Zioła jako rośliny miododajne

Zioła i miód mają ze sobą wiele wspólnego. Są to produkty naturalne, używane przez ludzi od tysięcy lat, spożywane w celu poprawienia zdrowia i smaku, a w obecnych czasach często sprzedawane wspólnie w sklepach ze zdrową żywnością. Zarówno uprawa ziół, jak i pszczelarstwo w Polsce rozwijają się bardzo dynamicznie, a otwarcie rynku europejskiego sprawiło, że zapotrzebowanie na polski miód i polskie zioła stale rośnie.

Ogórecznik lekarski (Borago officinalis)
Fot. Tomasz Łysoń

Warto pomyśleć o lepszym wykorzystaniu pszczół przez rolników uprawiających zioła, tak samo jak warto wykorzystać zioła do produkcji lepszej jakości miodu. Bardzo często poszczególne gatunki ziół są rekordzistami w ilości dostarczanego miodu i przewyższają ilościowo i jakościowo miód z rzepaku, gryki czy facelii.

Poprzez właściwy dobór gatunków ziół można uzyskać niepowtarzalny smak, zapach i kolor miodu, a do tego wzbogaca się go często o dodatkowe właściwości lecznicze, które są cenne zarówno dla pszczół, jak i dla ludzi.

Wiele gatunków roślin miododajnych, niegdyś powszechnie spotykanych na nieużytkach rolnych, zostało wyniszczonych przez działanie herbicydów oraz intensywne rolnictwo. Można jednak zwiększyć ilość plantacji miododajnych, wykorzystując...

Żmijowiec (Echium vulgare)

Zdaniem wielu pszczelarzy, którzy już go uprawiali w celu pozyskania miodu, jest to absolutny lider wśród roślin miododajnych. Smaku i koloru miodu nie da się porównać z innymi, przy czym ilość pozyskana z jednego hektara upraw jest porównywalna do wydajności rzepaku. Do zalet uprawy należy też fakt, iż może być uprawiany na glebach lekkich, nawet 4. i 5. klasy bonitacyjnej.

Przemysłowa plantacja ogórecznika
Fot. Tomasz Łysoń

Żmijowiec jest rośliną jednoroczną ze skłonnością do samoistnego rozsiewania się na lata następne. Lubi stanowiska słoneczne, na których kwitnie obficie i długo, przy sprzyjających warunkach pogodowych od końca maja do końca sierpnia. Nie jest przy tym jak rzepak rośliną samokończącą i jeśli nie zależy nam na zbiorze nasion, plantacja może kwitnąć nawet do września.

Wykonujemy typowe zabiegi uprawowe takie jak do siewu wiosennego.

Ogórecznik lekarski (Borago officinalis)

Numer dwa na liście najbardziej miododajnych ziół. Podobnie jak rzepak i żmijowiec jest rośliną oleistą, z której otrzymywane są nasiona oleiste. Pozyskujemy z niego rewelacyjny jakościowo miód, w Wielkiej Brytanii sprzedawany po wyższej cenie jako wydzielony jakościowo produkt.

Największą jego zaletą są otwarte kwiaty łatwo dostępne dla pszczół i bardzo intensywne kwitnienie w terminie tuż po kwitnieniu rzepaków. Surowiec, jakim są nasiona oleiste, jest łatwo zbywalny, a czasami nawet poszukiwany. W Polsce uprawia się go obecnie na ponad 2 000 hektarów, głównie z myślą o nasionach oleistych.

Zwykle plantacje mają od 3 do 30 hektarów i obowiązkowo ustawiane są na nich ule z pszczołami. Rekomendowana ilość to 7 uli na jeden hektar, co znacznie zwiększa plonowanie tej rośliny. Ogórecznik kwitnie od początku czerwca do momentu ścięcia na pokos, czyli do końca lipca, kiedy dokonuje się zbioru nasion. Nie jest także rośliną samokończącą, więc pozostawiony bez zbioru prawdopodobnie...

Żmijowiec (Echium vulgare)
Fot. Marcin Lewandowski

Mniszek lekarski (Taraxacum officinale)

Jest jedną z najbardziej pospolitych roślin występujących w naszych ogrodach i na pastwiskach, a mimo to rzadko znamy jego prawidłową nazwę. Mylnie nazywany jest mleczem lub dmuchawcem. Surowcem zielarskim są liście i korzenie. Często także pozyskuje się nasiona, których następnie używa się do zasiedlania terenów po wysypiskach śmieci czy hałdach górniczych.

Zwykle zbioru liści dokonujemy już w pierwszym roku uprawy. Zależnie od warunków pogodowych można je zbierać od maja do września. Jednak w przypadku gdy zależy nam na mniszku jako roślinie miododajnej, nie warto zbierać liści, a pozwolić mu kwitnąć. Po kwitnieniu zebrać nasiona i ściąć plantację, która odrośnie i zakwitnie ponownie.

Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla)
Fot. Marcin Lewandowski

Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum)
Fot. Marcin Lewandowski

Dla celów leczniczych bardzo ważne jest, aby zbierać liście bez kwiatów. Korzenie natomiast zbieramy w drugim lub trzecim roku uprawy. Można je pozyskiwać zarówno z plantacji, jak i ze stanowisk naturalnych przez cały sezon wegetacyjny, od kwietnia do października. Tuż po wykopaniu trzeba je oczyścić z ziemi i resztek liści. Aby uzyskać dorodny korzeń, nie należy w ostatnim okresie wegetacji pozyskiwać z mniszka liści.

Najbardziej właściwe wydaje się użytkowanie na liść w pierwszym roku, a następnie w drugim roku jeden zbiór wrześniowy liści i bezpośrednio po nim wykopanie korzeni. Wiele zależy też od przebiegu pogody i od tego, czy przyrost liści jest znaczny. Należy rozważyć pozostawienie plantacji na trzeci, a nawet czwarty rok.

Zarówno liście, jak i korzenie schną bardzo dobrze w temperaturze 30-40°C bez suszarni, szczególnie te...

Nostrzyk (Melilotus officinalis)

Jedna z lepiej znanych roślin zielarskich i miododajnych zarazem. Wyróżnia go gigantyczna masa żółtych kwiatów osadzona na wysokiej roślinie. Nostrzyk należy do rodziny motylkowatych i może dorastać do 1,5 a nawet ponad 2 metry wysokości. Na cele lecznicze uprawiamy nostrzyk żółty i jest to gatunek bardzo rozpowszechniony w Europie i Azji.

Nazwa botaniczna Melilotus oznacza „miodową koniczynę” i nawiązuje do jasnożółtych kwiatów rośliny, które są niezwykle miododajne. W lecznictwie używa się kwitnącego ziela. By założyć 1 hektar plantacji tej rośliny, należy wysiać wiosną wprost do gruntu około 5 do 7 kg nasion. Koszt nasion nie powinien przekroczyć 200 zł na hektar.

Uprawa nie jest trudna, dlatego na terenie całego kraju można spotkać coraz więcej dużych plantacji, przy czym wiele z nich zakłada się tylko dla...

Arnika.
Ciekawa roślina miododajna, ale uprawiana na dość małą skalę
Fot. Marcin Lewandowski

Ślaz dziki (Malva silvestris)

Bardzo popularna roślina ozdobna, w lecznictwie jednak używa się gatunku pokrewnego do malwy znanej z ogrodów. W celach leczniczych wykorzystuje się rozwinięte kwiaty i liście. Uprawa tej atrakcyjnej rośliny może odbywać się na glebie przepuszczalnej do ubogiej, na stanowisku słonecznym lub częściowo zacienionym.

Zaleca się zakładanie plantacji na początku kwietnia poprzez siew nasion wprost do gruntu. Na cele surowcowe zakładamy plantacje maksymalnie 3 do 5 arowe, ponieważ w miarę jak zrywamy kwiaty, roślina wydaje ich coraz więcej.

Ślaz dziki (Malva silvestris)
Fot. Marcin Lewandowski

Niestety nie możemy zrywać ich w pobliżu pasieki, ponieważ pszczoły wchodzą do kielichów, a przy próbie zerwania żądlą. Wadą jest też, że niezrywane kwiaty szybko przekwitają i wiążą nasiona. Można jednak z tym walczyć, ścinając plantację po kwitnieniu na wysokości około 20 cm. Rośliny odrosną i będą kwitnąć później, nawet do października.

Serdecznik pospolity (Leonurus cardiaca)

Bylina wyrastająca maksymalnie do 120 cm wysokości. Kwitnie od czerwca do września, należy więc do roślin wybitnie miododajnych. Miód z serdecznika jest jasnożółty, o swoistym zapachu i łagodnym smaku. Serdecznik rozmnaża się przez wysiew nasion wprost do gruntu. Głębokość siewu nie powinna przekraczać 1,5 cm. Pielęgnowanie plantacji polega na odchwaszczaniu i spulchnianiu międzyrzędzi.

Serdecznik pospolity
(Leonurus cardiaca)
Fot. Marcin Lewandowski

Można również dokarmiać rośliny azotem i fosforem. Ich zaletą jest fakt, iż plantację możemy użytkować nawet do 5 lat, wadą natomiast, że surowiec zielarski pozyskiwany jest w dość skomplikowany sposób, głównie przez specjalistyczne gospodarstwa zielarskie. Trudno więc liczyć na jego zbyt. Dodatkowo nasiona mogę kosztować około 300 do 500 zł/ha.

Wiesiołek (Oenothera biennis)

Rośnie na glebach lekkich i na piaskach. Duże żółte kwiaty rozwijają się krótko przed zachodem słońca. Jeżeli nie zostaną zapylone w nocy, pozostają jeszcze otwarte przez pewien czas w ciągu dnia. Z osypanych nasion plantacja może rozsiewać się samoistnie i pozostawać w tym samym miejscu przez wiele lat.

Wiesiołek (Oenothera biennis)
Fot. Marcin Lewandowski

Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum)

Roślina wieloletnia wyrastająca do 80 cm wysokości. W pierwszym roku wegetacji kwitnie od lipca do września, w następnych latach od maja do lipca. Wysiew nasion dziurawca następuje jesienią, najlepiej po przymrozkach w listopadzie. Nasiona są bardzo lekkie, należy więc do siewu dołożyć piasku jako balastu.

Siejemy płytko, w glebę wilgotną i zawierającą sporo próchnicy. Miód uzyskany z plantacji dziurawca wykazuje działanie rozkurczające. Stosowany i polecany, dla osób mających problemy z przewodem pokarmowym.

Mieszanki zielarskie

Najciekawszą metodą zagospodarowania nieużytków lub łąk w celu pozyskiwania maksymalnej ilości miodu, ale bez surowców zielarskich byłoby przygotowanie mieszanki nasiennej z kilkunastu gatunków ziół ze skłonnością do samodzielnego wieloletniego rozmnażania się.

Sądzę, że poza wyżej wymienionymi gatunkami można byłoby dodać facelię, nagietek, hyzop, rumianek, tymianek i szałwię. Poza ekonomicznym wynikiem bardzo duże znaczenie w uprawie takich roślin mają względy estetyczne.

Marcin Lewandowski

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"