DRZEWA OZDOBNE

Bożodrzew (ajlant) gruczołowaty (gruczołkowaty)
– Ailanthus altissima (Mill.) Swingle
Rodzina: Simarubaceae – biegunecznikowate

Stanowisko: słoneczne, ciepłe

Gleba: praktycznie każda

Termin kwitnienia: VI-VII

Długość kwitnienia: ~2 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion, odrośla korzeniowe, sadzonki korzeniowe

Wydajność miodowa: 40-130 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 20 kg/ha

Kolor obnóży: żółty

Bożodrzew w stanie naturalnym rośnie w Chinach, zaś w innych krajach sadzony jest głównie w celach dekoracyjnych. Łacińska nazwa rodzajowa rośliny nawiązuje do wysokości drzewa (20-30 m), a wywodzi się z języka malajskiego i oznacza „niebiańskie, boskie drzewo”, co znalazło odzwierciedlenie także w angielskiej nazwie „tree of heaven”. Bożodrzew charakteryzuje się wysokim pniem oraz luźną, niezbyt regularną koroną. Młode pędy są delikatnie owłosione i wypełnione szerokim, różowym rdzeniem. Młode drzewa przyrastają rocznie nawet 2 m. Pierzastozłożone liście rośliny składają się z 13-25 listków i mogą osiągać do 60 cm długości, po roztarciu nieprzyjemnie pachną. Na ząbkach u podstawy listków widać gruczołki (stąd nazwa „gruczołowaty”), które są nektarnikami pozakwiatowymi. W cieplejszych krajach wydzielają nektar, u egzemplarzy rosnących w Polsce są na ogół nieaktywne. Rośliny wykształcają niewielkie, żółtawobiałe kwiaty o nieprzyjemnym zapachu zebrane w duże, wiechowate kwiatostany. Na jednych osobnikach powstają tylko kwiaty męskie zawierające jedynie pręciki, na innych kwiaty obupłciowe. Kwitnienie odbywa się w VI-VII. Owocem są orzeszki opatrzone skrzydełkiem, długo utrzymujące się na drzewie. Drewno znalazło zastosowanie w stolarstwie i ciesielstwie oraz do produkcji papieru, dobrze przyjmuje także politurę. Kora i liście oraz korzenie mają właściwości lecznicze, głównie stosowane są przeciw dyzenterii. Liście stanowią w Chinach pokarm jedwabników. Z kory otrzymuje się werniks, zaś z soku produkuje się ­pokosty.

Surmia (katalpa) bignoniowa (= surmia / katalpa zwyczajna) – Catalpa bignonioides Walter
Rodzina: Bignoniaceae – bignoniowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzne, świeże, suche, piaszczyste

Termin kwitnienia: VI-VII

Długość kwitnienia: 6-7 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: do 500 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: żółtawy

Należy do atrakcyjnych drzew ozdobnych osiągających 10-15 m wysokości. Rośliny wytwarzają szeroką, kulistą koronę. Ich liście są duże (10-25 cm długości), szerokojajowate, na szczycie zaostrzone. Po roztarciu nieprzyjemnie pachną, wiosną bardzo późno rozwijają się na drzewach. Podczas kwitnienia (VI-VII) pojawiają się duże (do 20 cm długości lub dłuższe), wzniesione do góry wiechowate kwiatostany. Kwiaty cechują się dwuwargową, białą koroną, która wewnątrz posiada rysunek utworzony z fioletowych kropek i żółtych smug wskazujących pszczołom drogę do nektaru. Jest on produkowany przez pierścieniowaty nektarnik usytuowany u podstawy zalążni słupka. Po przekwitnięciu tworzą się wydłużone (do około 40 cm), zwisające łuszczyny przypominające strąki zawierające cienko oskrzydlone nasiona. Z owocami związane są angielskie nazwy drzewa: Indian bean-tree, cigar tree, smoking-bean-tree, nawiązujące do palenia ich (jak również nasion) przez Indian. Drewno katalpy jest cenione, wykorzystywane m.in. na podkłady kolejowe. Kora i owoce mają zastosowanie w fitoterapii.

Tulipanowiec amerykański – Liriodendron tulipifera L.
Rodzina: Magnoliaceae – magnoliowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna, próchniczna, świeża, dostatecznie wilgotna

Termin kwitnienia: VI-VII

Długość kwitnienia: ~3 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: > 500 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: kremowożółty

Zaliczany jest do pięknych drzew parkowych (jest jednym z pierwszych północnoamerykańskich drzew przywiezionych do Europy w XVII w.) osiągających w naszych warunkach 30 m wysokości, w swojej ojczyźnie dorastający do 70 m. Wykształca czteroklapowe, jasnozielone, spodem niebieskawozielone liście (20 × 20 cm), zaopatrzone u podstawy długiego ogonka w dwa przylistki. Najbardziej atrakcyjną częścią rośliny są okazałe (ponad 5 cm średnicy i do 10 cm długości), wzniesione do góry kwiaty przypominające wyglądem kwiaty tulipana – stąd polska nazwa rodzajowa „tulipanowiec”. Do wyglądu kwiatów nawiązuje również łacińska nazwa rodzajowa, która wywodzi się od greckich słów leirion = lilia i dendron = drzewo. Kwiaty wyrastają pojedynczo na końcach pędów. Cechują się mięsistym, zielonkawożółtym okwiatem. Listki wewnętrznego okółka okwiatu dodatkowo mają pomarańczowe plamy u nasady. Elementy generatywne stanowią liczne pręciki o długich nitkach i dużych główkach pręcikowych oraz liczne słupki. Rośliny kwitną w VI-VII. Najpierw rozwijają się kwiaty rozmieszczone na południowej stronie korony. Po przekwitnięciu powstają szyszkowate owocostany długo utrzymujące się na drzewie i ostatecznie rozpadające się na brązowe skrzydlaki. Lekkie, miękkie i żółtawe, ale trwałe drewno tulipanowca cenione jest w wielu dziedzinach przemysłu, m.in. w szkutnictwie (np. północnoamerykańscy Indianie wykorzystywali je do budowy canoe, stąd angielska nazwa rośliny Canoe tree), stolarstwie, ciesielstwie, stosowane jest także do wyrobu fortepianów i organów. Z gorszych części drzewa produkuje się papier, zapałki i ołówki. W Ameryce korę z korzeni wykorzystywano przeciw gorączce, głównie przy malarii.

Kelreuteria wiechowata (= roztrzeplin wiechowaty, mydleniec wiechowaty) – Koelreuteria paniculata Laxm.
Rodzina: Sapindaceae – mydleńcowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna, przepuszczalna

Termin kwitnienia: VI

Długość kwitnienia: ~3 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion, sadzonki

Wydajność miodowa: brak danych

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: złotożółty

Jest niewielkim drzewem o rozłożystej koronie dorastającym do 10 m wysokości. Wykształca duże (do 45 cm długości) pierzaste liście złożone z 7-15 listków, które jesienią przebarwiają się na żółto lub pomarańczowo. W VI pojawiają się żółte kwiaty o średnicy 1 cm zebrane w okazałe wiechy o długości do 30 cm. Kielich jest pięcioząbkowy, korona czteropłatkowa. Okwiat stanowi osłonę dla 5-8 pręcików i jednego słupka. Owocem jest rozdęta torebka zawierająca nasiona wielkości grochu. W Korei roślina wykorzystywana jest jako barwierska, a jej kwiaty znalazły zastosowanie w lecznictwie.

Kasztan jadalny – Castanea sativa Mill.
Rodzina: Fagaceae – bukowate

Stanowisko: słoneczne, ciepłe

Gleba: żyzna, głęboka, ciepła, wapienna

Termin kwitnienia: VI-VII

Długość kwitnienia: 3-4 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 30-100 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: jasnożółty

Jest potężnym drzewem (dorasta do 30 m wysokości) o szerokiej, rozłożystej koronie. Żyje do 500 lat, znane są także okazy 1000 - letnie. Pień często jest skręcony w przeciwnym kierunku do ruchu wskazówek zegara. Młode pędy są delikatnie omszone, starsze nagie, żeberkowane. Roślina wykształca lancetowate, ciemnozielone i błyszczące liście o ząbkowanym brzegu osiągające 15-25 cm długości. Nazwa Castanea prawdopodobnie wywodzi się od Kastany (miasta położonego w greckiej Tesalii), gdzie rośliny były z dawien dawna uprawiane. Kasztan należy do roślin rozdzielnopłciowych, jednopiennych – kwiaty męskie i żeńskie osadzone są na tym samym drzewie. Żółtokremowe kwiaty męskie z 8-12 pręcikami, tworzą główkowate kwiatostany, a te z kolei - kłosy o długości do 30 cm. Kwiaty żeńskie osadzone są po 2-3 u podstawy kwiatostanów męskich. Są bezwonne, nie produkują nektaru. Kwiaty męskie intensywnie, niezbyt przyjemnie (o zapachu zalewy śledziowej) pachną. Owocem są orzechy osadzone po 2-3 w kolczastej okrywie. Nasiona bogate w skrobię stanowią pożywienie (dawniej głównie ludności wiejskiej na Południu Europy, gdzie zastępowały ziemniaki) – po ugotowaniu lub upieczeniu. Przed upieczeniem należy je naciąć lub przekłuć aby nie pękały z głośnym hukiem. W krajach, gdzie rośliny uprawiane są na dużą skalę, z mąki kasztanowej wypieka się chleb lub ciastka, dodaje się ją do zup, robi purée oraz słodycze (wykwintnym przysmakiem są kasztany obsmażane w cukrze). Pieczone kasztany sprzedawane są jako przekąska na ulicach wielu miast w okresie jesiennym i zimowym. Drewno jest bardzo odporne na gnicie i już starożytni Rzymianie wykorzystywali je do wyrobu palików do winnic. Znajduje też zastosowanie w budownictwie okrętowym oraz do wyrobu beczek, mebli, podłóg ect. Wiele katedr średniowiecznych było budowanych z użyciem drewna kasztanowego. We Włoszech i Francji wyciąg z drewna służył do garbowania skór, a liście wykorzystywano jako lek. Z owoców można produkować alkohol, traktować je jako surogat kawy lub paszę dla zwierząt.

Robinia lepka – Robinia viscosa Vent.
Rodzina: Fabaceae – bobowate

Stanowisko: słoneczne, ciepłe i osłonięte od wiatru

Gleba: żyzna, wilgotna

Termin kwitnienia: VI–VII

Długość kwitnienia: ~ 2 tyg.

Rozmnażanie: siew, szczepienie

Wydajność miodowa: 50–110 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: jasnożółty

Jest krzewem lub niewielkim drzewem (dorasta do 6–12 m wysokości) o zaokrąglonej koronie. Pochodzi ze wschodniej części USA, gdzie nazywana jest także różową akacją. W Europie sadzona jest w celach ozdobnych. Młode pędy i ogonki liściowe robinii pokrywają włoski wydzielające lepką substancję, do czego nawiązuje łacińska nazwa gatunkowa wywodząca się od słowa viscósus = lepki, kleisty. Z pędów wyrastają drobne, igiełkowate ciernie. Liście są nieparzysto-pierzaste, złożone z 13–23 jajowatych, owłosionych na dolnej stronie listków z długim wyrostkiem na szczycie. Kwiatostanem jest zwisające grono utworze z 20–30 różowych (u niektórych odmian także białych) kwiatów. Kwiatostany cechują się ogruczoloną, lepką osią, osiągają długość 5–8 cm, wyrastają w kątach liści. Kwitnienie przypada na VI–VII, często obserwuje się także powtórne kwitnienie w VIII. Kwiaty cechują się obecnością żółtej plamki na górnym płatku nazywanym żagielkiem, która wskazuje owadom drogę do nektaru. Kwiaty nie pachną. Owocem są lepkie, kilkunasienne strąki, lecz rzadko się zawiązują.

Korkowiec amurski – Phellodendron amurense Rupr.
Rodzina: Rutaceae – rutowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna

Termin kwitnienia: VI - VII

Długość kwitnienia: 3 tyg

Rozmnażanie: wysiew nasion

Wydajność miodowa: 110 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 40 kg

Kolor obnóży: musztardowy

Jest wysokim drzewem (dorasta do 30 m wysokości) o szerokiej koronie. Pochodzi z Kraju Amurskiego, czyli Azji Wschodniej (na co wskazuje łacińska nazwa gatunkowa amurense), gdzie występuje w dolinach rzek i w lasach liściastych na świeżych i żyznych glebach. Pędy młodych egzemplarzy cechują się cienką srebrzystą korą, natomiast na starszych staje się ona gruba, elastyczna, głęboko bruzdowana. Do jej wyglądu nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa rośliny, która wywodzi się od greckich słów phellós = korek i déndron = drzewo. Liście korkowca amurskiego przypominają liście jesionu. Osiągają długość do 30 cm, utworzone są 5-13 listków, które wyrastają parami. Wiosną późno się rozwijają, a jesienią szybko opadają. Kwiaty są niepozorne (o średnicy 5-8 mm), żółtawozielonkawe, zebrane w szczytowe wiechy.

Na jednych egzemplarzach (roślina dwupienna) wyrastają tylko kwiaty żeńskie (jest ich więcej w porównaniu z męskimi) utworzone z 1 słupka i 5-6 staminodiów (pręcików przekształconych w nektarniki), na innych wyłącznie męskie zbudowane z 5-6 dwukrotnie dłuższych od korony pręcików, z żółtymi lub pomarańczowymi pylnikami. Kwitnienie odbywa się w VI-VII i trwa przez 3 tygodnie.

Koncentracja cukrów w nektarze wynosi średnio 50%. Stwierdzono, że 100 kwiatów żeńskich wydziela 110 mg cukrów, natomiast 100 kwiatów męskich o 30 mg cukrów więcej. Jedno drzewo żeńskie dostarcza 0,35 kg cukrów, jedno drzewo męskie 0,65 kg. Wydajność miodowa gatunku wynosi ok. 110 kg/ha, a według danych rosyjskich nawet 200-280 kg/ha. Jeden kwiat męski produkuje średnio 0,7 mg pyłku, co w przeliczeniu na 1 drzewo daje ok. 0,4 kg. Wydajność pyłkową z powierzchni 1 ha oszacowano na 40 kg. Obnóża z korkowca mają musztardowy kolor.

Gatunek preferuje stanowiska słoneczne (choć znosi też ocienienie) oraz żyzne gleby. Jest wytrzymały na mrozy, ale mniej odporny na suszę. Najłatwiej rozmnożyć go przez wysiew nasion, po uprzedniej zimowej stratyfikacji.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"