Z artykułu dowiesz się m.in.:

• czy ewodia akstamitna radzi sobie w polskich warunkach;
• jaka jest wydajność miodowa i pyłkowa tego drzewa;
• z jakimi gatunkami ewodia jest najczęściej mylona.

Ewodia aksamitna – raj dla pszczół

Ewodii aksamitnej Tetradium daniellii (Benn.) T.G. Hartley (ang. beebetree) nie trzeba przedstawiać czytelnikom „Pasieki”. To drzewo najliczniej oblatywane przez pszczołę miodną w warunkach klimatycznych Polski [Kołtowski w: Wilde 2013], a zarazem jeden z filarów pszczelarstwa towarowego w USA. Wydajność miodowa dziesięcioletnich osobników dochodzi do 200 kg z hektara, pyłkowa zaś około 60 kg/ha (dla porównania korkowiec amurski dostarcza 40 kg pyłku z ha, a lipy, zależnie od gatunku i odmiany, 34-38 kg). Od niemal 30 lat zaleca się je do poprawy późnych pożytków [Lipiński 1998].

W przeciwieństwie do wielu innych, lepiej znanych polskim pszczelarzom gatunków jak grochodrzew, trojeść amerykańska, kaukaskie barszcze i niecierpek himalajski, ewodia nie wnika masowo do zbiorowisk naturalnych w całym naszym kraju, co najwyżej antropogenicznych w Wielkopolsce [Tokarska-Guzik i in. 2012]. To również ciekawe drzewo ozdobne, cenione zwłaszcza za majestatyczny pokrój przy niewielkich wymiarach, niesamowitą korę (przypominającą skórę słonia), aromat kwiatów oraz względnie małe wymagania glebowe, jedna z nielicznych przedstawicielek rodziny rutowatych, możliwych do uprawy w naszych warunkach.

Ewodia niejedno ma imię…

Współcześni botanicy i szkółkarze [Mirek i in. 2020, Seneta i in. 2021] ujmują ten gatunek szerzej od botaników pszczelarskich np.: Lipińskiego [2010]. Wyróżniane dawniej, drobne gatunki jak ewodia aksamitna Evodia velutina Rehd. & E.H. Wilson, ewodia Daniela E. daniellii Hemsl. oraz ewodia hupejska E. hupehensis Dode włącza się dziś do ewodii hupejskiej (koreańskiej, chińskiej) Tetradium daniellii T.G. Hartley – przenosząc zarazem cały gatunek do rodzaju Tetradium [Dirr 1990, Seneta i in. 2021].

Światowa kariera przybysza z Dalekiego Wschodu

Ewodia aksamitna rośnie dziko w większej części Chińskiej Republiki Ludowej (od Junanu na południu po Gansu i Ningxia na północy, od Syczuanu na zachodzie po Jangsu i Hebei na wschodzie, natomiast w dawnej Mandżurii nie jest zbyt częsta, wbrew temu co podawały dawniejsze prace i polska Wikipedia) oraz obu Korei [Zhang, Hartley 2008, Seneta i in. 2021]. Do Wielkiej Brytanii trafiła w 1908 r. za sprawą słynnego „łowcy roślin” Ernesta „Chińczyka” Wilsona. W Polsce uprawiano ją w nielicznych ogrodach botanicznych od lat 50. i 60. zeszłego wieku [Eder 1969, Seneta 1996]. Jeszcze kilkanaście lat temu obecność ewodii w nasadzeniach poza arboretami była powodem do dumy, godnym wzmianki w notatce naukowej [Kutyna, Nieczkowska 2009].

Biologia i ekologia

Rodzaj Tetradium obejmuje dziewięć gatunków rodzimych dla Azji Wschodniej, Evodia zaś siedem bardziej ciepłolubnych gatunków, występujących dziko bliżej równika: na Nowej Gwinej, w północno-wschodzniej Australii oraz na wyspach Oceanii [Flanagan 1988, Zhang, Hartley 2008]. Nasza bohaterka należy do rodziny rutowatych Rutaceae, zatem jest odległą krewną cytrusów, ruty i dyptamu. Liczba chromosomów wynosi 2n = 76, 78. Pędy bywają mniej lub bardziej kutnerowate (owłosione) w dotyku, stąd epitet gatunkowy „aksamitna” [Szymanowski 1974, Dirr 1990, Seneta i in. 2021].

Kwiaty ewodii zebrane są w wiechy, podobne do kwiatostanów częściej sadzonego u nas, także należącego do rutowatych, korkowca amurskiego. Tetradium daniellii zawiązuje imponujące, szczytowe kwiatostany, złożone nawet z dwóch tysięcy niepozornych, jasnych kwiatów. Ewodia, podobnie jak niektóre klony i błotnia, jest rośliną poligamiczną oraz funkcjonalnie dwupienną, to znaczy część osobników wypuszcza wyłącznie kwiaty żeńskie (słupkowe, u tego gatunku zielonkawe lub kremowe), część męskie (pręcikowe, poza tym o czystszym odcieniu bieli), a jeszcze inne oba typy kwiatów na tym samym okazie. Po raz pierwszy rozkwita już w 5 lub 6 roku życia [Browicz, Bugała 1965, Zhou i in. 2006].

Owocami beebetree są zbiorowe mieszki 0,5-1,0 cm długości, czerwonawe, okryte drobnymi brodawkami. Każdy mieszek zawiera dwa nasiona, przy czym tylko jedno z owych nasion jest płodne. Drugie zawiera bowiem jedynie bielmo, ale bez zarodka. Oba są eliptyczne, czarne, lśniące, jednak to dolne z powodu braku zarodka będzie wyraźnie mniejsze [Browicz, Bugała 1965, Seneta i in. 2021].

Ewodia aksamitna jako drzewo wciąż słabo u nas znane może być mylona z:

Możliwości samodzielnej uprawy

Ta żywa fabryka nektaru i pyłku lubi gleby żyzne, świeże (przeciętnie wilgotne), przepuszczalne, znosi dość ubogie, piaszczyte bądź gliniasto-piaszczyste. Podobnie jak magnolie, hortensje i rododendrony nie znosi wapnia w gruncie, uwielbia podłoża kwaśne w odczynie. Potrzebuje stanowisk osłoniętych i ciepłych, a zarazem widnych, a przynajmniej półcienistych. Jak wiele innych rutowatych także młode okazy ewodii aksamitnej warto okryć na zimę. Starsze drzewa powinny nieźle znosić mrozy. Część gałęzi może podmarznąć, jednak drzewo powinno je zregenerować [Schnelle 1992, Pour 1997, Hrynkiewicz i in. 2001, Lipiński 2010, Sulborska b.d., 2016]. Tym niemniej sroga zima 86/87 zabiła mimo opieki ewodie eksponowane w ogrodzie botanicznym UW [Seneta 1996].

Ewodia aksamitna jako drzewa miododajne…

Amerykańscy pszczelarze nie bez powodu nazwali ją „beebetree” – „drzewem, na którym będzie pszczoła”. Ewodia kwitnie długo i późno, od lipca do września, nawet października, z maksimum w sierpniu. Wydajność pyłkowa dochodzi do 40-60 kg na hektar, miodowa do 200 kg/ha. Barwa obnóży pszczół zbierających z T. daniellii jest złocistożółta [Hayes 1977, Hill, Webster 1995, Jabłoński, Kołtowski 1996, Lipiński 2010, Szulborska b.d., Pogorzelec 2019, Wilde 2019].

Dla porównania znacznie większy w polskich warunkach (zaliczany do tej samej rodziny rutowatych) korkowiec amurski dostarcza 40 kg pyłku z ha, a lipy (zależnie od gatunku/odmiany) 34-38 kg [Kołtowski 2005].

i dekoracyjne

Nie tylko pszczelnicy, lecz także szkółkarze ubolewają nad niewielką popularnością tego drzewa w Polsce. W przydomowym ogrodzie lub na działce może prezentować się nader majestatycznie mimo raptem 3-6 m wysokości w naszych warunkach. Europejczyków intryguje zarówno pierzaste ulistnienie, jak i późne kwitnienie, wreszcie ciekawe, czerwone owoce. Baldachy białych kwiatów mogą być naprawdę spektakularne, a jednocześnie oszałamiająco pachnieć. Przez zawodowych dendrologów T. daniellii cenione za gładką, jakby „słoniową” korę jak u buka, graba czy strączynu. Na grubych, rozdzielających się konarach korowina fałduje się niczym ubranie zgięte w łokciu bądź na kolanie [Seneta i in. 2021]. _

Adam Kapler
Przyrodnik niezależny

Literatura

• Bowe L., Redfearn P. (2002). A new escaped species in Missouri: Evodia daniellii (Rutaceae). Missouriensis 23: 28–31.
• Browicz K., Bugała W. (1955). Rzadkie drzewa i krzewy w Arboretum Kórnickim. Arboretum Kórnickie, 1: 11-128.
• Browicz K., Bugała W. (1965). Drzewoznawstwo. PWRiL, Warszawa.
• Bugała W. (2000). Drzewa i krzewy. PWRiL, Warszawa.
• Coombes A. (1992). Drzewa. Seria: Kolekcjoner. Wiedza i Życie, Warszawa.
• Dirr M. (1990). Manual of Woody Landscape Plants: Their Identification, Ornamental Characteristics, Culture, Propagation and Uses (4th ed.). Stipes Publishing Co., Champaign.
• Eder H. (1969). Rzadkie drzewa i krzewy w Leśnym Arboretum w Rogowie. Rocznik Sekcji Dendrologicznej, 23: 97-104.
• Flanagan M. (1988). Notes on the genus Tetradium. Kew Magazine 5: 181–191.
• Hayes B. (1977). Two oriental exotics - extraordinary nectar producers. American Bee Journal 117(6): 363, 405.
• Hill D., Webster T. (1995). Apiculture and forestry (bees and trees). Agroforestry Systems, 29: 313-320.
• Hrynkiewicz-Sudnik J., Sękowski B., Wilczkiewicz M. (2001). Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
• Johnson O. (2009). Drzewa. Seria: Przewodnik Collinsa. Oficyna Wyd. Multico, Warszawa.
• Jabłoński B., Kołtowski Z. (1996). Nektarowanie i wydajność miodowa wybranych roślin miododajnych w warunkach Polski. Część IX. Pszczelnicze Zeszyty Naukowe, 40, 1: 59-65
• Jabłoński B. (1998). Wiadomości z botaniki pszczelarskiej. S. 775-862. W: Prabucki J. (red.) Pszczelnictwo. Wyd. Promocyjne „Albatros”, Szczecin.
• Kołtowski Z. (2005). Poprawa pożytków pszczelich. https://pasieka24.pl/index.php/pl-pl/pasieka-czasopismo-dla-pszczelarzy/84-pasieka-5-2005/891-poprawa-pozytkow-pszczelich
• Kutyna I., Nieczkowska M. (2009). DENDROFLORA I BRIOFLORA NA OBSZARZE BYŁEJ AKADEMII ROLNICZEJ W SZCZECINIE PRZY ULICACH J. SŁOWACKIEGO I PAPIEŻA PAWŁA VI. Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin. 2009, Agric., Aliment. Pisc., Zootech. 271(10): 23–42.
• Lipiński M. (2010). Pożytki pszczele. Zapylanie i miododajność roślin. Wyd. IV, poprawione przez Z. Kołtowskiego. Powszechne Wyd. Rolniczne i Leśne, Warszawa/Sądecki Bartnik, Stoże.
• Mirek Z. (ed.) (2020). Vascular plants of Poland. An annotated checklist. Rośliny naczyniowe Polski. Adnotowany wykaz gatunków. Instytut Botaniki PAN im. W. Szafera, Kraków.
• Peattie D. (1991). A natural history of trees of eastern and central North America. Houghton Mifflin, Boston.
• Pogorzelec C. (2019). Atlas roślin miododajnych. Klub Miłośników Książki/Wyd. Dragon, Bielsko Biała.
• Poor J. M. (ed.). (1997). Plants that Merit Attention. Vol. 1 - Trees (revised). Timber Press, Portland.
• Schnelle M. (1992). Evodia. American Nurseryman 176: 130.
• Seneta W. (1996). Drzewa i krzewy liściaste. Tom D-H. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
• Seneta W., Dolatowski J., Zieliński J. (2021). Dendrologia. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
• Sokolov S.Ja. (1958). Djerjevja i kustarniki SSSR. Izd. Nauka, Leningrad.
• Sulborska A. (2016). Mało znane drzewa dostarczające pożytku. Pasieka 3 https://pasieka24.pl/index.php/pl-pl/pasieka-czasopismo-dla-pszczelarzy/144-pasieka-3-2016/1559-malo-znane-drzewa-dostarczajace-pozytku
• Sulborska A. (b.d.) DRZEWA OZDOBNE. https://pasieka24.pl/index.php/pl-pl/biblioteczka-pszczelarza-z-pasja-ksiazki-pasieki/200-k182-rosliny-pozytkowe/2330-66-pozytki-poznoletnie-drzewa-ozdobne
• Szymanowski T. (1974). Rozpoznawanie drzew i krzewów ozdobnych w stanie bezlistnym. PWRiL, Warszawa.
• Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M. i A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński Cz. (2012). Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Wyd. GIOŚ, Warszawa.
• Vincent M. (2004). TETRADIUM DANIELLII (KOREAN EVODIA; RUTACEAE) AS AN ESCAPE IN NORTH AMERICA. Michigan Botanist 43: 21-24.
• Wilde J. (2013). Encyklopedia pszczelarska. PWRiL, Warszawa.
• Zhang D., Hartley T. (2008). TETRADIUM Loureiro, Fl. Cochinch. 1: 91. 1790. Fl. China 11: 66–70.
• Zhou Q., Bertin, R., Fu D. (2006). Gender Dimorphism in Tetradium daniellii (Rutaceae): Floral Biology, Gametogenesis, and Sexual System Evolution. Int. J. Plant Sci. 167(2): 201–212.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"