Wykorzystanie wosku pszczelego w lecznictwie
Wosk jest produktem pszczelim stosunkowo rzadko stosowanym w lecznictwie. Wzmianki o jego wykorzystaniu do leczenia chorób zewnętrznych i wewnętrznych znane są od dawna. Już w Starożytnym Egipcie znano jego właściwości przeciwzapalne i gojące rany.
Wosk pszczeli cenił także słynny lekarz arabski Avicenna. Uważał on za pożyteczne przyjmowanie wosku do wewnątrz, jako środka zwiększającego wytwarzanie mleka u karmiących kobiet, łagodzącego kaszel i wykazującego działanie wykrztuśne. W niniejszym artykule przedstawione zostały możliwości jego współczesnego wykorzystania w lecznictwie.
(fot. Krzysztof Kasperek)
Pozyskiwanie wosku
Do celów leczniczych nadaje się wyłącznie wosk o wysokiej jakości, tzw. wosk żółty (Cera flava). Do pozyskiwania takiego produktu służą plastry wosku dziewiczego, białego lub plastry, w których wylęgły się nie więcej niż 2-3 generacje pszczół, a także odsklep woskowy, mateczniki i narośla woskowe. Surowiec ten ma zabarwienie białe, jasnożółte lub żółte i zawiera powyżej 80% czystego wosku pszczelego.
Do wytapiania wosku pszczelego z surowca wykorzystuje się zwykle topiarki słoneczne, elektryczne i parowe.
W dwóch pierwszych typach topiarek wosk ulega samoczynnemu wytopieniu. Natomiast w topiarkach parowych wosk poddawany jest działaniu pary wodnej o temp. 102-104°C i po wytopieniu zbierany jest do naczyń, w których przez określony czas utrzymywany jest w stanie płynnym (proces klarowania) w celu oddzielenia zanieczyszczeń. Ze względu na to, że wytapianie wosku prowadzi się na pasiekach, nosi on często nazwę wosku pasiecznego.
Skład chemiczny i właściwości biologiczne
W skład wosku pszczelego żółtego (pasiecznego), przeznaczonego do celów leczniczych, wchodzi kilka podstawowych grup substancji chemicznych, a mianowicie estry alkoholi i kwasów tłuszczowych (średnio 71,0%), wolne kwasy tłuszczowe (średnio 14,5%), węglowodory (średnio 10,5%), wolne alkohole tłuszczowe (średnio 1,2%) i inne substancje (średnio 2,8%). Skład chemiczny wosku pszczelego żółtego przedstawiono w tabeli 1.
Największą grupą związków obecnych w wosku są estry, będące połączeniami wyższych kwasów i alkoholi tłuszczowych (o liczbie atomów węgla w granicach C16-C30). Prawie połowę tych połączeń zajmują monoestry, których głównym przedstawicielem jest heksakosanian heksakosanolu (dawna nazwa cerotynian cerylu). Wśród pozostałych związków tej grupy spotykamy diestry, triestry i poliestry.
fot. Milan Motyka
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Większość składników wosku pszczelego jest obojętna biologicznie. Związki o udokumentowanej aktywności biologicznej zebrano w tabeli 2.
Ryc. 1. Przedstawiciele substancji
biologicznie aktywnych występujących
w wosku pszczelim.
Budowę chemiczną najważniejszych przedstawicieli tej grupy przedstawiono na rycinie 1.
Do składników aktywnych biologicznie wosku pszczelego żółtego należą: wolne alkohole tłuszczowe (średnio 1,2%), sterole (średnio 1,0%), wolne kwasy nienasycone (średnio 0,8%), triterpeny (średnio 0,6%), polifenole (średnio 0,3%), związki lotne (0,1%) i karotenoidy (średnio 0,01%). Wolne alkohole tłuszczowe, takie jak triakontanol, oktakosanol, heksakosanol i triakontanol, odznaczają się działaniem przeciwzapalnym, przeciwutleniającym i przeciwwrzodowym (Carbajal i wsp. 1995, 2000, Menendez i wsp. 2001, Perez i wsp. 2013).
Kwas 10-hydroksy-2-decenowy, skwalen i chryzyna odpowiedzialne są za działanie antybiotyczne, z kolei estry cholesterolu, lanosterol, chryzyna i ò-karoten odznaczają się działaniem przeciwzapalnym i odnawiającym. Żółte zabarwienie wosku przypisuje się związkom flawonoidowym (w tym chryzynie) oraz karotenoidom, których przedstawicielem jest ò-karoten.
(fot. Krzysztof Kasperek)
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Chryzyna i inne związki flawonoidowe występujące w propolisie charakteryzują się silnym działaniem przeciwzapalnym, hamując m.in. powstawanie czynników prozapalnych, takich jak prostaglandyny.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Witamina A pobudza i reguluje podziały komórkowe, ułatwia keratynizację skóry, opóźnia rozkład kolagenu, stymuluje wzrost i odnowę nabłonka, zapobiega rogowaceniu naskórka, a także zapobiega skutkom nadmiernego opalania i nowotworom skóry, przyspiesza ziarninowanie i gojenie ran. Jak można zorientować się z powyższego przeglądu wosk pszczeli odznacza się wieloma właściwościami korzystnymi dla organizmu ludzkiego, zarówno po zastosowaniu go zewnętrznie, jak i do wewnątrz. Cdn.
Prof. dr hab. Bogdan Kędzia
mgr. Elżbieta Hołderna-Kędzia
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu
