku pochodzi od estrów wyższych kwasów tłuszczowych [2]. Natomiast nieprzyjemny zapach może być konsekwencją wytapiania wosku z plastrów zawierających sfermentowany miód [5], a także substancji zafałszowujących, takich jak np. parafina czy cerezyna [4]. Nie zawsze jednak wosk zafałszowany będzie pachniał w nienaturalny sposób. Trzeba o tym pamiętać i gdy podejrzewamy, że nasza węza ma dodatek substancji niedozwolonych, należy wysłać próbki do odpowiedniego laboratorium.

Wosk pozbawiony jest zwykle swoistego smaku, ale jeśli taki się pojawia, to jest na ogół przyjemny. Pochodzi od estrów kwasu octowego, masłowego i walerianowego [1]. Jeżeli jednak produkt wytworzony jest z mniej wartościowego surowca, to jego smak może być kwaśnosłodki i lekko gorzkawy, z powodu substancji obcych [1, 2, 5].

Literatura:

[1] - Wojtacki M.: Produkty pszczele i przetwory miodowe. PWRiL, Warszawa 1988; 130–158.

[2] - Dobrovoda I.: Včelie produkty a zdravie. Wyd. Priroda, Bratislava 1986; 133–134.

[3] - Prabucki J. (red.): Pszczelarstwo. Wyd. Albatros, Szczecin 1998; 573–576.

[4] - Korż W.N.: Produkty pczełowodstwa: mied i wosk. Feniks, Rostow-na-Donu 2013; 195–199.

[5] - Bogdanov S.: Beeswax: production, properties, composition and control. Bee Product Science 2009; 1–17: www.bee-hexagon.net.

[6] - Omarow S.M.: Apiterapija. Produkty pczełowodstwa w mirie mediciny. Feniks, Rostow-na-Donu 2009; 282-285.

2.2. Podstawowe właściwości jakościowe

Do podstawowych właściwości fizykochemicznych wosku pszczelego zalicza się: ciężar właściwy (gęstość), temperaturę topnienia i krzepnięcia, twardość, lepkość oraz rozpuszczalność. Właściwości te zależą w dużej mierze od zanieczyszczeń, temperatury i warunków przechowywania wosku.

Ciężar właściwy wosku w temperaturze 20°C waha się w granicach 0,927–0,987 g/ml [1–7]. Dzięki temu jest on lżejszy od wody. Na ten parametr wosku wpływ mają zanieczyszczenia. Im jest ich mniej, tym wosk jest lżejszy i ma mniejszy ciężar właściwy. I tak wosk ekstrakcyjny ma ciężar właściwy 0,954 g/ml, pozyskiwany z topiarki słonecznej – 0,960 g/ml, a z topiarki parowej – 0,962 g/ml [4].

Istotną właściwością wosku jest jego temperatura topnienia, ponieważ wskazuje na jakość tego produktu – im wosk jest czystszy, tym jest ona wyższa. Piśmiennictwo mówi, że wosk pszczeli topnieje w granicach 61–72°C [1–9]. Dla przykładu wosk ekstrakcyjny miał temperaturę topnienia 68°C, a wosk z topiarki słonecznej – 64,4°C, a wosk z topiarki parowej 63,5°C [4]. Natomiast temperatura krzepnięcia wosku jest zwykle o 2–3°C niższa i wynosi 60,5–70,5°C [1, 4, 8].

Parametry omawianych powyżej podstawowych właściwości jakościowych wosku zebrane zostały w Tabeli 2.

*milipaskal sekunda

Wosk pszczeli w wodzie i glicerynie się nie rozpuszcza. W temperaturze pokojowej jest nierozpuszczalny, także w większości rozpuszczalników organicznych, a jedynie częściowo w chloroformie i w eterze – odpowiednio w 25 i 50 proc. [11]. Natomiast w temperaturze 45°C dobrze rozpuszcza się w benzenie, w proporcji 1 : 1 [1, 11].

Literatura:

[1] - Wojtacki M.: Produkty pszczele i przetwory miodowe. PWRiL, Warszawa 1988; 130–158.

[2] - Dobrovoda I.: Včelie produkty a zdravie. Wyd. Priroda, Bratislava 1986; 133–134.

[3] - Prabucki J. (red.): Pszczelarstwo. Wyd. Albatros, Szczecin 1998; 573–576.

[4] - Korż W.N.: Produkty pczełowodstwa: mied i wosk. Feniks, Rostow-na-Donu 2013; 195–199.

[5] - Bogdanov S.: Beeswax: production, properties, composition and control. Bee Product Science 2009; 1–17: www.bee-hexagon.net.

[6] - Omarow S.M.: Apiterapija. Produkty pczełowodstwa w mirie mediciny. Feniks, Rostow-na-Donu 2009; 282-285.

[7] - Dobrovoda I., Vcčelie produkty a zdravie. Wyd. Priroda, Bratislava 1986; 133–134.

[8] - Bogdanov S., Beeswax: production, properties, composition and control. Bee Product Science 2009; 1–17: www.bee-hexagon.net.

[9] - Szemietkow M.F., Szapiro D.K., Danusewicz I.K., Produkty pczełowodstwa i zdorowie czełowieka. Wyd. Uradżaj, Minsk 1987; 55–58.

[10] - Meged A.G., Poliszczuk W.P., Pczełowodstwo. Wyd. Wyszcza Szkoła, Kiew 1990; 200–203.

[11] - Prabucki J. (red.), Pszczelnictwo. Wyd. Albatros, Szczecin 1998; 573–576.

[12] - Bąk B., Wilde J., Biologia wypacania, właściwości fizykochemiczne oraz składniki wosku pszczołowatych. VIII Krajowa Naukowo-Techniczna Konferencja Pszczelarska, Częstochowa 2002; 17–27.

[13] - Alfanderi R., Czudiesnyj mir produktow pczełowodstwa. Produkty pczełowodstwa. Piszcza, zdorowie, krasota. Wyd. Apimondia, Bucharest 1988; 7–16.

[14] - Złotin A.Z., Wse o pczełach. Wyd. Naukowa Dumka, Kiew 1990; 86–90.

[15] - Korż W.N., Produkty pczełowodstwa: mied i wosk. Wyd. Feniks, Rostow-na-Donu 2013; 195–199.

[16] - Omarow S.M., Apiterapija. Produkty pczełowodstwa w mirie mediciny. Wyd. Feniks, Rostow-na-Donu 2009; 282–285.

[17] - Bornus L. (red.), Encyklopedia pszczelarska. PWRiL, Warszawa 1989; 192.

[18] - Rybak-Chmielewska H., Szczęsna T.: Wosk pszczeli – aktualne wiadomości. „Pszczelarstwo” 1997, nr 12, 6-7.

[19] - Wojtacki M., Produkty pszczele i przetwory miodowe. PWRiL, Warszawa 1988; 130–132.

2.3. Uzupełniające parametry fizykochemiczne

Wśród innych parametrów fizykochemicznych wosku pszczelego znajdują się: kaloryczność, współczynniki załamania światła (refrakcji), przewodności cieplna, przewodność elektryczna oraz optymalny kąt spływania roztopionego wosku.

Kaloryczność wosku jest wartością odpowiadającą ilości wydzielonego ciepła przy spaleniu 100 g tego produktu i wynosi 1015 kcal [1]. Współczynnik załamania światła (refrakcji) jest dla wosku stosunkowo wysoki i mierzony w temperaturze 75°C. Mieści się w granicach 1,4398 –1,4452 [2–4]. Natomiast współczynnik przewodności cieplnej ustalony został dla wosku w zakresie 0,347–0,816 V/cm, a współczynnik przewodności elektrycznej w granicach 2,80–2,90 μS/cm [3]. Parametry te wskazują na nieznaczną przewodność cieplną i elektryczną tego produktu. Do prawidłowego przebiegu procesu spływania roztopionego wosku używa się ruchomej platformy o kącie nachylenia w przedziale 50–60°. Z praktycznego punktu widzenia najkorzystniejszy okazał się kąt 50° [5]. Omawiane powyżej parametry zostały zamieszczone w Tabeli 3.

Literatura:

[1] - Złotin A.Z., Wse o pczełach. Wyd. Naukowa Dumka, Kiew 1990; 86–90.

[2] - Bogdanov S., Beeswax: production, properties, composition and control. Bee Products Science 2009; 1–17: www.bee-hexagon.net.

[3] - Omarow S.M., Apiterapija. Produkty pczełowodstwa w mirie mediciny. Wyd. Feniks. Rostow-na-Donu 2009; 282–285.

[4] - Bąk B., Wilde J., Biologia wypacania, właściwości fizykochemiczne oraz składniki wosku pszczołowatych pszczołowatych. VIII Krajowa Naukowo-Techniczna Konferencja Pszczelarsja, Częstochowa 2002; 17–27.

[5] - Niekraszewicz E.F., Nagajew N.B., Mamonow R.A. i in.: Opitmalnyj ugoł tjeczenia woska. Pczełowodstwo 2014, Nr 10; 45–48.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"