Wykorzystywanie przewagi kontraktowej wobec producentów miodu

Z artykułu dowiesz się m.in.:

• czym jest nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej;
• komu i jak zgłosić podejrzenie jej stosowania;
• jakie są konsekwencje dla podmiotu naruszającego przepisy.

Wykorzystywanie przewagi kontraktowej wobec producentów miodu

W przypadku sprzedaży miodu na rzecz hurtowni czy sklepów można spotkać się z różnymi sytuacjami, w których producentom usiłuje się narzucić różnego rodzaju niekorzystne warunki współpracy. Dotyczy to oczywiście nie tylko rynku miodu, ale całego sektora rolno-spożywczego. Jednym z działań prawnych mających na celu producentów artykułów rolno-spożywczych jest system przeciwdziałania nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej. W artykule wyjaśniono, na czym on polega i jak z niego skorzystać.

O nieuczciwym wykorzystywaniu przewagi kontraktowej na rynku rolno-spożywczym traktują obecnie przepisy ustawy z dnia 17 listopada 2021 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi¹. Wspomniany dokument wszedł w życie 23 grudnia 2021 r., jednak nie jest to akt prawny regulujący tę kwestię. Tego rodzaju rozwiązania prawne wprowadzono niemal dekadę temu. Mowa o ustawie z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi².

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Czy ustawa znajduje zastosowanie na rynku miodu?

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy jej przepisy określają zasady i tryb przeciwdziałania, w celu ochrony interesu publicznego, praktykom nieuczciwie wykorzystującym przewagę kontraktową przez nabywców produktów rolnych lub spożywczych, lub dostawców tych produktów. Przepisy tego aktu prawnego stosuje się do umów nabycia produktów rolnych lub spożywczych, zawieranych między nabywcami tych produktów a ich dostawcami, co wynika jednoznacznie z art. 2. Ważne jest zatem ustalenie, jak ustawodawca rozumie na gruncie tej ustawy produkty rolne i spożywcze. Odpowiedzi szukać należy w art. 3 pkt 4 ustawy, w którym zawarto następującą definicję:

„(…) produkty rolne lub spożywcze – produkty wymienione w załączniku I do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, a także produkty niewymienione w tym załączniku, ale przetworzone z przeznaczeniem do spożycia z wykorzystaniem produktów wymienionych w tym załączniku”.

We wspomnianym załączniku znaleźć można z kolei m.in.:

• miód naturalny, a także inne jadalne produkty pochodzenia zwierzęcego, gdzie indziej niewymienione ani niewłączone;
• miód syntetyczny (zmieszany z naturalnym lub nie);
• „inne napoje na bazie fermentacji”, w tym omawiany na łamach poprzednich artykułów miód pitny.

Jak wynika z powyższego, przepisy ustawy znajdują zastosowanie na rynku miodu i nie tylko w odniesieniu do miodu samego w sobie, ale także do różnego rodzaju produktów wykorzystujących miód, w tym miodowych napojów alkoholowych.

Czym są praktyki nieuczciwie wykorzystujące przewagę kontraktową?

Na początku trzeba zwrócić uwagę, że samą „przewagą kontraktową” jest występowanie znaczącej dysproporcji w potencjale ekonomicznym nabywcy względem dostawcy albo dostawcy względem nabywcy (art. 7 ust. 1).

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Znacząca dysproporcja w potencjale ekonomicznym powinna być każdorazowo badana w relacjach pomiędzy nabywcą a dostawcą. Dla ułatwienia oceny, że taka sytuacja zachodzi, ustawa wprowadza domniemanie, że określona relacja w poziomie rocznego obrotu kontrahentów powoduje taką dysproporcję⁴.

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Jakie są praktyki nieuczciwie wykorzystujące przewagę kontraktową?

Wspomniany art. 5 ustawy generalnie zakazuje nieuczciwych praktyk wykorzystujących przewagę kontraktową, a art. 6 precyzuje, na czym polega ta nieuczciwość. W konsekwencji zakaz ten może być przekroczony przez różnego rodzaju zachowania, które każdorazowo trzeba oceniać przez pryzmat ww. przepisów. Ustawodawca wskazał przykładowe rodzaje takich praktyk, zamieszczając w art. 8 odpowiedni wykaz, w przypadku którego nie ma już potrzeby analizy, czy są one nieuczciwe:

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Warto zaważyć, że sytuacje wymienione w ostatnich sześciu punktach nie zawsze są zakazane. Otóż nie dojdzie do naruszenia przepisów, jeżeli odpowiednie warunki uzgodniono przed ich stosowaniem jasno i jednoznacznie w umowie między nabywcą a dostawcą.

Dotychczasowa praktyka Prezesa UOKiK pozwala na obserwację, że z naruszeniem przepisów ustawy ww. organ wiązał np. następujące sytuacje:

• stosowanie w umowach z dostawcami mleka postanowienia umożliwiającego jednostronną zmianę cennika skupu mleka przez Okręgową Spółdzielnię Mleczarską;
• rozwiązania umowne uniemożliwiające dostawcom weryfikację wyników badań jakościowych produktów, co mogło skutkować obniżeniem ceny mleka lub odstąpieniem od umowy przez Okręgową Spółdzielnię Mleczarską;
• stosowanie w umowach z dostawcami mleka postanowienia zobowiązującego dostawców do zwrotu części ceny za mleko już dostarczone i spełniające wymogi jakościowe w czasie dostawy, wyłącznie z powodu zmiany podmiotu skupującego⁷;
• pobieranie od dostawców produktów rolnych i spożywczych opłaty za czynności związane z dystrybucją tych produktów z magazynów centralnych do poszczególnych sklepów sieci handlowej, które to czynności stanowią integralną część działalności sieci, a nie usługę wykonywaną na rzecz dostawców⁸;
• pobieranie przez nabywcę od dostawców produktów rolnych i spożywczych środków pieniężnych w postaci udzielanych przez dostawców rabatów na podstawie zawieranych po zakończeniu okresu rozliczeniowego porozumień bez uzgodnienia przed rozpoczęciem danego okresu rozliczeniowego wysokości tych rabatów oraz warunków ich przyznania;
• zawieranie przez nabywcę z dostawcami produktów rolnych i spożywczych umów określających warunki współpracy handlowej, w tym warunki udzielanych przez dostawców produktów rolnych i spożywczych rabatów, na dany rok już po jego rozpoczęciu z obowiązkiem rozliczenia różnicy pomiędzy nowymi a poprzednio obowiązującymi warunkami współpracy za okres od 1 stycznia do dnia podpisania umowy⁹.

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Co grozi za złamanie zakazu?

Według przepisów ustawy czuwanie nad przestrzeganiem jej przepisów powierzono Prezesowi UOKiK. Ten właśnie organ jest właściwy do prowadzenia postępowań, w ramach których ocenia się, czy doszło do stosowania nieuczciwych praktyk wykorzystujących przewagę kontraktową. Prezes UOKiK dokonuje takiej oceny w ramach specjalnego postępowania prowadzonego na podstawie przepisów tej samej ustawy. Jeżeli dojdzie do wniosku, że doszło do złamania prawa, to za choćby nieumyślne złamanie zakazu może nałożyć na dostawcę lub nabywcę administracyjną karę pieniężną w wysokości nie większej niż 3% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia tej kary (art. 42 ust. 1). Kary takiej można uniknąć, jeżeli strona postępowania, której jest zarzucane naruszenie tego zakazu, zobowiąże się do podjęcia lub zaniechania określonych działań w celu zaprzestania naruszeń, lub usunięcia ich skutków – wówczas Prezes UOKiK może wydać taką decyzję wraz z określeniem terminu realizacji. Podobnie, gdy strona postępowania zaprzestanie naruszenia zakazu i zobowiąże się do usunięcia skutków tego naruszenia (art. 32 ust. 1, 2 i 4).

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Czy można zgłosić podejrzenie naruszenia zakazu?

Przepisy jednoznacznie pozwalają na dokonanie Prezesowi UOKiK zgłoszenia, jeżeli ma się wiedzę czy podejrzenie co do nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej. Wynika to wprost z art. 15 ustawy. Zgodnie z nim każdy może zgłosić Prezesowi UOKiK, na piśmie utrwalonym w postaci papierowej lub elektronicznej na elektroniczną skrzynkę podawczą urzędu obsługującego Prezesa UOKiK, podpisanym odpowiednio do sposobu utrwalenia podpisem własnoręcznym albo kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym, podpisem osobistym albo kwalifikowaną pieczęcią elektroniczną, zawiadomienie dotyczące podejrzenia stosowania praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową.

Zawiadomienie takie powinno zawierać:

• wskazanie podmiotu, któremu jest zarzucane stosowanie praktyki nieuczciwie wykorzystującej przewagę kontraktową;
• opis stanu faktycznego będącego podstawą tego zawiadomienia;
• uprawdopodobnienie naruszenia przepisów ustawy;
• zakres informacji niepodlegających ujawnieniu w toku postępowania;
• dane identyfikujące zgłaszającego to zawiadomienie.

Oprócz tego do zawiadomienia należy załączyć dowody potwierdzające treść zgłoszenia. Szczegółowe informacje dotyczące zgłoszenia oraz formularz kontaktowy pozwalający na jego dokonanie jest dostępny na stronie internetowej UOKiK¹¹.

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej a inne przepisy

Ważne jest, że według art. 4 ochrona przed praktykami nieuczciwie wykorzystującymi przewagę kontraktową w obrocie produktami rolnymi lub spożywczymi, przewidziana w omawianej ustawie nie wyłącza ochrony wynikającej z innych przepisów. Przede wszystkim przepis ten wskazuje, że ochrona ze strony Prezesa UOKiK, który może wymierzyć administracyjną karę pieniężną, nie stoi na przeszkodzie poszukiwania ochrony w inny sposób. Należy tu zwłaszcza wspomnieć o ochronie na podstawie przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji czy przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym.

Podsumowanie

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Dr Rafał R. Wasilewski

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"