Co nowego w hodowli?

Ostatnio pszczelarze zwracają się do Krajowego Centrum Hodowli Zwierząt z pytaniami, co zmieniło się w hodowli pszczół po wprowadzeniu w życie przepisów Ustawy o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt z 20 sierpnia 1997 r. Wsamej hodowli zmieniło się bardzo niewiele.

W samej hodowli zmieniło się bardzo niewiele. W dalszym ciągu w pasiekach hodowlanych utrzymywane są linie hodowlane, które każdemu odbiorcy matek pszczelich są w stanie zapewnić zestaw genetyczny odpowiedni do warunków konkretnej pasieki.

Zmiany zaszły natomiast w przepisach regulujących organizację hodowli pszczół.

Tekst jednolity ustawy, uwzględniający wszystkie nowelizacje dokonane do końca 2002 r., znajduje się w Dzienniku Ustaw z 2002 r. nr 207, poz.1762. Do ustawy wydano kilka rozporządzeń wykonawczych dla hodowców pszczół:

W art.2 ustawy zdefiniowano znaczenie terminów i określeń dotyczących hodowli zwierząt. Zgodnie z definicją ustawową hodowla pszczół to zespół zabiegów zmierzających do poprawienia założeń dziedzicznych (genotypu) pszczół, w których zakres wchodzi ocena wartości użytkowej i handlowej, selekcja i dobór osobników do kojarzenia. Hodowlane matki pszczele mogą być wpisywane do ksiąg lub rejestrów dla linii hodowlanych pszczół, jeżeli spełnią minimalne wymagania wpisu, na podstawie wyników oceny wartości użytkowej i hodowlanej.

Zgodę na prowadzenie ksiąg lub rejestrów dla linii hodowlanych pszczół wydaje minister właściwy ds rolnictwa po zgłoszeniu odpowiednich krajowych programów hodowlanych przez podmioty ubiegające się o prowadzenie ksiąg lub rejestrów. Krajowe programy hodowlane zgodnie z przepisami ww. rozporządzeń mogą być realizowane jako programy genetycznego doskonalenia zwierząt albo jako programy ochrony zasobów genetycznych zwierząt.

Ustawa daje także możliwość występowania do ministra związkom hodowców lub innym podmiotom w sprawie otrzymania zgody i uprawnień do prowadzenia ksiąg i oceny zwierząt, w tym oczywiście pszczół, pod warunkiem spełnienia wymagań ustawowych oraz szczegółowo określonych w Rozporządzeniu ministra rolnictwa i rozwoju wsi z 20 lutego 2003r. w sprawie dodatkowych wymagań wobec związków hodowców lub innych podmiotów prowadzących księgi zwierząt hodowlanych lub ubiegających się o ich otwarcie lub prowadzenie oraz podmiotów ubiegających się o otwarcie lub prowadzenie rejestrów zwierząt hodowlanych (Dz.U. nr 41, poz. 356).

Rejestry dla linii hodowlanych pszczół są prowadzone przez podmioty realizujące programy hodowlane krzyżowania zwierząt. Obecnie z tej możliwości skorzystało kilku hodowców pszczół, którzy opierają hodowlę na wielokrotnym krzyżowaniu materiału pochodzącego z linii wpisanych do ksiąg i do rejestrów.

Ocena pszczół

jest prowadzona dwutorowo: jako ocena stacjonarna w pasiece hodowcy oraz jako ocena terenowa grup matek w pasiekach towarowych na terenie całego kraju. Cytowane wyżej rozporządzenie określa zakres oceny oraz szczegółową metod ę prowadzenia oceny terenowej.

Szczegółowe metody prowadzenia oceny stacjonarnej są ustalane przez hodowców w powiązaniu z określeniem progów selekcyjnych oraz minimalnych wymagań dla matek wpisywanych do ksiąg lub rejestrów. Zgodnie z przepisami ocenie podlegają następujące cechy: miodność, rozwój, skłonność do rójki, zachowanie wskazujące na łagodność lub złośliwość pszczół, zimotrwałość.

W ocenie stacjonarnej zwraca się także uwagę na cechy zachowania pszczół, takie jak np. trzymanie się plastrów, zagospodarowywanie nadstawek, sposób zasklepiania plastrów itp., oraz na cechy morfologiczne, takie jak ubarwienie pszczół robotnic, matek i trutni czy wymiary części ciała pszczół. Cech morfologicznych nie ocenia się, jeżeli nie są uwzględnione we wzorcu hodowlanym dla linii.

Zakres oceny cech w metodzie oceny stacjonarnej dostosowuje się indywidualnie do wzorca hodowlanego dla każdej linii hodowlanej pszczół. Wzorce poszczególnych linii różnią się między sobą, mimo że linie obecnie hodowane w Polsce pochodzą tylko z trzech ras: środkowoeuropejskiej, Ukraińskiej i kaukaskiej. Takie postępowanie doprowadziło do wyselekcjonowania 47 linii hodowlanych pszczół o odrębnych cechach, poszukiwanych przez producentów posiadających pasieki o różnym profilu produkcyjnym.

W metodzie terenowej ocenie podlegają te same cechy, które oceniamy metodą stacjonarną, z pominięciem cech morfologicznych. Do oceny terenowej trafiają grupy matek o liczebności od 8 do 12 sztuk, które porównywane są z grupami kontrolnymi, zestawionymi w pasiece oceniającej. Matki do oceny terenowej mogą reprezentować czystą linię lub, co jest w zasadzie regułą, kombinacje krzyżownicze linii z innymi liniami w obrębie tej samej rasy bądź międzyrasowe. Ocena terenowa daje szereg korzyści:

* możliwość uzyskania wyników oceny w innych warunkach niż własna pasieka hodowcy,

* możliwość oceny przydatności różnych typów kojarzeń,

* możliwość oceny materiału hodowlanego na większej liczbie matek, co czyni wyniki bardziej wiarygodnymi i przydatnymi w pracy hodowlanej,

* możliwość publikacji wyników i dotarcia z tą informacją do szerokiego grona odbiorców matek pszczelich.

Należy pamiętać, że ocena pszczół zgodnie z przepisami jest prowadzona przez KCHZ – niezależny podmiot, który jest w stanie przeanalizować jej wyniki i udostępnić je wszystkim hodowcom. Dzięki znajomości wyników oceny odbiorcy matek pszczelich mają więc ułatwiony wybór, a ich decyzja o zakupie materiału hodowlanego nie jest obarczona dużym ryzykiem.

Wpisy do ksiąg

odbywają się na wniosek hodowców, wpisy do rejestrów prowadzą hodowcy prowadzący rejestry. Wpisy matek są poprzedzone ich kwalifikacją, która opiera się na identyfikacji matek oraz sprawdzeniu, czy spełniają one minimalne wymogi wpisu.

Identyfikacja matek jest prowadzona podczas lustracji rodzin pszczelich przez specjalistę z Krajowego Centrum Hodowli Zwierząt w celu stwierdzenia tożsamości matki w porównaniu do zapisów w ewidencji hodowlanej.

Kontroli podlega oznakowanie matki. Zgodnie z przepisami ww. rozporządzeń, matki poddawane ocenie muszą być oznakowane w sposób uzgodniony z prowadzącym ocenę – obowiązuje system, w którym dla matek hodowlanych używamy opalitków w kolorach zmieniających się co 5lat zgodnie z ustaleniami międzynarodowymi, z oznakowaniem literowym.

Przy wpisie do części wstępnej księgi nie jest wymagane pochodzenie matek (rozumiane jako pochodzenie matek po matkach wpisanych do księgi), ich cechy natomiast muszą odpowiadać wzorcowi hodowlanemu. Ustawa nakazuje także określenie standardu hodowlanego, który w hodowli pszczół jest równoznaczny z wzorcem hodowlanym.

Minimalne wymogi dla cech są wartościowane przy pomocy kryteriów oceny stacjonarnej. W ten sposób do księgi wstępnej można wpisać matki, które hodowca zakupił z importu lub wyhodował z materiału dzikiego – jeżeli spełniają wyznaczone wymagania standardowe, mogą być wprowadzone do populacji linii hodowlanej.

Jest to bardzo ważne w hodowli pszczół, poniewa ż hodowcy często muszą wprowadzać do linii materiał hodowlany z zewnątrz, aby zwiększyć zmienność genetyczną i poprawić żywotność selekcjonowanej populacji. Do części głównej księgi można wpisywać tylko matki, które mają dwa pokolenia przodków wpisanych do ksiąg.

Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt dla takich matek wymaga przedstawienia odpowiedniego rodowodu, wynikającego z zapisów w ewidencji hodowlanej w pasiece hodowlanej. Do rejestrów wpisywane są matki pochodzące od matek wpisanych do ksiąg lub do rejestrów. Zasady wpisu ustalane są dla każdego rejestru przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Świadectwo hodowlane

Joanna Troszkiewicz

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"