Pszczelarstwo ekologiczne z korzyścią dla wszystkich

Pszczelarstwo ekologiczne wzbudza coraz większe zainteresowanie zarówno w Polsce, jak i w innych krajach. Wzrost popularności tej formy gospodarowania spowodowany jest zwiększającym się popytem na miód ekologiczny.

Ekologiczny system produkcji w znacznym stopniu przyczynia się do ochrony środowiska naturalnego oraz produkcji rolniczej i leśnej z uwagi na zapylającą działalność pszczół. Spośród uprawianych w Polsce roślin z zapylania przez pszczoły korzysta około 50 gatunków roślin polowych, 140 gatunków roślin ogrodowych, w tym 15 sadowniczych, około 60 gatunków warzyw i ponad 60 gatunków ziół.

Efektem tej ciężkiej pracy pszczół jest miód o wysokich parametrach jakościowych, a przede wszystkim o dużej wartości biologicznej.

Spożycie miodu w krajach Unii Europejskiej systematycznie wzrasta. Najlepszym tego przykładem są Niemcy. U naszych zachodnich sąsiadów jeden mieszkaniec zjada średnio 1,6 kg miodu rocznie, a ponieważ niemieccy pszczelarze nie są w stanie wyprodukować takiej ilości, która w pełni zaspokajałaby te potrzeby, zmuszają rząd do sprowadzania tego produktu w ilości 80 tysięcy ton rocznie z zagranicy. Kraj ten wprowadził jednak bariery ograniczające import miodu z Chin i krajów afrykańskich, szukając gatunkowych miodów wysokiej jakości z państw, które niedawno wstąpiły do wspólnoty europejskiej, głównie z Polski i Węgier. Dlatego rozwój pasiek, a w szczególności ekologicznych, jest ogromną szansą dla polskich pszczelarzy.

Miód z certyfikatem jakości

Pszczelarz posiadający certyfikat ma prawo umieszczać na etykiecie miodu informację, że jest to produkt ekologiczny oraz sprzedawać go po wyższej cenie z racji posiadanych przez dany produkt właściwości. Aby uzyskać certyfikat, gospodarstwo pasieczne musi przejść pozytywnie dwuletni okres przestawiania na ekologiczne metody produkcji, nadzorowany przez upoważnioną do tego typu działań jednostkę certyfikującą.

Bardzo ważnym elementem przygotowania się do prowadzenia gospodarstwa ekologicznego jest zapoznanie się z obowiązującymi, prawnymi wymogami określonymi w ustawie o rolnictwie ekologicznym z 20 kwietnia 2004 roku, które pomogą pszczelarzowi zrozumieć specyfikę produkcji metodami ekologicznymi.

Każdy pszczelarz, który podjął decyzję o rozpoczęciu procesu przestawiania gospodarstwa pasiecznego, wysyła zgłoszenie działalności w rolnictwie ekologicznym do wybranej przez siebie jednostki certyfikującej. Po zapoznaniu się z wnioskiem jednostka taka przesyła pszczelarzowi niezbędne informacje na temat zasad pszczelarstwa ekologicznego, obowiązujące przepisy oraz umowę.

Po podpisaniu umowy rozpoczyna się proces nadzorowanego przestawiania gospodarstwa pasiecznego, którego celem jest pełne dostosowanie systemu produkcji w gospodarstwie do wymagań pszczelarstwa ekologicznego i uzyskanie jego potwierdzenia w formie certyfikatu.

Warunki prowadzenia pasieki metodami ekologicznymi zawarte są w załączniku I. części C Rozporządzenia Rady nr 2092/91/EWG z dnia 24 czerwca 1991 roku w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych. Zasady ekologicznej produkcji pasiecznej w części C są podzielone na osiem działów:

1. Ogólne zasady pszczelarstwa ekologicznego.

2. Okres przestawiania.

3. Pochodzenie pszczół.

4. Lokalizacja pasiek.

5. Dokarmianie pszczół.

6. Zapobieganie chorobom i zabiegi weterynaryjne.

7. Gospodarka pasieczna i identyfikacja produktów.

8. Charakterystyka uli i materiałów stosowanych w pszczelarstwie.

Okres przestawiania

Aby produkty pasieczne mogły zostać dopuszczone do sprzedaży jako ekologiczne, muszą być pozyskane z pasieki prowadzonej co najmniej 1 rok według zasad produkcji ekologicznej. Wosk pszczeli do budowy nowych węz musi pochodzić z pasiek ekologicznych. Jednak w drodze odstępstwa w wyjątkowych okolicznościach, szczególnie w przypadku nowych urządzeń lub właśnie w okresie przestawiania, jednostka certyfikująca może dopuścić wosk pszczeli nie pochodzący z takich gospodarstw. Może to mieć miejsce wtedy, gdy na rynku nie ma wosku wytworzonego metodami ekologicznymi. Należy pamiętać, że wosk ten powinien pochodzić z komórek pszczelich.

Pochodzenie pszczół

Przy wyborze ras należy uwzględnić zdolność pszczół do przystosowania się do lokalnych warunków, ich żywotność i odporność na choroby. W pszczelarstwie ekologicznym poleca się rasy europejskie Apis mellifera oraz ich miejscowe ekotypy. Tworzenie nowych rodzin pszczelich odbywa się poprzez podział rodziny lub zakup rojów albo uli od gospodarstw ekologicznych.

W wyjątkowych sytuacjach, takich jak wysoka śmiertelność pszczół z przyczyn zdrowotnych lub w wyniku katastrofalnych okoliczności, jednostka certyfikującą może wydać zezwolenie na odtworzenie pasiek z rodzin nie odpowiadających wymogom ekologicznej produkcji, pod warunkiem zachowania okresu przestawiania.

W celu częściowej odbudowy pasiek, gdy również nie są dostępne rodziny „ekologiczne”, dopuszcza się wprowadzenie 10% liczby matek pszczelich i rodzin nie spełniających takich wymagań pod warunkiem, że matki pszczele i rodziny zostaną umieszczone w ulach, na plastrach lub węzie pochodzącej z pasiek ekologicznych. W takim przypadku nie stosuje się już okresu przestawiania.

Lokalizacja pasiek

Pasieka powinna znajdować się w takim miejscu, aby zapewnić pszczołom wystarczającą ilość naturalnego nektaru, spadzi i pyłku oraz czystej wody w ilościach zaspokajających potrzeby pasieki. Należy unikać terenów sąsiadujących z ośrodkami przemysłowymi, autostradami, składowiskami i spalarniami śmieci. Bardzo ważne jest, aby na pasieczysku nie były przekroczone dopuszczalne stężenia szkodliwych substancji zanieczyszczających powietrze, glebę i wodę.

Bazę pożytkową w promieniu 3 km od lokalizacji pasieki powinny stanowić uprawy realizowane metodami ekologicznymi lub obszary porośnięte dziką roślinnością (np. parki narodowe, krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, itp.). Pasieka może być również zlokalizowana w pobliżu roślin uprawianych metodami o niewielkim oddziaływaniu na środowisko, które nie wpłyną w istotny sposób na kwalifikację produkcji pszczelarskiej jako ekologicznej.

Oczywiście powyższe wymagania nie dotyczą obszarów, na których rośliny nie znajdują się w okresie kwitnienia oraz gdy ule są w uśpieniu.

Zaleca się także, aby pasieka znajdowała się w suchym miejscu, gdyż pozwala to na utrzymanie wyższej higieny na pasieczysku i wewnątrz uli.

Dokarmianie pszczół

Hodowca pszczół, odbierając pewną część plastrów z zasklepionym miodem czy pierzgą, reguluje ilość pokarmu zmagazynowanego w gnieździe, aby przechować je poza ulem i dodać do niego jesienią lub wiosną. Należy jednak zawsze kierować się zasadą, że na zakończenie sezonu produkcyjnego ule należy pozostawić z zapasem miodu i pyłku wystarczającym do przetrwania zimy.

Miód spadziowy, który nie nadaje się na pokarm w okresie zimowym, należy niemal w całości usunąć z gniazda. W zastępstwie korzysta się z przechowywanych plastrów z miodem nektarowym, które zapewniają pszczołom niezbędną ilość naturalnego pokarmu. W pszczelarstwie ekologicznym dopuszcza się sztuczne dokarmianie rodziny, gdy przetrwanie ula jest zagrożone ekstremalnymi warunkami klimatycznymi.

Przy sztucznym dokarmianiu używa się miodu jakości ekologicznej, najlepiej pochodzącego z tej samej pasieki. Na mocy odstępstwa jednostka certyfikująca może dopuścić do dokarmiania zamiast miodu ekologicznego syrop z cukru lub melasę wyprodukowane metodami ekologicznymi, zwłaszcza gdy działanie takie niezbędne jest w warunkach klimatycznych sprzyjających scukrzaniu się miodu. Sztuczne dokarmianie może mieć miejsce wyłącznie pomiędzy ostatnim zbiorem miodu i na 15 dni przed rozpoczęciem następnego okresu wystąpienia spadzi i nektarowania roślin.

Zapobieganie chorobom i zabiegi weterynaryjne

Zapobieganie chorobom w ekologicznej hodowli pszczół oparte jest na następujących zasadach:

1. Wybór odpowiednio odpornych ras.

2. Stosowanie praktyk podnoszących odporność na choroby oraz zapobieganie infekcjom poprzez regularną wymianę królowych, systematyczną lustrację uli w celu wykrycia jakichkolwiek anomalii zdrowotnych, kontrolę czerwia w ulach, systematyczną dezynfekcję i niszczenie skażonych materiałów, regularną wymianę wosku, a także pozostawianie w ulach optymalnej ilości pyłku i miodu.

Kiedy powyższe działania okażą się nieskuteczne, należy natychmiast przystąpić do leczenia rodzin pszczelich, a w razie konieczności, umieścić je w izolowanych pasiekach. W przypadku leków weterynaryjnych w ekologicznej hodowli pszczół należy przestrzegać następujących zasad:

1. Można je stosować, o ile preparaty te znajdują się na liście dopuszczonych do stosowania. Każde użycie należy skonsultować z lekarzem weterynarii.

2. W pierwszej kolejności pszczelarz powinien korzystać z leków ziołowych i homeopatycznych, pod warunkiem że ich działanie lecznicze jest skuteczne w przypadku zaistniałej choroby.

3. Jeżeli zastosowanie powyższych leków okaże się nieskuteczne, dopuszcza się użycie, za zgodą lekarza weterynarii, syntetycznych produktów leczniczych.

4. Zabronione jest stosowanie chemicznych środków leczniczych w profilaktyce.

5. W przypadku porażenia pszczół przez Varroa jacobsoni dopuszcza się stosowanie kwasów: mrówkowego, mlekowego, octowego i szczawiowego oraz następujących składników olejków eterycznych: mentolu, tymolu, eukaliptolu, kamfory.

6. W pszczelarstwie ekologicznym zezwala się na obowiązkowe i obligatoryjne leczenie lub pielęgnację uli, plastrów, itp. wynikające z prawa krajowego.

7. W każdym przypadku leczenia pszczół weterynaryjnymi środkami chemicznymi na czas terapii rodziny pszczele należy umieścić w izolowanych pasiekach, a cały wosk musi zostać zastąpiony woskiem ekologicznym. Po takim leczeniu roje muszą zostać poddane rocznemu okresowi przestawiania.

8. Podczas leczenia pszczół hodowca jest zobowiązany przedstawić jednostce certyfikującej następujące informacje: dokładną diagnozę wydaną przez lekarza, rodzaj używanego leku wraz ze wskazaniem substancji czynnej, dawkowanie, sposób podawania oraz czas trwania leczenia, jak również okres karencji.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"