Pożytki późnoletnie: ROŚLINY DWULETNIE DZIKO ROSNĄCE

Popłoch pospolity (= głowacz) – Onopordum acanthium L.
Rodzina: Asteraceae – astrowate

Występowanie: przydroża, pastwiska, miejsca ruderalne

Stanowisko: słoneczne

Gleba: sucha

Termin kwitnienia: VII-VIII

Długość kwitnienia: ~ 6 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 110 kg/ha

Wydajność pyłkowa: ~ 35 kg/ha

Kolor obnóży: kremowy

Ta okazała (dorasta do 2 m wysokości) roślina występuje na przydrożach, pastwiskach i w miejscach ruderalnych. W pierwszym roku wegetacji wykształca rozetę liści, w drugim formuje wzniesioną, w górnej części rozgałęzioną, szeroko oskrzydloną łodygę, która jest kolczasta, sinozielona, biało owłosiona. Liście są wydłużone, klapowane z kolcami na brzegu i białymi włoskami po obu stronach blaszki. Jasnopurpurowe kwiaty zebrane są w duże, kuliste, kolczaste koszyczki wyrastające pojedynczo lub po 2-5 na szczytach pędów. Od dołu są one okryte wielolistną okrywą utworzoną z silnie odgiętych, zakończonych mocnym kolcem listków. W skład koszyczka wchodzą tylko kwiaty rurkowate. Kwitnienie trwa od VII do VIII. Po przekwitnięciu powstają owoce typu niełupki z czerwonawym puchem kielichowym. Z nasion bogatych w tłuszcze pozyskuje się olej wykorzystywany w celach technicznych. Roślina prawdopodobnie powoduje wzdęcia u zwierząt, o czym informuje łacińska nazwa rodzajowa wywodząca się od słów ónos = osioł i pordé = wzdęcie. Popłoch pospolity jest roślinnym symbolem Szkocji – m.in. widnieje w centrum najważniejszego odznaczenia tego kraju – Orderu Ostu, a jako motyw dekoracyjny obecny jest na fasadach budynków, a także pamiątkach i strojach szkockich. W celach leczniczych roślinę wykorzystywano już w starożytności. Współczesna medycyna ludowa poleca popłoch jako środek moczopędny, antyseptyczny i osłaniający. Dno młodych kwiatostanów może być konsumowane jak karczochy. Roślina ma właściwości trujące (ziele i korzeń). Uprawiana jest też w celach dekoracyjnych.

Szczeć pospolita (= szczeć leśna) – Dipsacus fullonum (L.) Honck.
Rodzina: Dipsacaceae – szczeciowate

Występowanie: przydroża, brzegi rzek, zarośla, skraje lasów

Stanowisko: słoneczne

Gleba: niemal każda ogrodowa

Termin kwitnienia: VII-VIII

Długość kwitnienia: ~ 5 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 300- 400 kg/ha

Wydajność pyłkowa: do 250 kg/ha

Kolor obnóży: różowawy

Roślina występuje na przydrożach, skrajach lasów, nad brzegami rzek, w zaroślach. Jej wzniesiona, górą rozgałęziona łodyga dorastająca do 2 m wysokości jest kanciasta i gęsto pokryta kolcami. Wydłużone, kolczaste, całobrzegie liście wyrastają z węzłów parami. Nasady blaszek liściowych są charakterystycznie, kubkowato rozszerzone a po deszczu zbiera się w nich woda. Do wyglądu liści nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa rośliny wywodząca się od słowa dípsa = pragnienie lub dipsáo = jestem spragniony. Drobne, fioletowe, rzadziej białe kwiaty tworzą jajowaty, kolczasty kwiatostan otoczony od dołu liśćmi przykwiatowymi (podsadkami), które są dłuższe od całej główki. Przysadki wyrastające u podstawy kwiatów są proste (w odróżnieniu od bardzo podobnego gatunku – szczeci sukienniczej), wyciągnięte w długą, sztywną ość. Kwitnienie odbywa się w VII-VIII. Owocem jest niełupka zamknięta w kieliszku (dodatkowym okółku działek kielicha). Korzeń szczeci stosowano jako środek moczopędny. Współczesne badania dowodzą, że roślina wspomaga układ odpornościowy i jest zalecana m.in. przy boreliozie. Roślina wykorzystywana jest także w celach ozdobnych, głównie na suche bukiety.

Łopian większy (= łopuch, głowacz, dziady) – Arctium lappa L.
Rodzina: Asteraceae – astrowate

Występowanie: przydroża, zręby leśne, zarośla i żwirowiska wzdłuż brzegów rzek

Stanowisko: słoneczne

Gleba: świeża, żyzna

Termin kwitnienia: VII-IX

Długość kwitnienia: 6-7 tyg.

Rozmnażanie: siew owoców

Wydajność miodowa: 100-120 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 14-240 kg/ha

Kolor obnóży: kremowy, biały

Występuje na przydrożach, zrębach leśnych oraz w zaroślach i na żwirowiskach wzdłuż brzegów rzek. Wykształca silny korzeń palowy oraz łodygę dorastającą do 2 m wysokości. Liście są duże, sercowatookrągławe lub jajowate, całobrzegie lub piłkowate, od spodu pokryte kutnerem. Blaszka liści odziomkowych może osiągać do 50 cm długości. Kwiaty zebrane są w główkowate koszyczki o średnicy 4-5 cm, które tworzą baldachogrona na szczytach pędów. Wygląd koszyczków przyczynił się do nadania ludowej nazwy rośliny – głowacz. Kwiatostany utworzone są wyłącznie z obupłciowych kwiatów rurkowatych o purpurowej koronie. Pręciki zrastają się główkami i wystają poza rurkę korony. Koszyczki od spodu okryte są przez haczykowate na szczycie listki okrywy. Kwitnienie trwa od VII do IX. Po przekwitnięciu koszyczki odpadają w całości od rośliny i łatwo przyczepiają się do ubrań ludzi i ciał zwierząt – dlatego popularnie nazywane są „rzepami” – co ułatwia rozsiewanie owoców. Owocem są czarne niełupki z żółtawym puchem kielichowym. Roślina stosowana jest w lecznictwie: ziele i owoce mają działanie żółciopędne, napotne i moczopędne, odwar i sok z korzenia przyspieszają przemianę materii i są pomocne w chorobach wątroby, przewodu pokarmowego oraz dróg żółciowych i moczowych. Roślina stosowana jest także przy dolegliwościach skórnych. Korzeń to skuteczny środek przy pozbywaniu się nagromadzonych toksyn w organizmie. Dawniej leczono nią reumatyzm i podagrę, a z owoców wytłaczano olej. O randze łopianu większego świadczy fakt, iż już w czasach Karola Wielkiego znalazł się w wykazie roślin, które należało uprawiać w ogrodzie władcy. Medycyna ludowa poleca wcieranie w skórę głowy soku z korzeni, co ma przyspieszyć wzrost włosów. W Japonii spożywa się korzenie, zaś w Skandynawii młode liście łopianu. Również młode pędy są jadalne – można przyrządzać je jak szparagi (mają orzechowy aromat) lub kwasić jak ogórki.

Łopian pajęczynowaty – Arctium tomentosum Mill.
Rodzina: Asteraceae – astrowate

Występowanie: miejsca ruderalne, przydroża, zarośla

Stanowisko: słoneczne

Gleba: gliniasta, wapienna

Termin kwitnienia: VII-IX

Długość kwitnienia: 6-8 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion (owoców)

Wydajność miodowa: 100-120 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 14-155 kg/ha

Kolor obnóży: kremowy, biały

Roślinę można spotkać w miejscach ruderalnych, na przydrożach i w zaroślach. W pierwszym roku wegetacji wykształca gruby korzeń i rozetę liści, zaś w roku kolejnym – wzniesioną, rozgałęzioną łodygę osiągającą do 1 m wysokości. Na łodydze rozmieszczone są sercowate lub jajowate liście z wierzchu zielone, zaś od spodu pokryte białym kutnerem utworzonym przez liczne włoski mechaniczne. Do ich wyglądu prawdopodobnie nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa rośliny wywodząca się od greckiego słowa árktos = niedźwiedź. Kwiaty łopianu zebrane są w kuliste, koszyczki, które na szczycie łodygi formują baldachogrona. Kwiatostany są charakterystycznie osnute białymi włoskami przypominającymi pajęczynę, stąd nazwa gatunkowa „pajęczynowaty”. Koszyczki osiągają średnicę 2-3,5 cm i są utworzone wyłącznie z kwiatów rurkowatych. Liliowopurpurowa korona kwiatów jest zrośnięta w rurkę – w dole wąską, w górze banieczkowato rozszerzoną i zakończoną ząbkami na szczycie. Kwitnienie trwa od VII do IX. Dolna strona koszyczków okryta jest przez szydlaste, na szczycie haczykowato zagięte listki okrywy. Łatwo przyczepiają się one do sierści zwierząt, piór ptaków i ubrań ludzi, dzięki czemu przenoszone są (a tym samym rozsiewane) często na znaczne odległości. Haczykowate listki okrywy ponoć były inspiracją dla ludzi do wynalezienia rzepów. Owocem jest niełupka. Pędy i korzenie zawierają cenne substancje lecznicze. Lista zastosowań rośliny w celach leczniczych jest bardzo długa, m.in. wykazuje działanie bakteriobójcze, przeciwgrzybicze, antyseptyczne, moczopędne, przeciwbólowe, napotne, przeciwreumatyczne i przeciwzapalne. Pobudza porost włosów i pomaga w walce z łupieżem. W medycynie ludowej łopian pajęczynowaty wykorzystywany był m.in. jako lek w chorobach skóry i w przypadku cukrzycy. W dawnej Anglii popularne było piwo z dodatkiem korzeni łopianu i mniszka. Młode części rośliny są jadalne, najsmaczniejsze ponoć są korzenie pozyskiwanie w pierwszym roku wegetacji.

Pasternak zwyczajny – Pastinaca sativa L.
Rodzina: Apiaceae – selerowate

Występowanie: miejsca ruderalne, zbiorowiska łąkowe

Stanowisko: słoneczne

Gleba: świeża, gliniasta, zasobna w składniki pokarmowe

Termin kwitnienia: VII-IX

Długość kwitnienia: ok. 8 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 60-80 kg/ha

Wydajność pyłkowa: do 20 kg/ha

Kolor obnóży: brudnożółty

Jest rośliną dwuletnią o wrzecionowatym lub bulwiastym korzeniu przypominającym wyglądem i zapachem marchew. Pasternak rośnie dziko bądź jest zdziczały niemal na całym świecie. Występuje w miejscach ruderalnych oraz w zbiorowiskach łąkowych. W Europie gatunek był uprawiany już od średniowiecza, natomiast w Polsce rzadko stosowano tę praktykę.

Pszczoły zbierają z kwiatów pasternaku nektar i pyłek. Wydajność miodowa oszacowana w warunkach Baszkirii wynosi 60-80 kg/ha. Miód charakteryzuje się jasną barwą i dobrym smakiem. Dziesięć kwiatów produkuje 0,22-0,42 mg pyłku. Obnóża cechują się brudnożółtawym kolorem. Wydajność pyłkowa wynosi do 20 kg/ha.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"