BYLINY OZDOBNE

Szafran (krokus) wiosenny – Crocus vernus (L.) Hill

Rodzina: Iridaceae – kosaćcowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: przepuszczalna, umiarkowanie wilgotna

Termin kwitnienia: III-IV

Długość kwitnienia: ok. 3 tyg.

Rozmnażanie: bulwy, siew nasion

Wydajność miodowa: brak danych

Masa pyłku: 2-15 mg /kwiat

Kolor obnóży: żółty do pomarańczowego

Jest jednym z najwcześniej zakwitających gatunków, jeszcze spod warstwy śniegu. Na stanowiskach naturalnych porasta niżej położone łąki górskie. Bardzo często sadzony jest w celach dekoracyjnych w ogrodach przydomowych i parkach. W Karpatach można spotkać także szafran spiski (Crocus scepusiensis) przez niektórych botaników utożsamiany z poprzednio wymienionym gatunkiem. Krokusy rosnące w naturze znajdują się pod ochroną. Częścią podziemną rośliny są, chętnie zjadane przez myszy i inne gryzonie, bulwy otoczone papierowatymi lub skórzastymi łuskami. Z bulw wyrastają równowąskie, ciemnozielone liście z białym paskiem przebiegającym przez ich środek. W III-IV pojawiają się lejkowate, pachnące kwiaty o długości do 10-13 cm. Kwiaty wyrastają bezpośrednio z bulw pojedynczo lub po dwa, żyją 3-3,5 dnia. Gatunek wyjściowy i jego odmiany hodowlane charakteryzują się fioletową, białą i żółtą barwą w różnych odcieniach. Kwiaty mają zrośnięte listki okwiatu, które tworzą długą rurkę w dolnej części oraz rozchylone łatki (szczytowe części płatków korony) w górnej. Podczas pochmurnej pogodny oraz w czasie chłodów kwiaty zamykają się. Najbardziej widocznym (oprócz barwnych listków okwiatu) elementem kwiatu są pomarańczowe znamiona słupka stanowiące najdroższą przyprawę świata, choć tę pozyskuje się głównie z szafranu uprawnego (Crocus sativus). Aby otrzymać 1 kg suchego szafranu potrzeba ponad 70-150 tys. kwiatów! O randze przyprawy świadczy fakt, iż w XV w. w Niemczech fałszerzy szafranu grzebano żywcem lub palono na stosie. Znamiona zawierają żółty barwnik krocynę, stosowaną do farbowania tkanin (1 g szafranu zabarwia na żółto 100 l wody!), wyrobów cukierniczych, napojów alkoholowych i kosmetyków. Na właściwości barwierskie szafranu wskazuje arabskie słowo zaferán = żółty, od którego wywodzi się nazwa rośliny. W dawnej Polsce roślinę wykorzystywano do barwienia bab wielkanocnych, a także doprawiania sosów i mięs. Po przekwitnięciu kwiatu powstają owoce typu torebki. Nasiona są rozsiewane przez mrówki.

Kwiaty szafranu stanowią świetne źródło wczesnowiosennego pyłku, dostarczanego w znacznych ilościach, oraz produkują nektar. O dużym zainteresowaniu pszczół kwiatami krokusa świadczy fakt, iż na 1 m² kwitnącej rabaty może pracować jednocześnie 24 robotnic. Jeden kwiat wywarza 2-15 mg pyłku, z którego zbieraczki tworzą duże (średnio 7-8 mg), żółte do pomarańczowych obnóża. W formowaniu obnóży pomaga kit pyłkowy, którego liczne krople występują na powierzchni ziaren pyłku. Do wytworzenia obnóży robotnice potrzebują średnio 3 minuty. Pyłek krokusa zbierany jest przez cały dzień z największym nasileniem w godzinach południowych i popołudniowych (11:00-15:00). Pod względem wartości odżywczej jest on zaliczany do najlepszych. Nektar wydzielany jest przez tkankę usytuowaną wewnątrz zalążni w dolnej części kwiatu, skąd podpływa wysoko w wąskiej rurce okwiatu, aż do jej szczytowej części. Nektar zawiera glukozę, fruktozę i sacharozę w zbliżonych proporcjach.

Śnieżyczka przebiśnieg (= przebiśnieg, śniegułka) – Galanthus nivalis L.

Rodzina: Amaryllidaceae – amarylkowate

Stanowisko: półcieniste

Gleba: niezbyt ciężka, lekko wilgotna

Termin kwitnienia: II-III

Długość kwitnienia: ok. 4 tyg.

Rozmnażanie: cebule potomne, nasiona

Wydajność miodowa: brak danych

Wydajność pyłkowa: 1,3 kg/ha

Kolor obnóży: czerwonawobrązowe

Na stanowiskach naturalnych gatunek rośnie głównie w lasach liściastych (na niżu i w górach), gdzie jest objęty całkowitą ochroną prawną, zaś w celach dekoracyjnych sadzony jest już od XVI w. Roślina wytwarza jasnozieloną, kulistą cebulę, z której wyrastają dwa równowąskie, szablaste liście. W II-III pojawiają się pędy długości 15-24 cm zakończone pojedynczym, zwisającym kwiatem. Charakteryzuje się on białą barwą, do której nawiązują greckie słowa gála = mleko i ánthos = kwiat. Natomiast słowo nivalis oznaczające nazwę gatunkową tłumaczy się jako ośnieżony, śnieżny (od łacińskiego słowa nix = śnieg), co odnosi się do pory kwitnienia rośliny. Listki wewnętrznego okółka okwiatu cechują się widocznym wcięciem na szczycie oraz obecnością zielonych plamek, które pełnią ważną rolę w rozwoju kwiatu, pozwalając im w krótkim czasie otwierać się lub zamykać (jest to związane z fotosyntezą zachodzącą w zielonych plamkach i produktami powstającymi w wyniku tego procesu). Śnieżyczka jest rośliną zarówno trującą, jak i leczniczą. Wchodzi w skład preparatów zwiększających napięcie mięśni w chorobie Heinego-Medina, a także w porażeniach po wylewach i miastenii. Dawna medycyna ludowa zalecała śnieżyczkę jako środek wymiotny oraz łagodzący stany zapalne.

Śnieżyca wiosenna (= gładyszek) – Leucojum vernum L.

Rodzina: Amaryllidaceae – amarylkowate

Stanowisko: półcieniste

Gleba: żyzna, gliniasta, wilgotna

Termin kwitnienia: II-III-IV

Długość kwitnienia: ok. 3 tyg.

Rozmnażanie: cebule potomne

Wydajność miodowa: brak danych

Wydajność pyłkowa: ~ 4 kg/ha

Kolor obnóży: pomarańczowy

Śnieżyca należy do roślin chętnie sadzonych w ogrodach przydomowych, zaś stanowiska jej naturalnego występowania to prawdopodobnie tylko wilgotne lasy w pd.-zach. części Polski. Z tego względu została wpisana na „Czerwoną Listę Roślin” narażonych na wyginięcie, co oznacza, że jest prawnie chroniona. Śnieżyca posiada równowąskie liście dorastające do 15-30 cm wysokości oraz pędy zakończone dzwonkowatym, białym kwiatem. Do jego wyglądu nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa, którą tłumaczy się jako biały fiołek, łac. leukós = biały i íon = fiołek. Kwiaty charakteryzują się zapachem oraz obecnością zielonych lub żółtych plamek widocznych na brzegach okwiatu. Kwitnienie odbywa się w III-IV, a czasami już w II.

Pszczoły odwiedzają kwiaty śnieżycy w godzinach 9:00-13:00, korzystając głównie z pyłku. Jeden m2 zwartego łanu może dostarczyć 435 mg pyłku.

Roślina najlepiej rośnie na bardzo żyznej, gliniastej i wilgotnej glebie. Rozmnaża się ją przez oddzielanie cebul potomnych w VIII-IX. Cebule łatwo wysychają, więc należy je niedługo potem wysadzać. Głębokość sadzenia to 8-10 cm.

Ciemiernik – Helleborus L.

Rodzina: Ranunculaceae – jaskrowate

Stanowisko: półcieniste lub cieniste

Gleba: próchniczno-gliniasta o odczynie zasadowym

Termin kwitnienia: XII-II-V

Długość kwitnienia: ok. 4 tyg.

Rozmnażanie: podział, siew nasion

Wydajność miodowa: nieokreślona

Wydajność pyłkowa: 2-46 kg/ha

Kolor obnóży:żółty

Do rodzaju ciemiernik należy 20 gatunków bylin, osiągających 20-70 cm wysokości, pochodzących z górskich oraz stepowych obszarów Europy i Azji. Łacińska nazwa helleborus wywodzi się od słów helein = zabijać i bora = płaski, co wskazuje na zabójcze właściwości roślin. Podobno Gallowie zanurzali ostrza strzał w wyciągu z trującego kłącza ciemiernika. Wiele gatunków z tego rodzaju to rośliny ozdobne i lecznicze, np. ciemiernik zielony zawiera glikozydy nasercowe, a ciemiernik biały był stosowany w średniowieczu do leczenia obłędu i melancholii. Ciemierniki odznaczają się ciemnozielonymi, skórzastymi i zimozielonymi liśćmi. Ich kwiaty – w zależności od gatunku – osiągają średnicę 3-10 cm i przybierają barwę białą, różową, żółtawą, brązową, purpurową, a nawet zieloną. Rośliny cechuje niezwykły okres kwitnienia przypadający na późną jesień, zimę (XII) lub wczesną wiosnę (II) do V. Niektóre gatunki znajdują się pod ochroną.

Rozmnażanie polega na wysiewie nasion (często rośliny dają samosiewy) lub podziale starszych rozrośniętych egzemplarzy. Ważne jest uchwycenie właściwego terminu zbioru nasion, gdyż niedojrzałe nie kiełkują, a dojrzałe – łatwo się wysypują z owoców. Młode rośliny zakwitają po 3-4 latach.

Rannik zimowy – Eranthis hyemalis (L.) Salisb.

Rodzina: Ranunculaceae – jaskrowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: przepuszczalna, umiarkowanie wilgotna

Termin kwitnienia: II-III

Długość kwitnienia: 2,5-6 tyg.

Rozmnażanie: bulwy, siew nasion

Wydajność miodowa: 23 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 17 kg/ha

Kolor obnóży: żółty

Jest to niewielka (5-19 cm wysokości), bulwiasta roślina zakwitająca już pod koniec II. W języku greckim er oznacza wiosnę, áthos kwiat, stąd eranthis = wiosenny, zakwitający na wiosnę. Kwiaty tego gatunku cechują się żółtą barwą i osiągają średnicę 2-3 cm. Pod kwiatem wyrasta charakterystyczny okółek powcinanych liści. Na 1 m2 może rozwijać się 2,7 tys. kwiatów. Kwiaty są bardzo wrażliwe na wyższą temperaturę powietrza i powyżej 10°C przekwitają bardzo szybko, tworząc owoce typu mieszka. Po wydaniu nasion część nadziemna roślin żółknie i zanika do następnej wiosny.

Rannik lubi przepuszczalną, umiarkowanie suchą lub lekko wilgotną glebę. Roślina właściwie nie wymaga pielęgnacji. Można ją rozmnażać przez podział bulw lub wysiew nasion zaraz po zbiorze. Jednakże moment ich zbioru jest trudny do uchwycenia, gdyż łatwo się osypują. W dobrych warunkach (wilgotne miejsca, próchniczna gleba) roślina może rozsiewać się sama. Bulwki wysadza się w VIII-IX na głębokość 6-7 cm.

Cebulica syberyjska (= zwisła) – Scilla sibirica Haw.

Rodzina: Asparagaceae – szparagowate

Stanowisko: półcieniste

Gleba: piaszczysto-gliniasta, umiarkowanie wilgotna

Termin kwitnienia: III-IV

Długość kwitnienia: ok. 3 tyg.

Rozmnażanie: cebule potomne, siew nasion

Wydajność miodowa: brak danych

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: ciemnoszafirowe, granatowe lub kremowe

Znana jest z przydomowych ogrodów i parków, gdzie była sadzona już od XVIII w., rośnie także w naturze w jasnych lasach i zaroślach. Roślina osiąga 10-20 cm wysokości oraz wytwarza cebulę i 2-3 równowąskie liście. W III-IV pojawiają się pędy kwiatostanowe długości ­10-12 cm, na których osadzone są lazurowoniebieskie (u odmian także białe i różowe) zwisające kwiaty. Rośliny kwitną około 3 tygodnie. Długość życia pojedynczego kwiatu uzależniona jest od pogody i może wahać się od 3 do 10 dni. Owocem jest torebka. Na powierzchni nasion znajduje się charakterystyczne ciało tłuszczowe (elajosom), którym odżywiają się mrówki i tym samym przyczyniają się do ich rozsiewania.

Cebulica syberyjska preferuje przepuszczalną, piaszczysto-gliniastą glebę, umiarkowanie suchą lub lekko wilgotną oraz półcieniste stanowiska. Można ją rozmnażać z cebul potomnych, które wykopuje się i przesadza w okresie spoczynku letniego, bądź przez wysiew nasion. W odpowiednich warunkach roślina daje obfite samosiewy. Cebule potomne wysadza się we IX-X na głębokość 8-10 cm. Tkwią one w ziemi dosyć płytko i łatwo je wyrwać, dlatego należy zachować pewną ostrożność podczas wykonywania prac pielęgnacyjnych.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"