Tytułem wstępu: Kwiaty i kwiatostany

Struktura kwiatów

Kwiat roślin okrytozalążkowych jest zmodyfikowanym, skróconym pędem (którego liście zastały przekształcone w odpowiednie elementy kwiatu). Zazwyczaj osadzony jest na łodyżce nazywanej szypułką (= osią kwiatu), bądź może być siedzący (bez szypułki). Kwiaty cechuje różna wielkość, symetria oraz mnogość kształtów np. kwiaty wargowe (np. szałwii), motylkowe (np. karagany), lejkowate (np. różanecznika), dzwonkowate (np. facelii). Typowy kwiat zbudowany jest z okwiatu oraz elementów generatywnych (pręcików i słupka/ów) wyrastających ze wspólnego dna kwiatowego. Okwiat stanowi ochronę dla elementów generatywnych (biorących bezpośredni udział w rozmnażaniu) kwiatu, jak również pełni funkcję zwabiania zapylaczy. U roślin jednoliściennych (np. szafirek, tulipan) okwiat jest pojedynczy (niezróżnicowany), tzn. wszystkie jego elementy (nazywane listkami okwiatu) są morfologicznie podobne, natomiast u roślin dwuliściennych (np. gorczyca) ulega zróżnicowaniu na zewnętrzny kielich i wewnętrzną koronę. Kielich utworzony jest z działek przypominających małe listki, które mogą być wolne lub zrośnięte. Najczęściej cechuje go zielona barwa, czasem może mieć także inny kolor np. bordowy u kuklika zwisłego. U niektórych gatunków (np. u pelargonii) występuje dodatkowy okółek działek kielicha nazywany kieliszkiem. Korona utworzona jest z wolnych lub zrośniętych płatków charakteryzujących się różnorodną feerią barw, począwszy od białej, poprzez żółtą i pomarańczową, fioletową, czerwoną, niebieską do niemal czarnej. Ma to niebagatelne znaczenie dla zbieraczek pszczoły miodnej, zważywszy na ich percepcję widma słonecznego w zakresie promieni o długości fal ­310-650 nm. Co ciekawe, pszczoły miodne mając do dyspozycji różne kolory kwiatów, najchętniej odwiedzają te o barwie niebieskiej i żółtej. Kwiaty niektórych roślin nie posiadają okwiatu (np. leszczyna pospolita), co najczęściej jest związane z przystosowaniem do zapylania ich przez wiatr. Elementami generatywnymi kwiatu są pręciki i słupki. Pręcik to męski organ rozrodczy utworzony z nitki (najczęściej wydłużonej) i osadzonej na jej szczycie główki, którą stanowią dwa pylniki połączone łącznikiem. Każdy pylnik utworzony jest z dwóch woreczków pyłkowych, w których powstają ziarna pyłku. Sumę wszystkich pręcików w kwiecie nazywa się pręcikowiem. Słupek (gdy w kwiecie jest więcej słupków określa się je terminem słupkowie) jest żeńskim organem rozrodczym utworzonym z dolnej, zwykle rozszerzonej zalążni oraz szyjki (często wydłużonej) zakończonej znamieniem. Po procesie zapylenia i zapłodnienia, zalążnia (czasem może to być także inna część kwiatu) przekształca się w owoc, a zalążki (lub zalążek) osadzone wewnątrz zalążni, tworzą nasiona (lub nasiono).

Funkcja kwiatów

Kwitnienie

Każdy gatunek rośliny charakteryzuje się typową dla siebie, bardzo zmienną i zależną od warunków klimatyczno-glebowych, biologią kwitnienia. Dotyczy ona dziennej (suma pąków kwiatowych otwierających się w kolejnych godzinach dnia) i sezonowej dynamiki rozkwitania kwiatów (suma kwiatów rozwijających się na roślinie w ciągu całego okresu kwitnienia), długości życia pojedynczego kwiatu (np. kwiat wiesiołka żyje na ogół 1 dzień, a kwiat róży pomarszczonej 5 dni), pory otwierania się pąków kwiatowych (np. kwiaty wiesiołka otwierają się wieczorem, a kwiaty gryki wcześnie rano), fazy w jakiej kwiat pyli (u wielu gatunków pylniki pękają już w stadium pąka) i w której części dnia. Niektóre gatunki kwitną krótko (np. robinia akacjowa ok. 12 dni), inne mają kwitnienie rozciągnięte w czasie (np. jasnota biała kwitnie od wiosny do pierwszych przymrozków). Czasem rośliny powtarzają kwitnienie (np. mniszek lekarski), lecz zawsze jest ono już mniej obfite.

Rodzaje kwiatostanów

Kwiaty mogą być osadzone pojedynczo na szczycie łodygi lub zebrane w zespoły nazywane kwiatostanami. W zależności od sposobu ich rozgałęziania wyróżnia się kwiatostany groniaste i wierzchotkowe. Te pierwsze cechują się rozgałęzieniami jednoosiowymi tzn., osie boczne kolejnych rzędów wyrastają z pąków znajdujących się na wciąż rosnącej osi głównej. Takie kwiatostany rozkwitają od dołu ku górze lub (w przypadku kwiatostanów płaskich) od zewnątrz ku środkowi. Kwiatostany wierzchotkowe wykształcają rozgałęzienia wieloosiowe, które zakwitają począwszy od kwiatu usytuowanego na osi głównej (która przestaje wówczas rosnąć) a następnie rozwijają się kwiaty osadzone na osiach bocznych, przewyższających długością oś główną. W tego typu kwiatostanach najstarsze kwiaty znajdują się w centralnej części kwiatostanu lub na jego szczycie, zaś najmłodsze na odgałęzieniach bocznych.

Kwiatostany groniaste

Kwiatostany wierzchotkowate

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"