11. WŁAŚCIWOŚCI BIOLOGICZNE

11.1. Kierunki działania biologicznego

Wosk pszczeli oraz wyosobnione z niego składniki odznaczają się wieloma właściwościami biologicznymi, zarówno przy zastosowaniu miejscowym (na skórę i błony śluzowe), jak i wewnętrznym.

Produkt ten stosowany miejscowo przejawia mnóstwo właściwości biologicznych, a mianowicie działa przeciwzapalnie, przeciwdrobnoustrojowo, przeciwutleniająco, odnawiająco tkanki i przeciwświądowo. Działanie przeciwzapalne dotyczy skóry, a także błon śluzowych jamy ustnej, nosa, gardła i oka [1, 3–7, 11, 12, 14]. Charakteryzuje się wyraźnym działaniem przeciwdrobnoustrojowym. Hamuje wzrost bakterii i grzybów chorobotwórczych, w tym opornych na antybiotyki [1–6, 15]. Omawiany produkt wykazuje także działanie przeciwutleniające [8].

Wosk pszczeli działa odnawiająco na tkanki. Przyspiesza gojenie ran i oparzeń, ułatwia wchłanianie składników odżywczych i leczniczych, stymuluje rozwój nowych komórek, przyspiesza ziarninowanie, naskórkowanie i bliznowacenie [1, 3–6, 11, 12]. Odznacza się również działaniem przeciwświądowym [13].

Wosk pszczeli zastosowany do wewnątrz w niezmienionej postaci, a także w formie ekstraktów i zespołów substancji, łagodzi stany zapalne i skurczowe jelit [4, 6, 7, 14], ochrania i odtruwa tkankę wątrobową [8, 9, 16], działa hipolipemicznie¹ [10, 11] i przeciwalergicznie [12], a także ochrania płód przed szkodliwym działaniem, m. in. kwasu acetylosalicylowego [9]² oraz odznacza się działaniem zapobiegającym powstawaniu wrzodów żołądka [17].

Literatura:

[1] - Szemietkow M.F., Szapiro D.K., Danusewicz I.K., Produkty pczełowodstwa i zdorowie czełowieka. Wyd. Uradżaj, Minsk 1987; 53–58.

[2] - Omarow S.M., Apiterapija. Produkty pczełowodstwa w mirie mediciny. Wyd. Feniks, Rostow-na-Donu 2009; 285.

[3] - Złotin A.Z., Wse o pczełach. Wyd. Nauk. Dumka, Kiew 1990, 86–89.

[4] - Kryłow W.N., Agafonow A.W., Kriwcow N.I. i in., Teorija i sriedstwa apiterapii. Wyd. GNU, Moskwa 2007; 231–239.

[5] - Khismatullina N., Apitherapy. Guidelines for more effective use. Wyd. Mobile. Perm 2005, 50-52, 179–191.

[6] - Sinjakow A.F.: Bolszoj miedowyj leczebnik. Wyd. Aweont, Moskwa 2008, 345–360.

[7] - Kriwcow N.I., Lebiediew W.I., Wosk w bytu i w medicinie. Pczełowodstwo 1993, Nr 10, 40–41.

[8] - Anilakumar K.R., Krishna K.R.S., Chandramohan G. i in., Bees wax polyphenols as suppressor of CCL4-induced oxidative stress in rats. Indian J. Physiol. Pharmacol. 2007, 51(4), 361–367.

[9] - Wyszyńska M., Staniczek J., Ocena wpływu ekstraktu z zasklepu miodowego na przebieg ciąży szczura narażonego na działanie kwasu acetylosalicylowego. 50 Naukowa Konferencja Pszczelarska, Puławy 2013; 129–130.

[10] - Liu F.J., Sun D.M., Studies on the active constituents lowering blood lipid in beeswax. J. Chin. Mater. Med. 1996, 21, 553–554.

[11] - Poczinkowa P., Pczelnite produkti w medicinata. Wyd. Bołg. Akad. Nauk, Sofija 1986, 86–89.

[12] - Jośko F.: Pszczoły leczą. Wyd. Emilia, Kraków 1997; 103–105.

[13] - Lewis P.A., Wright K., Webster A. i in., A randomized controlled pilot study comparing agueous cream with a beeswax and herbal oil cream in the provision of relief from postburn pruritis. J. Burn Care Res. 2012, 33, e195-e200.

[14] - Magomiedowa Z.S., Omarow S.M., Korniejewa N.W., Apifitokosmetika na służbie zdorowia. Wyd. Dagestanskaja Gosudarstwiennaja Medicinskaja Akademia, Machaczkała 2016; 134–137.

[15] - Fratini F., Cilia G., Turchi B. i in., Beeswax: A mini review of its antimicrobial activity and its application in medicine. Asian Pacific J. Trop. Med. 2016, 9(9), 839–843.

[16] - Mendoza S., Nog M., Perez Y. i in., Preventive effect of D-002, a mixture of a long-chain alcohols from beeswax, on the liver damage induced with CCL4 in rats. J. Med. Food 2007, 10(2), 379–383.

[17] - Carbajal D., Molina V., Valdes S. i in., Anti-ulcer activity of higher primary alcohols of beeswax. J. Pharm. Pharmacol. 1995, 47, 731–738.

11.2. Składniki biologicznie aktywne

Do najważniejszych składników biologicznie aktywnych, które znajdują się w wosku pszczelim, zalicza się wolne alkohole tłuszczowe, fitosterole, wolne nienasycone kwasy tłuszczowe, triterpeny, związki flawonoidowe, lotne estry kwasów alifatycznych oraz karotenoidy. Wymienione grupy składników wraz z ich zawartością w wosku pszczelim, a także głównymi przedstawicielami [1–5] zebrano w Tabeli 8.

Należy dodać, że pełny obraz i zawartość tych składników jest tylko w wosku nieprzetworzonym, tzn. w wosku niepoddanym wytapianiu z plastrów metodami połączonymi z wysoką temperaturą (topiarki parowe i elektryczne, klarowanie). Natomiast w wosku wytapianym w topiarkach słonecznych oraz w wosku zasklepowym zawartość wymienionych składników biologicznie aktywnych jest bardzo wysoka.

Fitosterole przenikają do wosku z pyłku pszczelego wchodzącego w skład pierzgi (pochodne cholesterolu (Ilustr. 13) i propolisu (lanosterol). Wymienione fitosterole po wchłonięciu przez skórę uzupełniają poziom lipidów w substancji międzykomórkowej oraz błonach komórkowych, a także regulują przezskórny transport wody [7].

Wolne nienasycone kwasy tłuszczowe, głównie w postaci kwasu trans-10-hydroksy-2-decenowego (Ilustr. 14), wprowadzane są do wosku za pośrednictwem wydzieliny gruczołów gardzielowych pszczół robotnic. Przed wbudowaniem łuseczki woskowej do tworzonej komórki plastra czy wieczka woskowego, pszczoły zwilżają ją wspomnianą wydzieliną [8]. Kwas trans-10-hydroksy-2-decenowy odznacza się działaniem przeciwdrobnoustrojowym, ochraniającym przed promieniowaniem UV, przeciwnowotworowym i estrogennym [9].

Związki triterpenowe, w tym skwalen (Ilustr. 15), występują w propolisie [10] i na tej drodze trafiają do wosku pszczelego. Skwalen wzbogaca naturalny płaszcz lipidowy tkanki skórnej. Jest dobrze wchłaniany przez skórę, zapobiega jej wysuszeniu, a także powstawaniu rozstępów skórnych [7].

Z propolisu do wosku pszczelego przedostają się także związki flawonoidowe, w tym chryzyna (Ilustr. 16), która w tym produkcie znajduje się zwykle w dużych ilościach [10]. Chryzyna, podobnie jak inne związki flawonoidowe, wykazuje silne właściwości przeciwzapalne, przeciwutleniające i przeciwdrobnoustrojowe [10].

Pyłek kwiatowy, będący składnikiem pierzgi, jest również źródłem estrów kwasów alifatycznych, m.in. octowego, masłowego i izowalerianowego [11], a także witaminy A i prowitaminy A, czyli β-karotenu (Ilustr. 17). Estry po przeniknięciu do wosku pszczelego ułatwiają przenoszenie substancji leczniczych przez skórę [7].

Natomiast β-karoten w skórze przekształca się pod wpływem enzymu dioksygenazy w witaminę A. Pobudza ona i reguluje podziały komórkowe, opóźnia rozkład kolagenu, stymuluje wzrost i odnowę nabłonka, a także zapobiega uszkodzeniu skóry pod wpływem niekorzystnych warunków zewnętrznych [7].

1 - Zmniejsza stężenie lipidów w surowicy krwi.

2 - Jednak badania te były wykonane na szczurach (nie ma więc pewności, że tak samo będzie w przypadkku ludzi) – przyp. red.

Literatura:

[1] - Dobrovoda I., Včelie produkty a zdravie. Wyd. Priroda, Bratislava 1986; 131–141.

[2] - Omarow S.M., Apiterapija. Produkty pczełowodstwa w mirie mediciny. Wyd. Feniks, Rostow-na-Donu 2009; 282–285.

[3] - Wojtacki M., Produkty pszczele i przetwory miodowe. PWRiL, Warszawa 1988; 130–158.

[4] - Donadieu Y., Marchiset C., La cire. Thērapeutique naturelle. Wyd. Librairie Maloine S.A., Paris 1984; 35–37.

[5] - Tulloch A.P., Beeswax-Composition and analysis. Bee World 1980, 61, 47–62.

[6] - Carbajal D., Molina V., Valdes S. i in., Anti-ulcer activity of higher primary alcohols of beeswax. J. Pharm. Pharmacol. 1995, 47, 731–738.

[7] - Jabłońska-Trypuć A., Czerpak R., Surowce kosmetyczne i ich składniki. MedPharm Polska, Wrocław 2008.

[8] - Ruzankina T.W., O kosmetołogii. Pczełowodstwo 2006; http://www/beekeeping.orc.ru.

[9] - Kędzia B., Hołderna-Kędzia E., Mleczko pszczele. Pozyskiwanie, skład chemiczny, właściwości biologiczne, działanie lecznicze. Wyd. Humana Divinis, Toruń 2013; 55–158.

[10] - Tichonow A.I., Jarnych T.G., Czernych i in., Teoria i praktyka wytwarzania leczniczych preparatów propolisowych. Wyd. Apipol-Farma, Myślenice 2006; 16–30, 93–98.

[11] - Kędzia B., Hołderna-Kędzia E., Pszczeli pyłek kwiatowy. Pozyskiwanie, skład chemiczny, właściwości biologiczne, działanie lecznicze. Wyd. Humana Divinis, Toruń 2012; 97–180.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"