MIT: Nie warto podgrzewać rodzin pszczelich, ponieważ może im to zaszkodzić

Mój pogląd: Umiejętnie i zasadnie wprowadzony komponent grzejny może wspomóc rozwój rodziny pszczelej. Zwłaszcza w sytuacji niezbyt korzystnej lokalizacji pasieki stacjonarnej lub niekorzystnego przebiegu pogody.

Pomysł ochrony rodzin pszczelich w porze jesienno-zimowej nie jest wymysłem współczesności. W naszym klimacie pszczoły nie zakładają i nie budują gniazd na otwartych przestrzeniach. Ich naturalnym schronieniem były dziuple drzew. Wraz z rozwojem pszczelarstwa szukano zatem rozwiązań wspomagających zimowlę rodzin pszczelich i ich udany wiosenny rozwój – choćby w formie ziemianek czy półzagłębionych stanowisk. Langstroth zimował swoje ule w piwnicy.

Sporą popularność zyskały stebniki – specjalne budynki, do których przenoszono pnie pszczele na okres zimy. Zapewniały ochronę przed wiatrem, spokój, ciemność, temperaturę 0-6°C, odpowiednią, niezbyt wysoką wilgotność 75-85%, optymalną wymianę powietrza i dostęp do każdego ula. Stebniki to jednak kosztowne i pracochłonne sposoby opieki nad rodzinami pszczelimi w okresie zimowym. Współcześnie w dużych komercyjnych pasiekach, np. w Kanadzie, praktykuje się owijanie uli na zimę za pomocą folii stretch.

fot. Sławomir Podgajny

Dlaczego pszczoły ogrzewają gniazdo?

Ponieważ czerw rozwija się najlepiej w temperaturze około 34,5°C, przy czym dopuszczalny zakres to 32–35°C. Odchylenie od tych temperatur przyczynia się do wad, pszczoły żyją krócej. Wychów czerwiu w optymalnych warunkach temperaturowych pozwala na szybszy rozwój rodziny na wiosnę, odbudowę kolonii po rójce, po ataku szkodników lub drapieżników. Utrzymywanie ciepła w gnieździe sprawia, że pszczoły są gotowe do lotu w razie potrzeby (nie muszą rozgrzewać mięśni). Stała temperatura umożliwia przetrwanie licznej rodziny przez zimę, dzięki czemu gatunek ten zamieszkuje zimniejsze obszary Ziemi. Podnoszenie temperatury gniazda pozwala koloniom „gorączkować”, podobnie jak to się dzieje u ludzi, w celu przezwyciężenia infekcji patogenami lub pokonania wroga.

Jednocześnie pszczoły zachowują się racjonalnie – będą utrzymywać temperaturę w gnieździe tak niską, jak bardzo jest to możliwe, aby zminimalizować ilość paliwa (miodu) potrzebnego do wytworzenia ciepła. Pszczoły schłodzone poniżej 18°C nie mogą jednak wytworzyć potencjału czynnościowego potrzebnego do lotu, zwłaszcza na przedwiośniu, w okresach zmiennej pogody. Poniżej 10°C pszczoły stają się nieruchome i zapadają w stan odrętwienia. To może je zabić w ciągu 48 godzin – chyba że zostaną ogrzane. Czy tak może się kiedykolwiek zdarzyć? Tak, gdy dojdzie do zbiegu kilku niekorzystnych czynników. Załamania pogody, gwałtownego ochłodzenia, obecności czerwiu w rodzinie o słabej sile. Są to przesłanki dla ingerencji w postaci systemów podgrzewania rodzin pszczelich.

fot. Sławomir Podgajny

Jakich możemy spodziewać się korzyści z zastosowania elementów grzejnych dla wspomagania rozwoju rodzin pszczelich?

• pszczoły zużywają mniej energii na ogrzanie gniazd,
• w zimie, a zwłaszcza w okresie krytycznego przedwiośnia (luty – marzec) mają dostęp do całości gniazda, gdyż temperaturę utrzymywaną przez grzałki możemy ustawić na poziomie 20°C (zwłaszcza w systemach z termoregulacją),
• na przedwiośniu utrzymują stabilną temperaturę w ulu, matki czerwią bez przerw (pod warunkiem, że mają pierzgę w zapasach i dostęp do wody),
• w porze jesiennej można dosyć późno zakończyć karmienie rodzin bez obawy, że pokarm nie zostanie poszyty,
• pszczoły zużywają istotnie mniej pokarmu,
• można zimować lub ocalić mniejsze rodziny,
• zauważymy szybszy start rodzin na wiosnę,
• uzyskamy możliwość leczenia pszczół już w marcu, gdyż pozwoli na to rozluźniony kłąb (temperatura w ulu może wynosić wtedy już powyżej 28°C,
• nie będzie dla pszczół groźne zawilgocenie gniazd.

Musimy jednak liczyć się też z problemami, jakimi mogą być:

Czy ilość zalet przeważa nad wadami i przemawia za tym, by instalować w ulach grzałki?

Wiemy z badań naukowych (Peck i Butler), że ogrzewanie uli powoduje przejściowy wzrost wychowu czerwiu w małych rodzinach. Wiemy też z badań (Farrar), że silna kolonia z dużą ilością miodu (pokarmu) i pyłku przeżyje srogą, północną zimę, jeśli zostanie umieszczona w wiatrochronnej osłonie i wystawiona na maksymalną ilość światła słonecznego. Wiemy też z badań (Wilson i Milum) efektów różnych zabiegów zimowej ochrony rodzin pszczelich, że nie istnieje wyraźnie lepsza metoda. Rozstrzygnięciem w tej sytuacji są chyba badania przeprowadzone w Madison (USA), w stanie Wisconsin¹, gdzie przez okres 5 lat próbowano określić skuteczność ogrzewania uli i jego wpływu na zimujące pszczoły. Badano ule ogrzewane elektrycznie, ule izolowane oraz ule niechronione w specjalny sposób. Zastosowano pięć rodzajów ogrzewania elektrycznego.

Jak to ustalenie naukowe ma się do praktyki pszczelarskiej?

Tych pszczelarzy, którzy twierdzą, że ogrzewanie uli nie przynosi żadnych korzyści, wzmacnia w ich przekonaniu, wskazując, że dobrą praktyką pszczelarską jest utrzymywanie zdrowych i silnych rodzin. Z takim poglądem można się zetknąć w bieżących artykułach prof. Olszewskiego. Michael Bush twierdzi natomiast: „Dla silnego ula myślę, że to zły pomysł. W przypadku słabego, może to pomoże. Ja bym się skusił, żeby używać tego tylko w naprawdę paskudnych zimnych okresach, chociaż silny ul najlepiej jest zostawić w spokoju. Pszczoły wiedzą, jak radzić sobie z zimą. Robią to od wielu tysiącleci. Ja nawet nie owijam uli, ale może to niektórym pomoże” (Michael Bush Heating a Hive Through Winter? | Beesource Beekeeping Forums).

fot. Sławomir Podgajny

Badania jednocześnie nie wykazują, by nie warto było podgrzewać rodzin pszczelich, ponieważ może to im zaszkodzić. Jestem zdania, że istnieją sytuacje, kiedy wspomaganie, zwłaszcza wiosennego rozwoju może być nawet jedynym sposobem na realizowanie pszczelarskiej pasji. Z taką sytuacją zetknąłem się w położonej w górskiej kotlinie dużej pasiece stacjonarnej w miejscowości Florynka, prowadzonej przez doświadczonego pszczelarza.

Z powodu ukształtowania terenu, na zboczach okolicznych gór trwała w najlepsze wiosna, gdy tymczasem do uli słońce zaglądało na bardzo krótki czas. Było to przyczyną sporych strat pszczół. Zastosowane czasowo ogrzewanie zdecydowanie poprawiło wiosenny rozwój i efektywne loty po pierwsze pożytki.

fot. Sławomir Podgajny

Jak informuje wytwórca, system został przewidziany do ogrzewania w następujących sytuacjach:

• w czasie wiosennego przeglądu i ewentualnego podkarmiania awaryjnego,
• w okresie wiosennego czerwienia, gdy występuje niebezpieczeństwo zaziębienia czerwiu,
• w celu usunięcia wilgoci poprzez osuszenie wnętrza ula,
• dla wspomożenia rozwoju słabych rodzin,
• aby wydłużyć okres czerwienia jesienią,
• w celu łatwiejszego odwirowania miodu,
• zimowania pszczół w ulikach weselnych,
• temperaturowego zwalczania pasożytów i chorób,
• przyśpieszenia wiosennego rozwoju rodziny.

Mgr inż. Sławomir Podgajny, EUR ING
technik pszczelarz

Literatura:

1942. BUTLER, C. C., i BILL, G. E. PRELIMINARY INVESTIGATION ON THE VALUE OF ELECTRIC HEATING OF BEEHIVES. Ann. Appl. Biol. 29:

1946. DALSZE BADANIA NAD WARTOŚCIĄ ELEKTRYCZNEGO OGRZEWANIA ULI. Ann. Appl. BioI. 33: 310-313.

1943. FARRAR, C. L. N INTERPRETATION OF THE PROBLEM OF WINTERING THE HONEY BEE COLONY. Gleanings in Bee Cult. 71: 513-518.

1944. PRODUCTIVE MANAGEMENT OF HONEY BEE COLONIES IN THE NORTHERN STATES. U.S. Dept. Agr. Cir. 702. 28 str., ilustracje.

1932. PECK, S. HEATED HIVES. Bee World, 13: 125.

1952. TAYLOR, JOHN G. NAGRYWANIE WIELOPUNKTOWE. Instruments 25: 1080-1081, illus.

1927. WILSON, H. F., and MILUM, V. G. WINTER PROTECTION FOR THE HONEY BEE COLONY. Wis. Agr. Expt. Sta. Res. Bul. 75, 47 s., il.

2016. ELECTRIC HEATING OF HONEY BEE HIVES, TECHNICAL BULLETIN NO. 1377 AGRICULTURAL RESEARCH SERVICE UNITED STATES DEPARTMENT OF AGRICULTURE IN COOPERATION WITH WISCONSIN AGRICULTURAL EXPERIMENT STATION

2020. S. V. OSKIN & D. A. OVSYANNIKOV MODELING OF THERMOPHYSICAL PROCESSES IN ELECTRICALLY HEATED HIVES

BIOPHYSICS VOLUME 65, PAGES331–337 (2020) COMPLEX SYSTEMS BIOPHYSICS

https://russianpatents.com/patent/227/2271654.html

1 - Charles D. Owens, agricultural engineer, Agricultural Engineering Research Division i C. L. Farrar, apiculturist, Entomology Research Division, Agricultural Research Service – wyniki opublikowano w 2016 roku

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"