KRZEWINKI I PÓŁKRZEWY UPRAWNE

Macierzanka tymianek (= tymianek właściwy) – Thymus vulgaris L.
Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Stanowisko: słoneczne, ciepłe

Gleba: piaszczysto-gliniasta, średnio zwięzła, zasobna w próchnicę i wapń

Termin kwitnienia: VI-VIII

Długość kwitnienia: ~4-6 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 120-200 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: kremowe

Roślina osiąga wysokość 10-45 cm oraz intensywnie i aromatycznie pachnie. Dolne części pędów drewnieją, górne są zielne i co roku obumierają. Pokryte włoskami pędy łukowato się podnoszą lub są wzniesione. Małe (4-9 mm długości), eliptycznojajowate, podwinięte na brzegu, spodem filcowate liście wyrastają z węzłów po dwa naprzeciw siebie. Drobne, białe, różowe lub fioletowe kwiaty zebrane są w nibyokółki na szczytach pędów. Rośliny wykształcają dwojakiego typu kwiaty: jedne mniejsze ze słupkiem o długiej szyjce i krótkich, zredukowanych pręcikach, inne większe o dłuższych, typowo wykształconych pręcikach. Korona jest dwuwargowa, biaława lub jasnopurpurowa o długości 4-6 mm. Kwitnienie trwa od VI do VIII. Owocem jest rozłupnia rozpadająca się na 4 rozłupki. Łacińska nazwa rodzajowa rośliny być może wywodzi się od greckiego słowa thymós = odwaga, męstwo (ponoć jest to roślina dla nieśmiałych) lub thýo = kadzę. W starożytnej Grecji tymianek wykorzystywany był jako kadzidło, lek i przyprawa. Należy do roślin leczniczych (ma właściwości bakteriobójcze, grzybobójcze, antyseptyczne, skutecznie działa na robaki) i przyprawowych, znanych już od starożytności. Wykorzystuje się ją jako dodatek, gł. do drobiu, mięs i ryb, jest też składnikiem przypraw ziołowych np. bouquet garni. Tymol zawarty w olejku dodaje się do płynów do pielęgnacji jamy ustnej i nosa, past do zębów oraz specyfików do gardła i golenia. W Prowansji piece chlebowe opalano drewnem z dodatkiem tymianku i rozmarynu, dzięki czemu chleb nabierał przyjemnego zapachu.

Hyzop lekarski (= józefek) – Hyssopus officinalis L.
Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Stanowisko: słoneczne, ciepłe

Gleba: piaszczysto-gliniasta, lżejsza, zasobna w wapń

Termin kwitnienia: VI-VIII

Długość kwitnienia: 6-8 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion, podział, sadzonki

Wydajność miodowa: 170-400 kg/ha

Wydajność pyłkowa: ~45 kg/ha

Kolor obnóży: szarokremowy

Jest byliną o krzewiastym pokroju, którą cechuje silny, aromatyczny zapach przypominający nieco kamforę. Jej uprawa została rozpowszechniona dzięki zakonnikom i ich przyklasztornym ogrodom. Hyzop wykształca silny korzeń palowy oraz wzniesione, czterokanciaste, od dołu drewniejące pędy o długości do 50 cm. Liście wyrastają naprzeciwlegle. Mają lancetowaty lub równowąski kształt, są drobne, siedzące, wiecznie zielone. Cechuje je obecność jednego nerwu oraz włosków gruczołowych odpowiedzialnych za produkcję olejku eterycznego. Kwiaty wyrastają po 7-15 z kątów liści tworząc jednostronne, kłosowate kwiatostany. Dwuwargowa korona charakteryzuje się niebieskofioletową, rzadziej białą lub różową barwą. Środkowa klapa wargi dolnej jest większa od dwóch bocznych. Kwitnienie trwa od końca VI do VIII. Etymologia łacińskiej nazwy rodzajowej rośliny jest niejasna, być może nawiązuje do greckiego słowa hyssós = włócznia, dzida, na której podano umierającemu Chrystusowi gąbkę namoczoną octem i hyzopem. Do końca nie wiadomo, czy hyzop wymieniony w Biblii i współcześnie nam znany to ten sam gatunek. Po przekwitnięciu kwiatów powstają owoce typu czterodzielnej rozłupni. Od wieków roślinę wykorzystywano w celach leczniczych (działa napotnie, wykrzuśnie, stymulująco oraz wiatropędnie) i przyprawowych. Stosowana jest przy produkcji likierów (m.in. francuskiego Chartreuse, benedyktyńskiego) i wermutów oraz w przemyśle perfumeryjnym. Na Bliskim Wschodzie ze sfermentowanych liści sporządza się niskoalkoholowe sorbety. Kwiaty mogą stanowić dodatek do różnych potraw. W krajach protestanckich gałązki hyzopu wkładane były między karty książeczek do nabożeństwa i śpiewników, co miało chronić przed zaśnięciem podczas długich kazań. Hyzop jest także wykorzystywany jako roślina ozdobna. Zimą chętnie zjadają go (i tym samym uszkadzają) zające.

Szałwia lekarska – Salvia officinalis L.
Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna, przepuszczalna, piaszczysto-gliniasta, zasobna w wapń

Termin kwitnienia: VI-VII

Długość kwitnienia: 4-5 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion, podział

Wydajność miodowa: 100-370 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 40 kg/ha

Kolor obnóży: szarożółty

Jest balsamicznie pachnącą rośliną o rozgałęzionej, szarokutnerowato owłosionej łodydze dorastającej do 60-70 cm wysokości. Uprawia się ją prawie w całej Europie i Ameryce Płn. Wykształca lancetowate, częściowo zimotrwałe liście o długich ogonkach. Kwitnie w VI-VII. Jasnofioletowe kwiaty zebrane są po 5-10 w nibyokółki na szczycie łodygi. Kielich jest dwuwargowy, dzwonkowaty, z włoskami wydzielniczymi na powierzchni. Korona kwiatu osiąga do 3 cm długości i składa się z dwóch warg – górna jest prawie prosta, dolna z trzema łatkami. Tkanka produkująca nektar zlokalizowana jest u podstawy zalążni słupka. Owoc to rozłupnia, która po dojrzeniu rozpada się na prawie kuliste, cztery rozłupki w czarnym kolorze.

Szałwia już od starożytności wykorzystywana była w lecznictwie (wykazuje działanie przeciwzapalne, ściągające i dezynfekujące, m.in. zalecana jest przy nadmiernej potliwości) i kosmetyce. Stanowi także przyprawę do sałatek, ryb i warzyw. Od tego gatunku pochodzi nazwa całego rodzaju wywodząca się od łacińskiego słowa salvus, czyli zdrowy lub salvare = uzdrawiać. Liście (dodawane do tłustych potraw, w postaci herbaty) ułatwią trawienie, a napar z nich można zastosować do przemywania ran. Olejek szałwiowy służy jako utrwalacz zapachów w perfumerii. Uważa się, że liście odstraszają mole. Można nimi czyścić zęby, wyrabia się z nich płyny do ust i pasty do zębów. Włożone miedzy karty modlitewników miały chronić kobiety przed zasypianiem w kościele podczas nudnych kazań. Herbata szałwiowa stanowiła popularny napój w Anglii, zanim zastąpiła ją herbata czarna. W antycznym Rzymie uważana była za roślinę świętą. Naparem z ziela można przyciemniać siwe włosy.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"