Pożytki wczesnoletnie: rośliny kwitnące w drugiej połowie V - VI
DZIKO ROSNĄCE

Gorczyca polna (= ognicha) – Sinapis arvensis L.
Rodzina: Brassicaceae – kapustowate

Występowanie: pola uprawne, siedliska ruderalne

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna

Termin kwitnienia: V-VII

Długość kwitnienia: 3-4 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 70-100 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 35-100 kg/ha

Kolor obnóży: szarożółty

Jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych chwastów segetalnych (rosnących na polach) na całym świecie. Najczęściej występuje w uprawach roślin okopowych i zbożowych, a także w miejscach ruderalnych. Cechuje się bardzo szybkim tempem wzrostu oraz wytwarza długi, wrzecionowaty korzeń. Łodyga ognichy jest wzniesiona, owłosiona do kwiatostanu, wyżej naga, dorastająca do 60 cm wysokości. W dolnej części łodygi, osadzone są lirowate liście na ogonkach, w górnej – siedzące, podługowate, brzegiem ząbkowane. Złocistożółte kwiaty zebrane są w groniasty kwiatostan. Kwiaty zbudowane są z czterech wąskich, odstających w czasie kwitnienia działek kielicha, czterech płatków korony, sześciu pręcików nierównej długości i jednego słupka. Kwiaty widziane w świetle ultrafioletowym wykazują obecność płaszczyzn odbijających to promieniowanie. Jest ono widoczne w kształcie koncentrycznych kręgów, co stanowi wizualny sygnał dla owadów, wskazujący im drogę do nektaru. Kwitnienie trwa od V do VII. Owocem jest łuszczyna z długim dzióbkiem zawierająca kuliste, czarne nasiona ułożone w jednym rzędzie, które silnie śluzowacieją po zwilżeniu. Roślina wydaje bardzo dużo nasion, które długo (nawet przez kilka lat) zachowują zdolność kiełkowania. Nasiona tego gatunku (w przeciwieństwie do nasion gorczycy białej, z których uzyskuje się musztardę) są niejadalne i działają przeczyszczająco. Gorczyca polna jest rośliną leczniczą, oleistą (z jej nasion otrzymuje się olej techniczny) oraz jadalną (można konsumować młode liście, kwiaty i bardzo młode owoce).

Mak polny – Papaver rhoeas L.
Rodzina: Papaveraceae – makowate

Występowanie: miedze, ugory, miejsca ruderalne

Stanowisko: słoneczne

Gleba: cięższa, żyzna, zasobna w azot

Termin kwitnienia: V-VIII

Długość kwitnienia: 2-3 mies.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: brak produkcji nektaru

Wydajność pyłkowa: 60-90 kg/ha

Kolor obnóży: zielonkawoszary

Jest gatunkiem jednorocznym lub dwuletnim. Najczęściej zachwaszcza uprawy roślin użytkowych, występuje także na miedzach, ugorach i w miejscach ruderalnych. Wykształca prostą lub słabo rozgałęzioną, sinawozieloną łodygę pokrytą odstającymi włoskami. Łodyga osiąga 20-70 cm wysokości i zawiera biały, trujący sok mleczny. Być może od niego wywodzi się łacińska nazwa papaver, którą tłumaczy się jako zgubny sok lub puchnąć. Liście wyrastające w dolnej części łodygi mają krótkie ogonki, liście łodygowe są ich pozbawione. Blaszka liściowa jest wcięta, ząbkowana i owłosiona. Duże (do 10 cm średnicy) kwiaty wyrastają pojedynczo na końcach długich szypułek. Kwitnienie trwa od trzeciej dekady V i przedłuża się do VIII, gdyż nowe rośliny rozwijają się ze stopniowo kiełkujących nasion. Pąki kwiatowe początkowo zwisają ku ziemi, zaś przed kwitnieniem prostują się ku górze. Dwudziałkowy kielich wcześnie odpada, ukazując czerwone, rzadziej białe lub fioletowe płatki korony, które często mają czarną plamę u nasady, liczne (160-420) czarne pręciki i jeden słupek. Do wyglądu kwiatu nawiązuje łacińska nazwa gatunkowa rośliny wywodząca się od greckiego słowa rhein = płynąć, być nietrwałym, gdyż płatki korony łatwo i szybko odpadają lub słowa rhoiá = owoc granatu, co związane jest z barwą płatków. Owocem jest kulistawa lub jajowata torebka (makówka) o długości około 2 cm zawierająca wiele nasion o siateczkowatej powierzchni, które cechuje wyjątkowo długa (30-40 lat) zdolność kiełkowania. Makówki po dojrzeniu same wysypują nasiona – otworkami pod znamieniem. Ludowa nazwa rośliny to patroch i według Adama Fischera (etnologa i folklorysty) odnosi się właśnie do specyficznego rozsiewania nasion przez mak. Nasiona zmielone z ziarniakami zbóż nadają mące żółtawy odcień oraz powodują jej psucie. Mak polny zaliczany jest do roślin ozdobnych oraz leczniczych – w medycynie wykorzystywany był już w starożytności. Obecnie odwar z kwiatów stosuje się pomocniczo w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła oraz jako środek uspokajający. Płatkami barwiono wino i herbatę, a pąki kwiatowe spożywano. W Egipcie kwiatami przystrajano grobowce, być może dlatego, iż są symbolem zmartwychwstania. Nasiona o orzechowym smaku można wykorzystać do wypieku ciast (makowce) oraz tłoczyć z nich olej. Liście służą do sporządzania sałatek i zup, mogą być także dodatkiem do pizzy lub pierogów.

Roślina preferuje gleby cięższe i żyzne, zasobne w azot. Wymaga suchych i słonecznych stanowisk. Rozmnaża się z nasion, które kiełkują nawet w niskiej temperaturze.

Rzodkiew świrzepa (= łopucha) – Raphanus raphanistrum L.
Rodzina: Brassicaceae – kapustowate

Występowanie: pola uprawne, nieużytki, przydroża, ugory, miejsca ruderalne

Stanowisko: słoneczne

Gleba: piaszczyste, gliniaste, o odczynie lekko kwaśnym lub obojętnym

Termin kwitnienia: V-VII (IX)

Długość kwitnienia: 3-4 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 50 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 40-90 kg/ha

Kolor obnóży: żółty

Jest pospolitym chwastem ruderalnym i segetalnym (polnym), zwłaszcza w uprawach zbożowych i okopowych, rozpowszechnionym w całej Europie, Ameryce Północnej i na Syberii. Masowe wystąpienie łopuchy obserwuje się na glebach lekko kwaśnych i obojętnych. Roślina wykształca łodygę o wysokości do 60-80 cm, dołem szorstko owłosioną, w górnej części nagą. Liście także są szorstko owłosione. Dolne liście mają lirowaty kształt, górne – podługowatolancetowaty. Jasnożółte, często fioletowo żyłkowane kwiaty zebrane są w luźne, szczytowe grona. Kwitnienie trwa od V do VII, czasem nawet do IX. Kwiaty budową przypominają gorczycę i rzepak (rośliny należą do tej samej rodziny botanicznej), lecz ich owłosione działki kielicha przylegają do korony w odróżnieniu od wspomnianych gatunków. Cechą charakterystyczną przekwitających kwiatów jest zmiana barwy ich płatków na białawą. Owoc stanowi przewęzista łuszczyna z długą, prostą szyjką. Łuszczyny po dojrzeniu nie otwierają się, lecz rozpadają na jednonasienne człony. Nasiona zachowują zdolność kiełkowania przez kilka lat. Łopucha zaliczana jest do roślin trujących (ze względu na obecność olejków gorczycznych), a także oleistych (z nasion otrzymuje się olej techniczny).

Pszczoły zbierają z kwiatów rzodkwi świrzepy nektar i pyłek, z którego formują na ogół duże, żółte obnóża. Wydajność pyłkowa waha się od 40 do 90 kg/ha. Jeden kwiat produkuje 1,8-2,3 mg nektaru o średniej zawartości cukrów 50%. Wydajność miodowa wynosi około 50 kg/ha. Miód z łopuchy cechuje się łagodnym smakiem i złocistożółtym kolorem oraz szybko krystalizuje.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"