Fakty i mity związane z pestycydami

Wyobrażenie: Za stosowanie pestycydów odpowiedzialni są tylko rolnicy, gdyż pszczelarze nie stosują pestycydów

Rzeczywistość: Choć zatrucia konwencjonalnymi chemicznymi środkami ochrony roślin oraz zanieczyszczenie środowiska pszczół systemicznymi pestycydami takimi jak pewna grupa nowoczesnych neonikotynoidów, mogą być i są poważnym problemem dla pszczelarstwa i czynnikiem stresogennym dla rodzin pszczelich i trzmielich oraz innych zapylaczy, to pszczelarze w zdecydowanej większości w Europie, Ameryce Północnej oraz Azji również stosują pestycydy w swojej stałej praktyce pasiecznej.

Chodzi głównie o akarycydy, czyli pestycydy zabijające różne stadia pajęczaków z rzędu roztoczy, np. Varroa destructor. Poza Unią Europejską stosowane są jednak także antybiotyki, czyli bakteriocydy. W jakimś zakresie antybiotyki stosuję się także nielegalnie w Polsce.

fot. emersonbegnini, Pixabay

Wyobrażenie: Pestycydy są jednoznacznie złe

Rzeczywistość: Pestycydy to po prostu środki do zwalczania organizmów uznanych w rolnictwie i chowie zwierząt za szkodliwe i niepożądane. Mimo że pestycydy mogą tylko odstraszać szkodniki jak w przypadku repelentów, to jednak często trwale je uszkadzają i zabijają. Choć pestycydy mają aktualnie bardzo złą sławę, to są to także preparaty, które ratują życie ludzkie i to liczone w milionach. Jak większość tego typu narzędzi ma ono swoje wady i zalety.

Wyobrażenie: Pszczelarze w pasiekach ekologicznych nie stosują pestycydów

Rzeczywistość: Na terenie Unii Europejskiej do użycia w pasiekach zarejestrowanych jako ekologiczne dopuszczone jest stosowane leków dla pszczół opartych o takie substancje czynne jak: kwas mrówkowy, szczawiowy, mlekowy oraz tymol.

Wyobrażenie: To rolnicy, a nie pszczelarze, przyczyniają się do zanieczyszczenia środowiska pszczół pestycydami

Rzeczywistość: Niekoniecznie. Pszczelarze także przyczyniają się do obecności pozostałości po pestycydach w środowisku, gdyż część z używanych przez pszczelarzy akarycydów lub ich metabolitów odkłada się w wosku czy pierzdze i może wzmacniać efekt działania innych pestycydów, np. tych rolniczych. Według najnowszych badań (aż siedmioletnich) na obecność 175 pestycydów z 1055 próbek pierzgi z 39 stanów USA, pobieranych w trakcie wykonywania standardowych sezonowych przeglądów pasiecznych, największy ich udział stanowiły pozostałości akarycydów (41,8%) stosowanych w celu zwalczania dręcza pszczelego (DMPF pozostałość po amitrazie: 45%, fluwalinat 37%, kumafos 32%)¹.

Wyobrażenie: Pszczelarze najlepiej wiedzą, jak stosować leki w swojej pasiece

Rzeczywistość: Choć pszczelarze bez wątpienia najlepiej znają się na gospodarce pasiecznej, a znajomość biologii pszczół na tyle, jak bardzo jest potrzebna do tejże gospodarki, stanowi niezbędny element wiedzy na temat nowoczesnego pszczelarstwa, to nie są fachowcami z dziedziny nauk toksykologicznych i weterynaryjnych.

Wyobrażenie: Pszczelarze nie przyczyniają się do transmisji patogenów i ich ewolucji w kierunku zwiększenia zjadliwości

Rzeczywistość: Przyczyniają się, gdyż większość problemów pszczelarstwa wynika z masowego chowu pszczół oraz handlu pszczołami i w gruncie rzeczy są problemami hodowlanymi. Pszczelarze, transportując pszczoły na duże odległości, przewożą również patogeny oraz szkodniki i w ten sposób mogą sprzyjać powstawaniu bardziej zjadliwych ich szczepów. Trzeba jednak przyznać, że badania na ten temat nie są jednoznaczne.

Wyobrażenie: Niestosowanie akarycydów w przypadku masowego chowu pszczół (i tak licznej populacji pszczoły miodnej jak obecnie) będzie więc pożyteczne dla ochrony środowiska naturalnego

Rzeczywistość: Niekoniecznie. Wyżej wymienione praktyki pszczelarskie przyczyniają się także do większego przenoszenia patogenów pszczoły miodnej na inne dziko żyjące pszczoły, jak np. wirus z grupy RNA czy Nosema cerenae. Innymi słowy: mogą powodować zakażenia innych dziko żyjących organizmów.

Wyobrażenie: Jest za mało dostępnych pestycydów (środków do leczenia pszczół na warrozę i nosemozę), a w związku z tym korzystnie jest pomagać sobie nielegalnymi środkami, samoróbkami lub zwiększać dawki środków legalnych

Rzeczywistość: W długim okresie może to zaostrzyć wyżej wymienione problemy chowu i hodowli pszczół, jak np. ewolucja patogenów w kierunku zwiększenia zjadliwości oraz lekooporności, np. takie potencjalne ryzyko może powodować niekontrolowane stosowanie nielegalnych preparatów z amitrazem. Jak pisałem, to fachowcy, specjaliści nauk toksykologicznych i weterynaryjnych, stosując metody naukowe, współpracując ze sobą w Europie i globalnie, najlepiej orientują się w opisywanym bilansie korzyści i strat ze stosowania pestycydów w pszczelarstwie.

Wyobrażenie: Pszczelarze nie szkodzą zachowaniu różnorodności gatunków rodzimych

Rzeczywistość: To zależy. W niektórych przypadkach mogą szkodzić. Na przykład pszczelarze, rozpowszechniając informacje o nieudowodnionych leczniczych właściwościach miodu z nawłoci kanadyjskiej i późnej (roślin obcych inwazyjnych wobec rodzimej flory i fauny zapylaczy), a następnie przewożąc pasieki wędrowne na nieużytki pełne łanów nawłoci (zwane nawłociowiskami), sprzyjają odniesieniu sukcesu reprodukcyjnego i ekspansji tych roślin, do czego akurat pszczoła miodna świetnie się nadaje jako jej zapylacz. Ponadto zdarza się, że pszczelarze rozmnażają nawłoć i wprowadzają do środowiska nowe egzemplarze tej rośliny, która może wypierać inne gatunki uznawane za rodzime i szkodzić ich ochronie.

Wyobrażenie: Pszczelarze robią wszystko w celu racjonalnego zmniejszenia w przyszłości ilości używanych pestycydów w Polsce

Rzeczywistość: Nie robią wszystkiego. Wielu pszczelarzy jest zwolennikami ruchu anty-GMO, a w związku z tym rozpowszechnia pseudonaukowe informacje na temat inżynierii genetycznej i wpływu tak uzyskanych roślin użytkowych na owady zapylające. Nie byłoby uczciwe napisanie, że tak uzyskane rośliny nie mają żadnego negatywnego wpływu, ale nie mają większego niż rośliny hodowane i uprawiane konwencjonalnymi metodami, a mogą mieć pozytywny właśnie taki, że docelowo mogą zmniejszać potrzebę użycia konwencjonalnych pestycydów (np. rośliny Bt), które szkodą zapylaczom.

Od autora

Choć próba obalenia wyżej wymienionych mitów funkcjonujących w pszczelarstwie może rodzić wrażenie, że autor jest niechętny pszczelarstwu jako takiemu, to nic takiego nie zachodzi. Autor sam jest pszczelarzem hobbystą, interesuje się biologią pszczoły miodnej, a pszczelarstwo upatruje jako ciekawy pożyteczny zawód i pasjonujące hobby, w tym również na poziomie dziennikarskim i publicystycznym. Wszystkie wyżej opisane sprostowania pozostają w obrębie faktów, dowodów lub opinii polegających na umocnionych hipotezach naukowych, a nie na wartościowaniu i emocjach. Jest to raczej próba krytycznej dyskusji.

Jakub Jaroński

Konsultacja naukowa tekstu:
dr n. wet. Anna Gajda

1 Traynor i in. 2021: https://doi.org/10.1016/j.envpol.2021.116566.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"