Wszystko musi być czyste
Zamiłowanie do czystości i higieny jest u pszczół rzeczą zupełnie naturalną. Pszczoły usuwają ze swojego gniazda wszelkie zanieczyszczenia, pozbywając się przy tym przetrwalników chorób i niektórych stadiów rozwojowych pasożytów i szkodników. Wnętrze ula i powierzchnię wszystkich elementów wyposażenia ula oraz plastry pokrywają cienką warstwą kitu pszczelego, którego składniki hamują rozwój bakterii i grzybów.
Butwiejące i próchniejące elementy ula zgryzają i wynoszą poza ul, a oczyszczoną powierzchnię również kitują, zabezpieczając ją przed dalszą degradacją (przy okazji mogą usunąć niezabezpieczony styropian lub miękką płytę pilśniową). Zabite przez siebie większe zwierzęta, które dostały się do ula, a których nie są w stanie usunąć (gryzonie, szerszenie) również powlekają kitem. Także pokarm, którym odżywiają się pszczoły i karmiony jest czerw, podlega swojego rodzaju odkażaniu. W mleczku pszczelim znajdują się substancje bakteriobójcze (kwas 10-hydroksy- delta- decenowy i lizozym), a w rozcieńczanym miodzie nadtlenek wodoru. Powstaje on pod wpływem działania oksydazy glukozy (enzymu znajdującego się w ślinie wydzielanej przez gruczoły gardzielowe robotnic) właśnie w czasie dodawania wody do miodu, co ma miejsce przy przygotowywaniu pokarmu miodowo-pyłkowego dla starszych larw i wzajemnym karmieniu się pszczół. Natomiast pierzga konserwowana jest kwasem mlekowym, który posiada silne właściwości bakteriobójcze. Okrywa ciała pszczół, impregnowana chityną i substancjami tłuszczowymi, chroni przed wpływem czynników zewnętrznych.
Nienasycone kwasy tłuszczowe występujące w okrywie ciała działają bakteriobójczo i grzybobójczo.
Do ula nie są wpuszczane obce pszczoły, które mogłyby wprowadzić z zewnątrz czynnik chorobotwórczy. Nie są też wpuszczane pszczoły chore na niektóre choroby wirusowe. Często też nie mogą wejść zbieraczki wracające z ładunkiem nektaru i pyłku, który jest zanieczyszczony środkami chemicznymi o intensywnym zapachu.
Pszczoły ulowe, zwłaszcza w silnych rodzinach, szybko usuwają zamarły czerw, który często zawiera miliardy zarodników grzybni lub przetrwalników bakterii. Czyszczą też poplamione kałem wewnętrzne ściany i wyposażenie wewnętrzne ula. Intensywność czyszczenia, określana jako zachowania higieniczne, jest cechą dziedziczną braną pod uwagę w pracy hodowlanej.
Pszczoły więc większość zabiegów higienicznych i dezynfekcyjnych wykonują same. Zjadliwość większości czynników chorobotwórczych jest jednak bardzo wysoka, zwłaszcza w okresach większej podatności pszczół na zachorowania. Dlatego pszczelarz powinien zawsze dbać o higienę w pasiece, nie tylko w momencie wystąpienia chorób. Ważnym elementem służącym utrzymaniu higieny, zapobieganiu i likwidacji chorób jest odkażanie.
Jak odkażamy
W celu usunięcia lub likwidacji form wegetatywnych i przetrwalnikowych organizmów chorobotwórczych stosuje się różne zabiegi odkażające. Dzieli się je na sanityzację, dezynfekcję i sterylizację.
Sanityzacja to mechaniczne oczyszczanie, mycie i płukanie uli, ich wyposażenia, sprzętu pasiecznego i pomieszczeń wykorzystywanych do prac związanych z prowadzeniem pasieki. W efekcie tych zabiegów drobnoustroje chorobotwórcze usuwane są mechanicznie. Ule i sprzęt czyści się mechanicznie z kitu i wosku przed wykonaniem zabiegów dezynfekcyjnych, ponieważ utrudniają one kontakt środka dezynfekcyjnego z odkażaną powierzchnią. Dezynfekcja to zabiegi niszczące wegetatywne formy drobnoustrojów. Sterylizacja niszczy formy wegetatywne i przetrwalniki zarazków.
Najczęściej przeprowadza się odkażanie zapobiegawcze, któremu podlegają ule opuszczone przez pszczoły i przygotowywane do zasiedlenia, używane wyposażenie uli i ramki, sprzęt pasieczny (dłuto, szczoteczka, transportówki), urządzenia do odbioru produktów pszczelich oraz pracownia. W celu zniszczenia spor zarodnikowca pszczelego (Nosema) przechowywane plastry odkaża się lodowatym kwasem octowym, natomiast siarkowanie plastrów ma na celu zniszczenie form rozwojowych moli barciaków.
W trakcie trwania zaraźliwej choroby przeprowadza się odkażanie bieżące, mające na celu zniszczenie zarazków w środowisku bytowania pszczół, na sprzęcie, narzędziach i w produktach pszczelich. Ule i ich wyposażenie są odkażane lub likwidowane, zaś sprzęt i narzędzia pasieczne są sterylizowane. Odkażeniu podlega też pasieczysko. Podobne zabiegi wykonuje się przy odkażaniu końcowym, przeprowadzanym po wygaśnięciu choroby.
Metody fizyczne
Do odkażania stosuje się metody fizyczne i chemiczne. Najczęściej stosowaną metodą fizyczną jest stosowanie wysokiej temperatury przez opalanie, gotowanie i gotowanie pod ciśnieniem. Skuteczne, ale mało praktyczne jest odkażanie promieniami słonecznymi. Promieniowanie ultrafioletowe i podczerwone zawarte w widmie słonecznym działa zabójczo na formy wegetatywne i przetrwalnikowe drobnoustrojów. Odkażanie takie polega na wystawianiu oczyszczonych narzędzi pasiecznych i elementów wyposażenia uli na działanie promieni słonecznych.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Sławomir Trzybiński
<?php $pas='2011nr5str13'; $pasCov='images/stories/Pasieka/2011_5/Pasieka_2011nr05_[49].jpg'; include('./goto/art_footer.php'); ?>
