CO CZYTALI PSZCZELARZE

Przyczynek do bibliografii pszczelnictwa wielkopolskiego cz.ΙΙ

Literatura pszczelnicza w Polsce zapoczątkowana została w XVII wieku dziełem Walentego Kąckiego „Nauka koło pasiek...”. Jak dotąd reprezentowana była przez liczne publikacje książkowe i artykuły w czasopismach. Jednak skutecznie propagowane i rozwijające się organizacyjnie pszczelarstwo wielkopolskie w sposób naturalny domagało się własnego, specjalistycznego czasopisma.

Pierwszym na ziemiach polskich czasopismem pszczelniczym było niemieckojęzyczne „Bienen-Nachrichten aus Preussen” wydawane w Grodkowie w latach 1850-1853. Był to organ Śląskiego Towarzystwa Pszczelniczego. W latach 1868-1869 we Lwowie ukazywał się „Iris”, czasopismo poświęcone ogrodnictwu, sadownictwu, pszczelarstwu i sztukom pięknym. Redagowane przez L. Pierożyńskiego, uważane jest powszechnie za pierwsze polskie czasopismo poświęcone pszczelarstwu. W sumie ukazało się 15 jego numerów. W Kołomyi w okresie 1874-1875 wydawana była pod redakcją T. Tchórzewskiego „Gazeta Pszczelnicza”.

Wreszcie w 1875 rozpoczyna swą trwającą do 1939 roku historię lwowski „Bartnik Postępowy”, pismo poświęcone pszczelnictwu i ogrodnictwu. Jego założycielem i redaktorem przez 40 lat był Teofil Ciesielski, profesor Uniwersytetu we Lwowie, rodowity Wielkopolanin, urodzony w 1846 roku w Grabowie, który nauki gimnazjalne pobierał w Ostrowie i Śremie.

W trzecim numerze „Ziemianina” z 1880 roku w dziale Tygodniowy przegląd gospodarczy ukazała się recenzja: „Pszczelarz, pismo poświecone wyłącznie pszczelnictwu, organ (jak w tytule podaje) towarzystw pszczelniczych w W. Ks. Poznańskiem, wychodzi od Nowego Roku w zeszytach miesięcznych pod redakcyą Leona F. Stabrowskiego w Chocieszewicach pod Pempowem.

Treść pierwszego numeru jest następująca: Odezwa redakcyi. Pszczelnictwo tak samo przyjemna, jak donośna gałęź gospodarcza dr. Dzierżon. Nasza praca zimą, L. F. Stabrowski, Okólnik: wystawa pszczół i miodu w Kilburn pod Londynem.

Memoryał do kongresu w Waszyngtonie. Ogłoszenia, między któremi znajduje się odezwa Redakcyi, zapraszająca o dosyłanie małych sprawozdań,co do stanu pszczół, a mianowicie pasiek i całego pszczelnictwa we wszystkich powiatach. Redakcya ofiaruje do użytku publiczności rubrykę Zapytań i Odpowiedzi, która w numerze pierwszym wypadła”.

Osiadły po powrocie z Ameryki w Chocieszewicach Stabrowski, był zdolnym organizatorem i zapalonym praktykiem. W 1879 roku założył Towarzystwa Pszczelnicze na Krotoszyn i Okolicę oraz na Powiat Krobski i Okolicę.

Zwolennik zjednoczenia towarzystw terenowych w jednolitą organizację centralną aktywnie uczestniczył w pracach nad powstaniem Głównego Towarzystwa Pszczelniczego na Wielkie Księstwo Poznańskie, utworzonego ostatecznie 18 lipca 1881 roku, z siedzibą w Lesznie. W „Ziemianinie” ukazał się artykuł autorstwa Stabrowskiego Co rozumieć pod racjonalnem pszczelnictwem .

Drukowany w Krotoszynie i Ostrowie przez F. A. Kosmelę „Pszczelarz”, czasopismo dla pasieczników, miał szansę spełnić zadanie podniesienia poziomu pszczelnictwa i integracji środowiska. Nieszczęściem dla pisma stała się znajomość Stabrowskiego z dr. Kazimierzem Krasickim. Krasicki swego czasu współpracownik, a później antagonista Ciesielskiego wplątał Stabrowskiego w niepotrzebne polemiki na łamach „Pszczelarza”. Powołany do wojska Stabrowski, w 1881 roku odstąpił swój tytuł właśnie Krasickiemu, który przeniósł druk do Gniezna.

Nie przyniosło to niczego dobrego, czego dowodem jest opinia, że: „Pszczelarz drukuje się rok czwarty i wychodzi raz na miesiąc obecnie w Gnieźnie pod redakcyją p. dr Krasickiego we Lwowie i kosztuje rocznie 3 marki. Mamy wrażenie, że pismo to uprawia więcej stronę polemiczną i nie szczędzi krytyki nieraz gwałtownej nawet rzekomym nieprzyjaciołom czy przeciwnikom w dziedzinie pszczelnictwa”[1]. Tracącego niezadowolonych czytelników „Pszczelarza” próbował jeszcze ratować Antoni Śląski, ale bez powodzenia i rok 1884 był dla tego czasopisma ostatnim.

W tym właśnie miejscu warto wspomnieć o tradycyjnie dobrych kontaktach pszczelarzy Wielkopolski i Galicji. Wymiana doświadczeń odbywała się m.in. za pośrednictwem czasopism. Do lwowskiego „Bartnika” pisywali Walenty Buczkowski, nauczyciel z Konojadu, przewodniczący Koła Pszczelarzy w Kościanie, Antoni Kremer czy też Aleksander Kwiatkowski. Ważnym wydarzeniem była obecność Teofila Ciesielskiego na wędrownym zebraniu Głównego Towarzystwa połączonego z wystawą w Wieleniu 2 października 1882 roku.

Ambitne cele dotarcia do szerokich kręgów czytelników, a nie wchodzenia przy tym w drogę „Bartnikowi” i „Pszczelarzowi”, przyświecały ks. Józefowi Stagraczyńskiemu z Wonieścia koło Starego Bojanowa. Dnia 15 stycznia 1883 roku powołał on do życia „Pasiecznika”, pismo poświęcone postępowemu pszczelnictwu. Będąc redaktorem i wydawcą, drukował pismo u E. Schmaedickiego w Poznaniu. „Pasiecznik” miał być fachowy. Zawartość pierwszego tomu podzielona została na grupy zagadnień: rozprawy naukowe, rozprawy i rzeczy praktyczne, przyrządy i produkty pszczelnicze, korespondencje, rzeczy sporne, w tym Rozprawa z dr Krasickim, kalendarz pasieczny na każdy miesiąc oraz przegląd pism pasieczniczych.

Do „Pasiecznika” pisywali m.in. Aleksander Kwiatkowski i Antoni Kremer. Niestety po pięciu latach wydawania trudna sytuacja finansowa zmusiła wydawców do jego zamknięcia.

Spoglądając na biografie piszących w owym czasie o pszczelnictwie, można odnieść wrażenie, że zajmowali się nim głównie księża i nauczyciele. Redaktor „Bartnika Wielkopolskiego”, Ludwik Liczbański, pisząc o swej wizycie w 1932 roku w Kępnie, gdzie był gościem tamtejszego Towarzystwa zwraca uwagę, że: „Dawnemi czasy należało do tamtejszego towarzystwa – tak bywało zresztą prawie wszędzie – bardzo wielu nauczycieli; stanowili oni 80% ogólnej liczby członków. Dziś, na coś 50 członków, jest ich tu tylko 5. Objaw ten da się wytłumaczyć chyba tylko to, że obecnie nauczycielom, wobec uciążliwej, intensywnej pracy w szkole – nie starczy w ogóle czasu na zajmowanie się tak miłą, interesującą a przytem i donośną pracą, jaką jest pszczelarstwo”.[2]

Pszczelarstwo było dodatkowym źródłem dochodów, ale również pewną formą rozwijania zainteresowań. Zajmowali się nim przeważnie drobni rolnicy, urzędnicy, rzemieślnicy, nauczyciele, emeryci i inwalidzi wojenni. Były to grupy o raczej niskim statusie społecznym, zdominowane przez ludność polską. Aktywnych pszczelarzy spotykano również wśród księży i ziemian. Dla walczących z germanizacją organizacje pszczelarskie stały się kolejnym miejscem oporu, a jednocześnie miały na celu rozwijanie oświaty rolniczej.

Ksiądz Stagraczynski w artykule wstępnym do pierwszego numeru „Pasiecznika” pisze: „Byłoby nam miło, żebyśmy zdołali dotrzeć nawet do chat wieśniaczych i mogli im przysporzyć trochę grosza przez pouczenie o sposobach gospodarki pasiecznej, a tak znośniejszą mogli uczynić ich ciężką dolę i może powstrzymać od dalszej wędrówki za morze”. Niestety mała liczba prenumeratorów nie wystarczała do utrzymania czasopisma

Kolejnym nauczycielem w gronie działaczy wielkopolskiego pszczelarstwa był Aleksander Kwiatkowski. Urodzony w 1836 roku w Neuenburgu, osiadł w Lesznie, gdzie pracował w tamtejszym gimnazjum im. Komeńskiego jako nauczyciel przedmiotów technicznych.

Był inicjatorem powołania Leszczyńskiego Towarzystwa Pszczelniczego (22. VI 1879), pierwszym przewodniczącym Głównego Towarzystwa Pszczelniczego na Wielkie Księstwo Poznańskie (18. VII 1880), a od 5 października 1887 przewodniczącym Prowincjonalnego Związku Pszczelarzy w Poznaniu. Powołanie Związku nastąpiło wskutek nacisków władz pruskich, niezadowolonych z polskości Głównego Towarzystwa i dążących do połączenia z podobnymi towarzystwami niemieckimi w Bydgoszczy i Pile.

Danuta Dados
Roman Tomaszewski

Bibliografia
T. Grochowski, Polska bibliografia pszczelnicza,
Lwów 1931
A. Jakubski, Bibliografia fauny polskiej do roku
1880, T.2, Kraków 1928
L. Karłowicz, Z dziejów oświaty pszczelarskiej
w Polsce, Lublin 1993
Z. Kostrzewski, Działalność organizacji pszczelarskich
w Wielkopolsce, Poznań 1987
W. Kranowski, Nieco z bibliografji pszczelniczej
polskiej, Pszczelnictwo, R.2 nr 11 1926, s.347-
-348
S. Królikowski, Bibliografia polska weterynaryi
i hodowli zwierząt, Lwów 1891
Pamietnik Wszechsłowiańskiego Zjazdu Pszczelniczego
i Wystawy Pszczelniczej w Poznaniu,
Warszawa 1929
J. Prabucki [red.], Pszczelnictwo, Szczecin 1998
J. Smetański, Przyczynek do dziejów ogrodnictwa
lwowskiego, Lwów 1937
Ilustracje ze zbiorów Biblioteki Głównej Akademii
Rolniczej w Poznaniu.
[1] Pasiecznik 1883 R.1 nr 2, s.60
[2] J. Liczbański , Z moich podróży do naszych
Tow. Pszczelniczych, Bartnik Wielkopolski 1933
R.14 nr 6, s.105- 108

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"