Szkodniki pierzgi
Pierzga jest produktem procesu fermentacji mlekowej pyłku zbieranego przez pszczoły w formie tzw. obnóży pyłkowych i składanego w komórkach plastrów. Stanowi ona podstawowe źródło białka w diecie pszczół. Zależy od niej pomyślny rozwój tych owadów i dobry stan ich zdrowia oraz kondycja i siła rodzin pszczelich, co w znacznej mierze decyduje o ich produktywności i opłacalności produkcji pasiecznej.
Źródło zagrożeń
W okresie obfitych pożytków pyłkowych występuje często nadmiar pierzgi w gniazdach pszczelich. Plastry wypełnione jej zapasami są zwykle odbierane przez pszczelarzy i przechowywane w magazynach pszczelarskich jako rezerwa pokarmowa dla pszczół na wczesną wiosnę i inne okresy bezpożytkowe.
Jako produkt atrakcyjny pokarmowo i bogaty w składniki odżywcze pierzga podczas przechowywania, zwłaszcza w nieodpowiednich warunkach (zbyt wysoka temperatura i wilgotność powietrza, nieszczelność pojemników i brak zabezpieczeń przed dostępem szkodników do pomieszczeń magazynowych), jest narażona na inwazję szkodliwych stawonogów synantropijnych występujących także w środowisku pasiecznym. Wiąże się to ze znacznymi stratami w zapasach pokarmu pszczół, powodowanymi głównie przez owady i roztocze magazynowe, najważniejsze szkodniki przechowywanych produktów pszczelich.
Jak ocenić zagrożenie?
Obecność szkodników w pierzdze w początkowym stadium porażenia jest na ogół trudna do stwierdzenia. Dotyczy to zwłaszcza roztoczy (rozkruszki, Acaroidea) i innych mikroskopijnych stawonogów, np. niektórych gatunków drobniejszych owadów (gryzki lub psotniki, Corrodentia). Większe owady (barciaki, Pyralidae, nazywane popularnie „motylicami”; skórniki, Pierzga mestidae; trojszyki, Tribolium; niektóre inne chrząszcze) są stosunkowo łatwiejsze do wykrycia.
Uzyskane w ten sposób próbki drobnocząsteczkowego materiału, pyłu wraz ze znajdującymi się w nim szkodnikami, poddaje się analizie akaro-entomologicznej. Badania takie przeprowadzono w Zakładzie Produktów Pszczelich Oddziału Pszczelnictwa ISiK w Puławach w latach 1998–2002.
Rys. 2 Trojszyk ciemny (wg Halsteada)
Ich celem było poznanie składu gatunkowego i nasilenia występowania szkodliwej akaro-entomofauny w zapasach pierzgi gromadzonej i przechowywanej w plastrach pszczelich, w pustych ulach, nadstawkach, skrzyniach i szafach oraz w pracowniach pszczelarskich i innych pomieszczeniach pasiecznych.
Podczas doświadczeń przebadano łącznie 116 prób materiału. W 90,5% z nich stwierdzono obecność i określono 25 gatunków stawonogów. Były to głównie owady i roztocze synantropijne, powszechnie znane szkodniki magazynowe.
Największą liczebność szkodników, sięgającą często kilkuset, a nawet kilku tysięcy osobników na 1 kg produktu, obserwowano zwykle w przypadku wystąpienia roztoczy magazynowych. Laboratoryjne badania biologiczne niektórych gatunków rozkruszków przeprowadzone na pierzdze wykazały, że akceptują one ten rodzaj pokarmu i bardzo chętnie na nim żerują, a ponadto charakteryzują się wysoką płodnością i żywotnością oraz stosunkowo krótkim cyklem rozwojowym, gwarantującym szybki i intensywny wzrost ich populacji. Uzyskano więc doświadczalne potwierdzenie opinii, że ta grupa stawonogów należy do najważniejszych szkodników pierzgi.
Wstępnej oceny porażenia i zanieczyszczenia plastrów z pierzgą pszczelą przez szkodniki magazynowe dokonuje się za pomocą badań makroskopowych (większe owady, ich kokony, oprzędy, wylinki, odchody). Następnie wycinki plastra z pierzgą przegląda się pod mikroskopem stereoskopowym, wybierając drobniejsze szkodniki (młodociane formy rozwojowe owadów, gryzki, rozkruszki i inne roztocze).
Po wykonaniu preparatów mikroskopowych określa się przynależność gatunkową znalezionych szkodników i stopień zanieczyszczenia przez nie produktu według 3-stopniowej skali: I stopień – od 1 do 2, II – od 3 do 5, III – ponad 5 szkodników na 100 g produktu.
Przeglądanie całych plastrów lub ich wycinków i wybieranie z nich szkodników pod mikroskopem jest bardzo pracochłonne, toteż można je usprawnić, zbierając zanieczyszczenia z plastrów za pomocą małego odkurzacza samochodowego.
Kto wchodzi w szkodę?
Z przeprowadzonych badań wynika, że najczęściej i najliczniej spotykanymi w pierzdze owadami były: spośród chrząszczy – trojszyki, Tenebrionidae (trojszyk ciemny, Tribolium madens) i skórniki, Dermestidae (skórnik słoniniec, Dermestes lardarius; skórnik kolczatek, D. maculatus), z motyli – barciaki powszechnie znane jako motylice (barciak mniejszy, Achroia grisella; barciak większy, Galleria mellonella), omacnica spichrzanka (Plodia interpunctella), a także niektóre gatunki gryzków zwanych też psotnikami (psotnik kołatek, Liposcelis divinatorius; Lepinotus inquilinus).
Najpowszechniej występującymi w pierzdze roztoczami były rozkruszki magazynowe, Acaroidea (roztoczek suszowy, Carpoglyphus latis; roztoczek domowy, Glycyphagus domesticus), rozkruszek serowy (Tyrolichus casei), rozkruszek wydłużony (Tyrophagus longior) i inne z rodzajów Tyrophagus i Acarus.
Rys. 3 Skórnik słoniniec (wg Lepesme’a)
Szkodniki te tworzyły często kolonie mieszane, a towarzyszyły im zwykle gatunki drapieżne, np. sierposz rozkruszkowiec, Cheyletus eruditus i Melichares tarsalis, które są ich wrogami naturalnymi, spotykanymi powszechnie w przechowalniach produktów spożywczych i w pasiekach, a także w kurzu domowym pomieszczeń mieszkalnych i gospodarczych.
Większość stawonogów spotykanych w plastrach z pierzgą stanowią gatunki znane jako pospolite szkodniki magazynowe (barciaki, psotniki, rozkruszki, skórniki, trojszyki).
Żerują one także na innych produktach pasiecznych i zapasach pokarmu pszczół (pyłek, miód, surowiec woskowy, propolis). W środowisku pasiecznym występują często w ulach, gdzie rozwijają się w plastrach nieobsiadanych przez pszczoły i w osypie gromadzącym się na dennicach uli. Następstwem porażenia produktów pszczelich przez szkodniki jest też zwykle pojawienie się ich wrogów naturalnych, np. drapieżnego sierposza rozkruszkowca. Roztocze drapieżnie, mimo że same nie odżywiają się pierzgą, a także pasożyty pszczół (np. martwe osobniki Varroa) i sporadycznie niektóre inne stawonogi również trafiają do pierzgi i niekiedy całkiem przypadkowo stanowią element jej zanieczyszczeń biologicznych.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
