WSPÓŁDZIAŁANIE PSZCZÓŁ W RODZINIE

Zagadnienie współdziałania pszczół w rodzinach bywa coraz częściej przedmiotem badań, gdyż ma ono zasadniczy wpływ na ich zachowanie i produkcyjność. Jest to szczególnie uzasadnione w sytuacji, gdy człowiek doprowadza do coraz częstszych, nawet międzykontynentalnych, przemieszczeń pszczół.

W wyniku importu odmiennych ras dochodzi do wyparcia miejscowych populacji zasiedlających różne terytoria. Na skutek naturalnego unasienniania pszczół różnorodność wewnątrz rodziny pszczelej zwiększa się i dochodzi do powstania w niej różnych kombinacji, których dotąd w naturze nie było.

Wszystkie czynności wykonywane przez pszczoły można określić jako zachowania, które są złożonym systemem reakcji organizmu na bodziec docierający ze środowiska. Model zachowania się owadów społecznych zakłada, że pojedyncze osobniki odpowiadają na różne sygnały środowiskowe, a charakter zachowania się, czyli reakcji na sygnał, jest wypadkową pomiędzy siłą sygnału a wrażliwością owada, gdyż mogą one różnie reagować na sygnały dochodzące z otoczenia.

Etologia jest nauką zajmującą się praktycznymi aspektami zachowania się zwierząt. Mimo dużego postępu badań etologicznych pszczół niektórzy autorzy twierdzą, że nasza obecna wiedza stanowi około 1% tego, co moglibyśmy na temat zachowania się tych owadów wiedzieć.

Badania te mają szczególne znaczenie w hodowli, a także w zrozumieniu mechanizmów ewolucji pszczół. Dzieje się tak, ponieważ...

Rycina 1. Różnorodność pszczół w rodzinie pszczelej

Na rycinie 1. przedstawiono pasiekę składająca się z trzech rodzin. Wyobraźmy sobie, że otrzymaliśmy dwie rodziny składające się z pszczół wydajnych rasy 1 (oznaczone kolorem niebieskim) i pszczół mniej wydajnych rasy 2 (oznaczone kolorem czerwonym).

Stwierdziliśmy, że obie weszły w nastrój rojowy. W celu zapobieżenia wyrojeniu się pszczół z każdej rodziny zabieramy po dwa plastry czerwia i tworzymy odkład. Składa się on zatem z pszczół rasy 1 i 2 wymieszanej w proporcjach 50% do 50%.

W odkładzie znajdują się pszczoły różnych ras, które muszą pomiędzy sobą współdziałać, gdyż...

Żadna z grup pszczół nie chce nauczyć się przynoszenia lub nieprzynoszenia nektaru do rodziny, dlatego pszczoły wydajniejsze nie są w stanie przynieść tyle miodu, aby rodzina jako całość była najlepsza pod względem wydajności miodowej w pasiece, gdyż pszczół wydajnych jest tylko 50%. Taką sytuację przedstawia rycina 2.

Rycina 2. Pośrednia wydajność odkładu

Może również zdarzyć się tak, że wydajność naszego odkładu będzie zbliżona do wydajności rodziny składającej się z pszczół rasy 1 lub będzie ją przewyższać. Oznacza to, że wymieszane pszczoły z obu rodzin dopasowały się w taki sposób, że pszczoły wydajniejsze przekonały te mniej wydajne, że przynoszenie nektaru jest opłacalne dla wszystkich.

Spowodowało to, że obie grupy pszczół stworzyły taką rodzinę, w której wydajność miodowa jest najwyższa w pasiece, przewyższa wydajność wszystkich dotychczasowych rodzin. Przedstawiono to na rycinie 3.

Rycina 3. Największa wydajność odkładu

Może się również zdarzyć odwrotnie, a odkład będzie zbliżony wydajnością miodową do pszczół z rodziny mniej wydajnej lub jego wydajność będzie jeszcze niższa, co przedstawiono na rycinie 4. Stanie się tak wtedy, kiedy pszczoły mniej wydajne dojdą do władzy i przekonają wydajniejsze do „próżniactwa”. Wydajność miodowa naszego odkładu może być najgorsza w całej pasiece.

Podjęcie współpracy nie zależy tylko i wyłącznie od samych pszczół. Wypływają na to jeszcze warunki środowiskowe, a najbardziej obecność pożytku. Istnienie współdziałania pomiędzy pszczołami w rodzinie pszczelej potwierdził hodowca matek Jos Gut z Luksemburga.

Rycina 4. Najmniejsza wydajność odkładu

Wytłumaczył je podczas wykładu w Pszczelej Woli na przykładzie zabiegu wyrównywania siły rodzin, który wykonuje poprzez zamianę korpusów na pożytku rzepakowym. Zabiera on z silnej rodziny korpus z niewielką ilością miodu wraz z młodymi pszczołami (czyli wydajniejszymi), po czym nastawia na rodzinę słabą, która jeszcze nie odbudowała węzy, a korpus z rodziny słabej nastawia na rodzinę silną.

Twierdzi, iż takie wymieszanie pszczół wydajnych i mniej wydajnych w pasiece powoduje zwiększenie wydajności miodowej w rodzinach mniej wydajnych. Nie powiedział jednak, że w tym sposobie wyrównywania siły rodzin działają dwa czynniki. Jeden to współdziałanie, w którym nie zawsze będą przeważały pszczoły wydajne.

Jeżeli jednak zrobimy to na pożytku, to w tym momencie zadziała jednocześnie współdziałanie i tresura pszczół, gdyż w plastrach znajduje się już świeży nakrop albo miód, który ułatwia pszczołom mniej wydajnym odnalezienie źródła pożytku. Tym sposobem cała rodzina staje się...

dr Grzegorz Borsuk
Akademia Rolnicza w Lublinie

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"