Aktualne zagadnienia dotyczące zatruć pszczół środkami ochrony roślin
Pszczoła miodna, jako gatunek udomowiony przez człowieka, częściowo utraciła w procesie hodowlanym pewne naturalne mechanizmy obronne. Stała się przez to gatunkiem bardziej wrażliwym na czynniki chemiczne w porównaniu do owadów dziko żyjących.
Na obecnym etapie rozwoju rolnictwa dla stosowania środków ochrony roślin nie ma alternatywy.
W środowisku pszczelarskim problem chemizacji rolnictwa zawsze wzbudza wiele negatywnych odczuć. Z moich dotychczasowych kontaktów z pszczelarzami wynika, iż zagadnienie to jest im mało znane, a wiedza ogranicza się bardzo często do kilku powszechnie utartych, nie do końca prawdziwych stereotypów. W ochronie roślin, podobnie jak w innych dziedzinach rolnictwa i gospodarki, zachodzą ciągłe i szybkie zmiany. Tymczasem nawet w najnowszej literaturze pszczelarskiej powielane są informacje dawno nieaktualne. Pszczelarze najczęściej są zainteresowani, co zresztą zrozumiałe, całkowitym zakazem stosowania agrochemikaliów.
W środowisku pszczelarskim problem chemizacji rolnictwa zawsze wzbudza wiele negatywnych odczuć. Z moich dotychczasowych kontaktów z pszczelarzami wynika, iż zagadnienie to jest im mało znane, a wiedza ogranicza się bardzo często do kilku powszechnie utartych, nie do końca prawdziwych stereotypów. W ochronie roślin, podobnie jak w innych dziedzinach rolnictwa i gospodarki, zachodzą ciągłe i szybkie zmiany.
Tymczasem nawet w najnowszej literaturze pszczelarskiej powielane są informacje dawno nieaktualne. Pszczelarze najczęściej są zainteresowani, co zresztą zrozumiałe, całkowitym zakazem stosowania agrochemikaliów.
1. Koncentrat w formie płynnej do rozcieńczenia.
2. Koncentrat w formie stałej do rozcieńczenia.
3. Środek gotowy do użycia.
4. Chroń dłonie/ Używaj rękawic.
5. Chroń twarz/ Używaj ekranu ochronnego.
6. Ręce myj pod bieżącą wodą.
7. Używaj fartucha ochronnego.
8. Używaj obuwia ochronnego/
Nogawki spodni wkładaj na obuwie.
9. Używaj maski ochronnej.
10. Używaj respiratora.
11. Używaj kombinezonu ochronnego.
12. Środek szkodliwy dla ryb.
13. Środek szkodliwy dla zwierząt.
14. Przechowywać w pomieszczeniach zamkniętych,
niedostępnych dla dzieci.
Środki ochrony roślin w praktyce rolniczej są niewątpliwie złem koniecznym, ale co najmniej z dwóch powodów przez długi czas będą powszechnie stosowane. Po pierwsze, nawet najbogatsze społeczeństwa nie stać obecnie na wyłączną produkcję żywności
w systemie ekologicznym czy biodynamicznym.
Po drugie, na roślinach uprawnych niechronionych rozwijają się często drobnoustroje produkujące toksyny znacznie bardziej szkodliwe dla zdrowia człowieka niż stosowane obecnie preparaty chemiczne. Powinniśmy być tego świadomi zanim przystąpimy do kolejnej, totalnej krytyki chemizacji w rolnictwie.
Nie zapominajmy ponadto, że podstawą zwalczania pasożytów pszczół, np. Varroa destructor, były, są i będą bardzo toksyczne środki ochrony roślin (substancje owadobójcze
i roztoczobójcze).
Środki ochrony roślin obecnej generacji prawidłowo zastosowane nie powinny powodować w rodzinach pszczelich zauważalnych dla pszczelarza objawów ubocznych, czyli tzw. ostrych zatruć, co jak się okazuje, nie jest jednak równoznaczne
z całkowitym ich brakiem. Spotykane w kraju przypadki ostrych zatruć pszczół wynikają obecnie niemal wyłącznie z niefrasobliwości, lekceważenia zaleceń, braku wyobraźni lub zdrowego rozsądku ze strony osób wykonujących zabiegi. Dlatego nie powinniśmy sprzeciwiać się stosowaniu środków ochrony roślin, lecz raczej wadliwemu stosowaniu ich przez nieodpowiedzialne lub niekompetentne osoby.
Zagadnienia dotyczące rejestracji i stosowania środków ochrony roślin reguluje dostosowana do przepisów Unii Europejskiej (Dyrektywy 91/414/EEC i 67/548/EC)
Ustawa o Ochronie Roślin Uprawnych z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia
5 marca 2002 roku wraz z późniejszymi zmianami z dnia 17 stycznia 2003 roku.
Powoływanie się przez niektórych autorów na przykłady dobrych rozwiązań prawnych w krajach europejskich jest więc przejawem braku kompetencji, ponieważ w Polsce już od kilku lat obowiązują właśnie te same ogólnoeuropejskie akty prawne.
Zgodnie z nimi zabiegi ochrony roślin wykonywać mogą wyłącznie osoby posiadające stosowne kwalifikacje i sprzęt. Rolnicy zobligowani są do prowadzenia ścisłej ewidencji przychodów i rozchodów stosowanych preparatów wraz z opakowaniami, a nad całością sprawowany powinien być nadzór ze strony istniejącej od kilku lat Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin. W praktyce, niestety, stworzenie formalnych wymagań nie idzie w parze
z zachowaniem odpowiedzialności
i zdrowego rozsądku.
Kierunki zmian zachodzących w ochronie roślin istotne dla pszczelarstwa
Przemysł chemiczny, w tym także cały obszar związany z produkcją środków ochrony roślin rozwija się dynamicznie.
Dla zapewnienia bezpieczeństwa środowisku naturalnemu przed dopuszczeniem preparatu do produkcji, handlu i stosowania potencjalny producent musi przedstawić między innymi wyniki badań pod kątem jego wpływu na środowisko, w tym także na pszczołę miodną
i inne pożyteczne stawonogi. Zakres badań jest ciągle poszerzany. Normy i wymagania instytucji sprawujących nadzór nad wprowadzaniem do stosowania nowych specyfików stają się coraz wyższe. Wszystkie wcześniej stosowane niebezpieczne substancje nie spełniające obecnych wymogów zostały wycofane z użycia. Stosowane preparaty są ciągle badane pod kątem potencjalnych zagrożeń, a w razie pojawienia się takich na bieżąco wycofywane. Ich miejsce zajmują nowe, uważane za znacznie bardziej bezpieczne.
Przykładem mogą być selektywne owicydy, czyli substancje zabijające wyłącznie jajeczka szkodliwych owadów. Innym preparaty biologiczne zawierające pożyteczne mikroorganizmy bądź ich metabolity. Ta grupa środków rodzi ogromne nadzieje na przyszłość. Coraz powszechniej rozmnaża się i wprowadza do zespołów organizmów roślinnych
i zwierzęcych bytujących na plantacjach pożyteczne stawonogi będące naturalnymi wrogami szkodników roślin uprawnych. Systematycznie opracowuje się nowe formy użytkowe preparatów.
Najnowszą z nich jest stosowanie środków ochrony roślin w postaci tzw. mikrokapsuł. Substancje biologicznie czynne tych preparatów zamknięte są w mikroskopijnej wielkości kapsułach. Za pomocą składu i struktury mikrokapsuły można regulować tempo uwalniania się substancji czy też jej trwałość.
W prowadzonych badaniach własnych lambda-cyhalotryna w formie mikrokapsuł okazała się dwukrotnie mniej toksyczna dla pszczół niż
w formie emulsji wodnej.
Do wykonywania zabiegów produkowany jest także nowoczesny, bardziej precyzyjny sprzęt. Nowe substancje biologicznie czynne
z dodatkiem tzw. substancji wspomagających, nowe formy użytkowe i precyzyjny sprzęt pozwalają często ograniczyć dawki preparatów
z kilku kilogramów do zaledwie kilku gramów na hektar. Ogranicza to znacznie skażenie środowiska
i związane z tym konsekwencje. Duże nadzieje wiąże się z coraz doskonalszymi preparatami repelencyjnymi, odstraszającymi owady z plantacji w czasie i po zabiegach. Do takiej specjalistycznej wiedzy pszczelarze najczęściej nie mają bieżącego dostępu, dlatego często pozostają nieświadomi zachodzących zmian.
Przytoczone działania sprawiły, że obecnie stosowane środki są nieporównywalnie bezpieczniejsze dla środowiska niż te sprzed 10, 20 czy 30 lat. Mimo występowania zatruć straty w pasiekach i rodzinach pszczelich są znacznie mniejsze niż przed laty. Do nadzoru nad prawidłową dystrybucją i stosowaniem środków ochrony roślin powołana zastała Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin.
Stosowane środki najnowszej generacji niosą inne niż dawniej zagrożenia.
Opisywane zmiany i postęp
w ochronie roślin nie jest jednak niestety równoznaczny z pełnym bezpieczeństwem pszczół. Zatrucia są zjawiskiem nadal dość powszechnym, występują jednak znacznie rzadziej niż przed laty, a ich skutki są znacznie łagodniejsze niż dawniej.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
entomofauna – wszystkie owady, których gatunki występują w danym czasie na określonym obszarze
lambda – cyhalotryna, substancja biologicznie czynna preparatów owadobójczych z grupy syntetycznych pyretroidów
metabolizm – procesy przemiany materii w żywym organizmie
metabolity – produkty końcowe procesów przemiany materii, tu: produkty rozpadu substancji
subletalny – dosłownie: podśmiertelny, tu: inny niż śmiertelny
repelent – chemiczny lub fizyczny (np. światło, dźwięk) środek odstraszający szkodniki i owady, stosowany głównie do ochrony upraw polowych i leśnych
dr inż. Wiesław Londzin
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
