Pożytki pełni lata: ROŚLINY JEDNOROCZNE OZDOBNE

Nagietek lekarski – Calendula officinalis L.
Rodzina: Asteraceae – astrowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: średnio zwięzła, żyzna

Termin kwitnienia: VI-X

Długość kwitnienia: > 8 tyg.

Rozmnażanie: siew owoców

Wydajność miodowa: brak danych

Wydajność pyłkowa: 70-100 kg/ha

Kolor obnóży: żółty

Roślina dorasta do 30-50 cm wysokości. Wykształca wzniesioną, kanciastą i często rozgałęzioną łodygę, z której wyrastają pary liści. Dolne liście są szerokołopatkowate, całobrzegie, górne lancetowate o ząbkowanym brzegu z sercowatą nasadą obejmującą łodygę. Część nadziemna rośliny jest lepko, gruczołowato owłosiona oraz wydziela charakterystyczny, niezbyt przyjemny zapach. Kwiaty tworzą koszyczki o średnicy 2-5 cm wyrastające pojedynczo na szczytach łodyg. Listki okrywające dolną część kwiatostanu są zielone, szydlasto zaostrzone i orzęsione. Kwiaty języczkowate ułożone na obwodzie koszyczka cechują się żółtą lub pomarańczową barwą, osiągają długość 1,5-2 cm i to z nich powstają owoce. Kwiaty rurkowate wypełniające wnętrze kwiatostanu są płonne o czarnopurpurowym kolorze. Koszyczki otwierają się około 9:00 rano a zamykają wieczorem, dzięki czemu znalazły zastosowanie w zegarach kwiatowych. Być może z tą właściwością kwiatostanów związana jest nazwa Calendula, którą można przetłumaczyć jako mały kalendarz (łac. calénde = pierwsze dni każdego miesiąca). Otwierające się i zamykające koszyczki wyznaczają kolejne dni roku, czyli funkcjonują trochę jak kalendarz, który odlicza dni. Nazwa Calendula być może nawiązuje także do dużej trwałości kwiatostanów oraz długiego czasu kwitnienia roślin trwającego od VI do jesieni. Owocem jest jednostronnie wygięta niełupka z kolczastym grzbietem, o bardzo zmiennym kształcie. Cechę tę określa się jako heterokarpię (różnoowocowość) – w zależności od miejsca w obrębie koszyczka powstaje jeden z trzech typów owoców (im bliżej wnętrza koszyczka tym niełupki są coraz bardziej niepozorne).

Nagietki odznaczają się niewielkimi wymaganiami, ale najlepiej rosną na stanowiskach słonecznych i ciepłych oraz średnio zwięzłych i żyznych glebach. Rozmnażać je można przez wysiew owoców (bo to one stanowią materiał siewny) w ilości 7-8 kg/ha w IV-VI wprost do gruntu, w rzędy co 30-40 cm. Po wschodach siewki należy przerwać, zostawiając między nimi odległość 15-20 cm. Rośliny dają też liczne samosiewy.

Begonia (ukośnica) stale kwitnąca ( = begonia (ukośnica) trwała) – Begonia cucullata Willd.

Stanowisko: słoneczne, półcieniste

Gleba: próchniczna, żyzna, o odczynie lekko kwaśnym

Termin kwitnienia: VI-X

Długość kwitnienia: > 3 mies.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: brak produkcji nektaru

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: żółty

Begonia stale kwitnąca obejmuje grupę mieszańców otrzymanych w wyniku krzyżowania różnych gatunków begonii. Nazwa rodzajowa rośliny pochodzi od Michela Begona – francuskiego gubernatora Kanady i patrona botaniki. W swojej ojczyźnie (Brazylia) begonia jest byliną, zaś w klimacie umiarkowanym uprawia się ją w cyklu jednorocznym. Osiąga wysokość do 50 cm. Jej łodyga jest mięsista, czasem czerwono nabiegła. Liście mają owalny lub jajowaty kształt, są grube, gładkie i błyszczące. U odmian o jasnych kwiatach najczęściej cechują się żywo zielonym kolorem, natomiast u odmian wykształcających ciemne kwiaty często mają domieszkę czerwieni lub brązu. Kwiaty mogą być białe, różowe lub czerwone. Wyrastają po kilka na szczytach pędów. Okwiat jest pojedynczy (niezróżnicowany na kielich i koronę), przy czym dwa jego listki są większe a dwa mniejsze. Elementy okwiatu są błyszczące i kruche. Kwiaty begonii nie mają nektarników, cechuje je także rozdzielnopłciowość. Kwiaty męskie zbudowane są z czterech listków okwiatu i ponad 30 żółtych pręcików, zaś kwiaty żeńskie są pięciokrotne z jednym słupkiem, którego znamiona imitują pręciki (co nazywane jest mimikrą). Kwitnienie trwa od VI do pierwszych przymrozków, stąd nazwa „stale kwitnąca”. Owocem jest oskrzydlona torebka z bardzo drobnymi nasionami (w 1 g znajduje się 70 tys. sztuk).

Begonie wymagają żyznych, próchnicznych gleb o lekko kwaśnym pH. Najlepiej rosną na stanowiskach słonecznych, choć dadzą sobie także radę w półcieniu. Źle znoszą długotrwałą suszę, a podczas wilgotnej i chłodnej pogody słabiej rosną i mniej obficie kwitną. Rośliny rozmnaża się przez wysiew nasion w I-III w szklarni. Nasion nie należy przykrywać. Siewki wymagają dwukrotnego pikowania. Na miejsce stałe rozsadę (po uprzednim hartowaniu) wysadza się pod koniec V lub na początku VI w odstępach co 10-12 cm.

Aksamitka rozpierzchła (= szarańcza rozpierzchła) – Tagetes patula L.
Rodzina: Asteraceae – astrowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: praktycznie każda

Termin kwitnienia: VI-X

Długość kwitnienia: > 3 mies.

Rozmnażanie: siew owoców

Wydajność miodowa: 10-20 kg/ha

Wydajność pyłkowa: ~120 kg/ha

Kolor obnóży: żółty

Zwyczajowe nazwy aksamitki to śmierdziuszka, szarańcza, afrykanka lub turka, zaś łacińska nazwa Tagetes wywodzi się od imienia etruskiego boga mądrości Tagetesa, który symbolizował tajemnice wróżebne i był patronem wróżów. Roślina wykształca pierzastosieczne liście z przeświecającymi punktami na brzegach blaszki – w tych miejscach znajdują się zbiorniki wydzielnicze z olejkami odpowiedzialnymi za charakterystyczny, ostry zapach rośliny. Łodygi są nagie, rozgałęzione, dorastają do 15-60 cm wysokości. Żółte, pomarańczowe, brunatne lub purpurowe kwiaty z nieregularnymi plamami, lub paskami, zebrane są w koszyczkowate kwiatostany o średnicy około 3 cm. Na dolnej stronie koszyczka widoczna jest jednolicie zrośnięta okrywa. Aksamitki cechuje bardzo długi okres kwitnienia – od połowy VI do pierwszych przymrozków. W tym czasie jedna roślina może wytworzyć około 90 kwiatostanów. Aby rośliny dłużej kwitły zaleca się usuwanie przekwitłych kwiatostanów. Owocem jest niełupka z kilkoma łuskami na szczycie. Aksamitki były uprawiane w celach ozdobnych już przez Indian meksykańskich. Wykorzystywano je także w celach magicznych i w lecznictwie, m.in. miały uśmierzać ból, dlatego Aztekowie obsypywali sproszkowanymi kwiatostanami skazańców prowadzonych na stos. W Ameryce Łacińskiej rośliny nazywane są kwiatem śmierci, gdyż kwitną na początku XI i służą do dekorowania grobów, podobnie jak u nas chryzantemy. Natomiast w Indiach, Pakistanie i na Zakaukaziu aksamitka wykorzystywana jest jako przyprawa oraz uzyskuje się z niej żółty i zielony barwnik do farbowania tkanin. Świeże liście mogą być użytkowane jako warzywo sałatkowe. Olejek uzyskany w wyniku destylacji części nadziemnych wykorzystywany jest w perfumerii. Roślina ma także znaczenie fitosanitarne, gdyż odstrasza nicienie glebowe. Działa również jako atraktant na ślimaki, co można wykorzystać do odciągania tych szkodników w inne (mniej reperezentacyjne lub nieużytkowe) części ogrodu.

Portulaka wielkokwiatowa – Portulaca grandiflora Hook.
Rodzina: Portulacaceae – portulakowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: lekka, przepuszczalna, średnio zasobna

Termin kwitnienia: VII-X

Długość kwitnienia: > 3 mies.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: brak danych

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: pomarańczowy

Jest niską (do 15 cm wysokości) rośliną pochodzącą z Brazylii, Argentyny i Urugwaju o mięsistych, częściowo płożących się łodygach. Liście ma wałeczkowate, mięsiste, ułożone na łodydze skrętolegle, pod kwiatem tworzą rozetę. U nasady liści wyrastają pęczki delikatnych włosków. Kwiaty osadzone są pojedynczo lub po kilka na szczytach pędów, osiągają średnicę 2-4 cm. Cechują się różnorodną gamą kolorów, począwszy od białej poprzez żółtą, pomarańczową, różową do czerwonej. Kwiaty otwierają się tylko przy słonecznej pogodzie, zaś wieczorem i w dni pochmurne pozostają zamknięte. Portulaka charakteryzuje się długim okresem kwitnienia, od VI do późnej jesieni. Owocem jest okrągła torebka otwierająca się wieczkiem. Nasiona są liczne, szaroczarne. Łacińska nazwa rodzajowa rośliny związana jest z przeczyszczącymi właściwościami, a wywodzi się prawdopodobnie od słowa pórtula, co oznacza furtkę, wychodek.

Portulaka najlepiej rośnie na słonecznych stanowiskach oraz wymaga lekkich, ciepłych i przepuszczalnych gleb o średniej zasobności w składniki pokarmowe. Dobrze udaje się także na suchych piaskach. Podczas długotrwałej suszy latem obserwuje się zasychanie pąków kwiatowych. Roślinę rozmnaża się przez wysiew nasion bezpośrednio do gruntu w V-VI w rozstawie 15-20 × 10-15 cm lub przygotowuje się rozsadę (siew nasion w III-IV, wysadzanie na miejsce stałe w V). Nasiona są bardzo drobne (w 1 g znajduje się około 11 tysięcy sztuk), dlatego przed siewem dobrze jest zmieszać je z suchym, drobnoziarnistym piaskiem. Nasion nie należy przykrywać ziemią. Rośliny kwitną po 10-12 tygodniach od siewu.

Cynia wytworna (= cynia zdobna, jakobinka, cynka) – Zinnia elegans L.
Rodzina: Asteraceae – astrowate

Stanowisko: słoneczne, ciepłe

Gleba: żyzna, niezbyt lekka, dostatecznie wilgotna

Termin kwitnienia: VI-X

Długość kwitnienia: do 15 tyg.

Rozmnażanie: siew owoców

Wydajność miodowa: 70 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 30-60 kg/ha

Kolor obnóży: żółty

W celach ozdobnych była uprawiana już przez Azteków, a w Europie od XVIII w. Jej widlasto rozgałęziona łodyga jest sztywna i szorstka, dorasta do 30-100 cm wysokości. Jajowate lub sercowate liście nie wykształcają ogonka liściowego i wyrastają po dwa naprzeciw siebie. Kwitnienie cynii trwa od końca VI, nawet do pierwszych dni X. Kwiaty zebrane są w koszyczki o średnicy 5-12 cm wyrastające pojedynczo na długich szypułkach. Zewnętrzne kwiaty języczkowate są sztywne, aksamitnie owłosione, o purpurowej barwie (u odmian uprawnych także białe, żółte, różowe, pomarańczowe, czerwone), natomiast środkowe kwiaty rurkowate cechuje żółta barwa. Roślina nadaje się na kwiat cięty, gdyż zachowuje świeżość w wazonie nawet przez 2 tygodnie. W Chinach uważana jest za roślinę leczniczą.

Pod uprawę cynii należy przeznaczyć stanowiska ciepłe i słoneczne oraz żyzne, niezbyt lekkie i dostatecznie wilgotne gleby. Rozmnażanie polega na wysiewie nasion pod osłony w k. III – p. IV lub wprost do gruntu w V (przy tym sposobie rośliny później zakwitną). Wschody pojawiają się po 7-10 dniach. Gdy rośliny wytworzą 2 liście, należy je przepikować (przy siewie pod osłonami) lub przerwać (przy siewie bezpośrednim). Na miejsce stałe rozsadę wysadza się po 15 V – gdy minie niebezpieczeństwo przymrozków, na które cynia jest bardzo wrażliwa. W zależności od odmiany rośliny sadzi się w rozstawie 25-40 × 15-25 cm. Kwitnące egzemplarze uzyskuje się po około 12 tygodniach od siewu.

Rezeda wonna – Reseda odorata L.
Rodzina: Resedaceae – rezedowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: niezbyt wilgotna, zasobna w próchnicę i wapń

Termin kwitnienia: VI-X

Długość kwitnienia: 5-9 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: ~110 kg/ha

Wydajność pyłkowa: ~150 kg/ha

Kolor obnóży: ceglastopomarańczowy

Roślina wykształca rozgałęzione, lekko ścielące się w dolnej części łodygi dorastające do 30-60 cm wysokości. Szarozielone liście, dolne – łopatkowate, górne – trójdzielne, wyrastają na całej długości łodygi. W VI pojawiają się niepozorne, żółtawozielone kwiaty o silnym, przyjemnym zapachu zebrane w piramidalne grona. Piękny zapach rośliny był powodem, dla którego uprawiano ją w ogrodach i na parapetach okiennych już od XVIII w. Kwitnienie trwa do jesieni. Kwiaty cechują się zredukowaną koroną, a ich najbardziej dekoracyjnym elementem są pręciki o intensywnie pomarańczowych lub czerwonych główkach. Owocem jest torebka. Dla pozyskania nasion trzeba zrywać niedojrzałe torebki, zanim się otworzą. Rezedę wonną można wykorzystać na kwiat cięty, gdyż jej pędy wyjątkowo długo utrzymują świeżość w wodzie. Korzenie i kwiaty rośliny dostarczają cenionego w perfumerii olejku, który jest wyczuwalny dopiero po silnym rozcieńczeniu.

Szałwia błyszcząca (= szałwia ogrodowa, szałwia czerwona, szałwia lśniąca) – Salvia splendens Sellow ex Schult.
Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: piaszczysto-gliniasta, żyzna, umiarkowanie wilgotna

Termin kwitnienia: VI-X

Długość kwitnienia: > 12 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: brak danych

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: uzależniony od barwy kwiatów

W swojej ojczyźnie (Brazylia) szałwia błyszcząca jest podkrzewem zapylanym przez kolibry, natomiast w warunkach Polski uprawiana jest jako roślina jednoroczna. Należy do bardzo popularnych dekoracji naszych ogrodów. Jej łodyga jest czterokanciasta, naga, rozgałęziona od samego dołu. Dorasta do 25-50 cm wysokości. Liście mają jajowaty kształt oraz ząbkowany brzeg. Kwiaty zebrane są w szczytowe kwiatostany. Podstawową barwą kwiatów jest czerwony, lecz liczne odmiany mogą być także fioletowe, łososiowe lub białe. Liście przykwiatowe (podsadki), kielich i korona są jednakowo zabarwione. Działki kielicha zrastają się na kształt dzwonka, jedynie w części szczytowej widoczne są trzy ząbki. Płatki także są zrośnięte w dwuwargową koronę o długiej rurce (około 3 cm). Wewnątrz kwiatu znajdują się dwa pręciki i jeden słupek. Kwitnienie trwa od końca VI do pierwszych przymrozków. Owocem jest rozłupnia.

Kwiaty szałwii (z racji długiej rurki korony) są przystosowane do zapylania przez trzmiele długojęzyczkowe, niemniej są również licznie odwiedzane przez pszczoły. Aby pobrać nektar, zbieraczki muszą głębiej wejść do rurki korony, co zresztą często czynią. Korzystają także z otworów przegryzanych przez trzmiele u podstawy korony. W ciągu doby jeden kwiat wydziela 15 µl nektaru. Robotnice nie mają trudności ze zbiorem pyłku, który jest dla nich łatwo dostępny i służy jako materiał na czerwone, żółte lub białe obnóża (kolor pyłku uzależniony jest od barwy kwiatów). Aby je uformować, robotnica musi dokonać 8-29 odwiedzin kwiatów. Jeden kwiat produkuje 8-9 tys. ziaren pyłku.

Rośliny preferują słoneczne, ciepłe stanowiska oraz piaszczysto-gliniaste, żyzne i umiarkowanie wilgotne gleby. Rozmnażanie polega na wysiewie nasion w II-III do ciepłej szklarni. Siewki wymagają pikowania. Zaleca się uszczykiwanie ich pędów nad 3-4 parą liści, dzięki czemu rośliny rozkrzewią się. Rozsadę należy wysadzać na miejsce stałe w V (gdy minie niebezpieczeństwo przymrozków) w rozstawie co 25-30 cm.

Facelia dzwonkowata – Phacelia campanularia A. Gray
Rodzina: Boraginaceae – ogórecznikowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: praktycznie każda

Termin kwitnienia: VI–IX

Długość kwitnienia: ~3 mies.

Rozmnażanie: siew

Wydajność miodowa: 40–70 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: kremowe

Pochodzi z Ameryki Północnej, w Polsce uprawia się ją w celach ozdobnych jako roślinę rabatową, a także na kwiat cięty. Jej nasiona znajdują się często w mieszankach na łąki kwietne. Facelia osiąga wysokość 15–30 cm. Wykształca ząbkowano-karbowane liście ułożone na łodydze skrętolegle oraz ciemnoniebieskie kwiaty w kształcie dzwonka, do czego nawiązuje nazwa gatunkowa „dzwonkowata”. Również angielskie nazwy rośliny: California bluebell (niebieski kalifornijski dzwonek) oraz desertbells (dzwonki pustyni) lub desert bluebell (niebieskie dzwonki pustyni) związane są z wyglądem kwiatów. Osiągają one 2–2,5 cm średnicy i są zebrane w baldachogrona, o czym informuje nazwa Phacelia wywodząca się od greckiego słowa phakelos = pęk, wiązka. Kwitnienie gatunku trwa od VI do IX.

Wymagania klimatyczno-glebowe facelii dzwonkowatej są niewielkie, daje sobie radę nawet na suchych i ubogich glebach piaszczystych (wszak rośnie dziko na pustyniach Kalifornii). Preferuje stanowiska słoneczne, lecz znosi także półcień. Jest wrażliwa na nadmiar wody. Rozmnaża się przez wysiew nasion w końcu IV i w V w rozstawie 20–30 × 10–15 cm. Kiełkuje po około 2 tygodniach.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"