BYLINY OZDOBNE

Ruta zwyczajna – Ruta graveolens L.
Rodzina: Rutaceae – rutowate

Stanowisko: słoneczne, ciepłe

Gleba: próchniczna, piaszczysto-gliniasta, zasobna w wapń

Termin kwitnienia: VI-VII

Długość kwitnienia: 2-3 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion, podział

Wydajność miodowa: ~400 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 300 kg/ha

Kolor obnóży: żółty

Ruta jest aromatyczną byliną lub półkrzewem uprawianym w Polsce już od czasów średniowiecza. Jej ostry, aromatyczny zapach przypomina nieco woń wina, co znalazło odzwierciedlenie w nazwie rośliny w niektórych językach np. w niemieckim Weinraute (winna ruta). Pędy nadziemne ruty osiągają wysokość 30-90 cm, są rozgałęzione, w dolnej części zdrewniałe, pokryte przez pierzastosieczne liście przypominające kształtem spadającą kroplę (zgodnie z podaniami kapiąca na ziemię podczas drogi na Golgotę Chrystusowa krew zmieniła się w rutę, a jej pędy pokryły się kroplami posoki). Przy oglądaniu liści pod światło widoczne są punkciki, będące zbiornikami z olejkiem eterycznym. Cała roślina charakteryzuje się srebrzystawozielonym kolorem. Żółte kwiaty ruty zebrane są w baldachokształtne kwiatostany zakwitające od drugiej dekady VI do końca VII. Szczytowe kwiaty w kwiatostanie są pięciokrotne (mają 5 płatków), pozostałe czterokrotne (mają 4 płatki). Ciekawostką jest fakt, że pręciki dojrzewają w kwiecie w ściśle określonej kolejności oraz zmieniają swoje położenie. Pyłek uwalniany jest po osiągnięciu przez pręciki pionowej pozycji w stosunku do płatków korony. Owocem jest torebka zawierająca liczne, czarne nasiona o nerkowatym kształcie. Ruta wykorzystywana była jako roślina obrzędowa (podczas pogrzebów, zaślubin – wieńce i ozdoby weselne), lecznicza (działa uspokajająco, wzmacnia apetyt), kosmetyczna i ozdobna. Można nią przyprawiać potrawy oraz aromatyzować wódki i likiery. W średniowieczu uważana była za afrodyzjak. Stosowano ją także, by wywołać poronienia. Na południu Europy świeże liście (w niewielkich ilościach) dodaje się do przyprawiania potraw i marynat. Żucie liści ma niwelować przykry zapach po spożyciu czosnku. U osób wrażliwych i zwierząt (zwłaszcza tych o białej maści) pędy mogą wywołać fotodermatozę – reakcję alergiczną skóry na świetle (dlatego najlepiej ich nie dotykać, a pracując w ich sąsiedztwie nosić ubranie ochronne). Roślina jest bohaterką wielu przypowieści i pieśni.

Trojeść amerykańska – Asclepias syriaca L.
Rodzina: Apocynaceae – toinowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna

Termin kwitnienia: VI-VII

Długość kwitnienia: 4-6 tyg.

Rozmnażanie: siew, podział

Wydajność miodowa: 400-900 kg/ha

Wydajność pyłkowa: pszczoły nie zbierają pyłku

Kolor obnóży: pszczoły nie zbierają pyłku

Roślina dziko rośnie w Ameryce Północnej, do Europy zaś została sprowadzona w XVII w. w celach ozdobnych. Jest to okazała bylina tworząca wysokie (1,0-1,8 m), nierozgałęzione pędy, z których wyrastają eliptyczne liście o krótkich ogonkach. Cała roślina zawiera trujący sok mleczny, w którego składzie występuje do 10% kauczuku. Kwitnienie gatunku zaczyna się pod koniec VI i trwa do VIII. Białawe lub brudnoróżowe kwiaty o średnicy 1,4 cm wyrastają w kątach liści, tworząc baldachokształtne kwiatostany utworzone z 40-80 kwiatów. Po przekwitnięciu powstają owoce – kolczaste torebki zawierające nasiona z długimi, srebrzystymi włoskami, które są hydrofobowe i służą m.in. do wypełniania poduszek, materaców czy wyrobu pasów ratunkowych. Dawniej puch nasienny polecano do ocieplania ścian uli. Włókna łodyg znalazły zastosowanie do produkcji tkanin, papieru oraz lin i sznurów. W Ameryce Indianie wykorzystywali jej pędy, kwiaty i młode owoce jako warzywo. Mąkę zrobioną z nasion traktowali jako remedium na ukąszenia grzechotników, sokiem mlecznym usuwano brodawki i kurzajki. Był on także jednym ze składników ówczesnej gumy do żucia. Kwiaty gotowano, by uzyskać słodki syrop.

Trojeść bulwiasta – Asclepias tuberosa L.
Rodzina: Apocynaceae – toinowate

Stanowisko: słoneczne, ciepłe

Gleba: przepuszczalna, piaszczysta, umiarkowanie wilgotna

Termin kwitnienia: VI-VIII

Długość kwitnienia: 4-6 tyg.

Rozmnażanie: siew, podział

Wydajność miodowa: ~250 kg/ha

Wydajność pyłkowa: pszczoły nie zbierają pyłku

Kolor obnóży: pszczoły nie zbierają pyłku

Roślina wykształca zgrubiałe, bulwiaste korzenie (stąd nazwa „bulwiasta”) oraz wzniesione pędy o długości 40-90 cm pokryte jedwabistymi włoskami. Liście mają wąskie, podługowate blaszki, wyrastają z łodygi w sposób spiralny. Bardzo dekoracyjne, jaskrawopomarańczowe kwiaty zebrane są w baldachogrona na szczytach łodyg. Kwitnienie trwa od końca VI do początku VIII. Po przekwitnieniu zawiązują się wrzecionowate torebki zawierające płaskie nasiona ze srebrzystym puchem. Gatunek należy do starych roślin leczniczych wykorzystywanych przez Indian, którzy m.in. żuli świeże korzenie przy zapaleniu oskrzeli i innych dolegliwościach układu oddechowego. Korzeń korzystnie wpływa na pracę serca i układ krążenia oraz jest stosowany jako środek napotny, wykrztuśny i przeciwskurczowy.

Czosnek olbrzymi – Allium giganteum Regel
Rodzina: Amaryllidaceae – amarylkowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna, przepuszczalna, zasobna w wapń

Termin kwitnienia: VI-VII

Długość kwitnienia: 3-4 tyg.

Rozmnażanie: cebule potomne, siew nasion

Wydajność miodowa: ~770 mg/kwiatostan

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: fioletowawe

Łacińska nazwa rodzajowa rośliny prawdopodobnie wywodzi się od słowa halo = mocno pachnę, tchnę, co związane jest z jej charakterystycznym zapachem. Gatunek zaliczany jest do grupy wysokich czosnków ozdobnych, gdyż osiąga do 1,5-2 m wysokości. Roślina wykształca rozetę równowąskich, szarozielonych i dużych liści. Z jej środka wyrastają pędy o wysokości około 1 m zakończone kulistym kwiatostanem o średnicy 10-20 cm złożonym z wielu (2-3 tys.) kwiatów. Ich strukturę tworzy pojedynczy (niezróżnicowany na kielich i koronę) różowofioletowy okwiat, 6 pręcików i jeden słupek. Kwitnienie twa od VI (czasami V) do VII. Owocem jest torebka. Kwiatostany można wykorzystać na kwiat cięty.

Ślazówka turyngska – Lavatera thuringiaca L.
Rodzina: Malvaceae – ślazowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna

Termin kwitnienia: VI-VIII

Długość kwitnienia: ~6 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 180-220 kg/ha

Wydajność pyłkowa: pszczoły nie zbierają pyłku

Kolor obnóży: pszczoły nie zbierają pyłku

Jest wysoką (do 1,5-2 m wysokości), szaro owłosioną rośliną pochodzącą z Europy Południowej i Azji Mniejszej. Charakteryzuje się głębokim, palowym systemem korzeniowym oraz sztywną, rozgałęzioną łodygą dorastającą do 1,3-1,5 m wysokości. Dolne liście mają sercowaty kształt, górne – jajowaty. Kwiaty są duże (do 8 cm średnicy), przyjemnie pachnące o różowej koronie z ciemniejszymi żyłkami. Wyrastają pojedynczo w kątach liści. Elementy generatywne kwiatu to liczne pręciki (średnio 106) o zrośniętych nitkach i wolnych główkach oraz słupek utworzony z kilkunastu owocolistków. Kwitnienie rozpoczyna się w trzeciej dekadzie VI i trwa do początku VIII. Owocem jest wielodzielna rozłupnia. Ślazówka wykorzystywana jest w celach kosmetycznych, ozdobnych oraz jako roślina włóknodajna i miododajna, dawniej także lecznicza.

Werbena krzaczasta (= witułka krzaczasta) – Verbena hastata L.
Rodzina: Verbenaceae – werbenowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna, próchniczna, przepuszczalna

Termin kwitnienia: VI-VII

Długość kwitnienia: ~5 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: ~300 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: żółty

Roślina pochodzi z Ameryki Północnej. Cechuje ją wąski, wzniesiony pokrój. Część podziemną stanowią rozłogi, łodyga nadziemna jest nieznacznie rozgałęziona w górnej części, osiąga do 1,5 m wysokości. Często jest czerwonawo nabiegła z białymi włoskami na powierzchni. Liście wyrastają parami naprzeciw siebie. Cechuje je lancetowaty kształt, wyraźne nerwy oraz krótkie ogonki. Łacińska nazwa gatunkowa wywodzi się od słowa hastátus = oszczepowaty, w kształcie grotu oszczepu, co nawiązuje do wyglądu liści. Brzeg liści jest grubo ząbkowany. Pędy zakończone są kłosami około 50 cm długości, tworzącymi wiechę. Kwiatostany składają się z gęsto ułożonych, niebieskofioletowych kwiatów bez wyraźnego zapachu. Pojedynczy kwiat osiąga długość około 0,5 cm, żyje tylko jedną dobę. Kielich zrasta się z 5 ciemnozielonych lub ciemnoczerwonych działek, korona jest zrosłopłatkowa o pięciu łatkach na szczycie. Wewnątrz znajdują się cztery pręciki i jeden słupek. Owoc stanowi czterodzielna rozłupnia. Nasiona są chętnie zjadane przez ptaki np. wróble. Można je prażyć, a następnie mielić na mąkę wykorzystywaną jako dodatek do potraw. Dla Indian werbena była ważną rośliną jadalną i leczniczą, obecnie także jest wykorzystywana w fitoterapii jako środek uspokajający i przeciwkaszlowy. Pomaga również wywołać laktację.

Języczka Przewalskiego – Ligularia przewalskii Maxim
Rodzina: Asteraceae –astrowate

Stanowisko: półcieniste

Gleba: piaszczysto-próchniczna lub piaszczysto-gliniasta, wilgotna, żyzna

Termin kwitnienia: VI-VII

Długość kwitnienia: 4-5 tyg.

Rozmnażanie:podział,
siew nasion

Wydajność miodowa: brak danych

Wydajność pyłkowa: 15 kg/ha

Kolor obnóży: żółtopomarańczowy

Jest kępiastą byliną dorastającą do 1,5 m wysokości. Posiada płytko rozgałęziony system korzeniowy, duże, dekoracyjne, ostro ząbkowane liście oraz małe, żółte koszyczki zebrane w długie, kłosokształtne kwiatostany. Koszyczki zbudowane są z zewnętrznych kwiatów języczkowatych, do których kształtu nawiązuje łacińska nazwa lígula oznaczająca języczek. Środek kwiatostanu zajmują kwiaty rurkowate dostarczające owadom pyłku i nektaru. Okres kwitnienia gatunku trwa od trzeciej dekady VI do końca VII. Pojedynczy koszyczek kwitnie 4-7 dni. Po przekwitnięciu powstają owoce typu niełupki.

Pszczoły chętnie oblatują kwiaty języczki, zbierając nektar i pyłek. Średnia masa pyłku produkowana przez jeden kwiat rurkowaty wynosi 0,22 mg. Wydajność pyłkową z 1 ha oszacowano na 15 kg. Z pyłku robotnice formują żółtopomarańczowe obnóża. Brak jest danych dotyczących wydajności miodowej.

Czyściec wełnisty (= czyściec włochaty) – Stachys byzantina K. Koch
Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Stanowisko: słoneczne, suche

Gleba: sucha, piaszczysto-gliniasta, przepuszczalna

Termin kwitnienia: VI-VIII

Długość kwitnienia: 6-7 tyg.

Rozmnażanie: podział, sadzonki pędowe, siew nasion

Wydajność miodowa: ~140 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: kremowy

Łodygi czyśćca płożą się i są pokryte srebrzystobiałymi włoskami tworzącymi kutner. Liście są duże, lancetowatojajowate, grube i miękkie, również z kutnerem po obu stronach blaszki. Dzięki włoskom roślina wygląda jakby była okryta wełną, stąd prawdopodobnie polska nazwa gatunkowa „wełnisty”. W okresie kwitnienia (połowa VI-VIII) rośliny podwyższają się, gdyż wyrastają z nich pędy kwiatostanowe osiągające 30-50 cm wysokości. Niepozorne, różowoliliowe, dwuwargowe kwiaty usytuowane są w kątach liści, tworząc nibyokółki a ostatecznie nibykłosy. Łacińska nazwa rodzajowa rośliny wywodzi się od greckiego słowa stáchys = kłos i nawiązuje właśnie do wyglądu kwiatostanów. Na wardze dolnej (element korony kwiatu) widoczne są ciemniejsze linie wskazujące owadom drogę do nektaru, który jest wydzielany na dnie rurki korony u podstawy zalążni. Owocem jest rozłupnia.

Czyściec najlepiej rośnie na stanowiskach suchych i słonecznych oraz suchej, piaszczysto-gliniastej i przepuszczalnej glebie. Można go rozmnażać przez podział (VI-VII), siew (wiosną) lub przez sadzonki odrywane z częścią starszego pędu we IX-X.

Kłosowiec fenkułowy – Agastache foeniculum (Pursh) Kuntze
Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: przepuszczalna, lekko wilgotna, średnio zasobna

Termin kwitnienia: VI-VIII

Długość kwitnienia: 7-8 tyg.

Rozmnażanie: siew, sadzonki

Wydajność miodowa: 400-900 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 160 kg/ha

Kolor obnóży: kremowobiały

Jest silnie pachnącą byliną o zapachu przypominającym anyż, wykorzystywaną w perfumerii oraz do aromatyzowania ciast i kisieli. Znalazła także zastosowanie w medycynie (uszczelnia naczynia krwionośne, wzmacniania odporność, poprawia kondycję skóry) oraz jako roślina ozdobna i pszczelarska. Kłosowiec wykształca rozgałęzione, czterokanciaste łodygi (do 1,2 m wysokości), z których wyrastają sercowate liście o długich ogonkach, po dwa naprzeciw siebie. Fioletowe kwiaty długości 5-6 mm zebrane są w zwarte, kłosokształtne kwiatostany wyrastające na szczytach rozgałęzień. Korona kwiatów jest dwuwargowa z rurką o długości około 5 mm, w której zbiera się obficie wydzielany nektar. Jest on produkowany przez gruczoł usytuowany u podstawy zalążni. W każdym kwiecie znajdują się 4 pręciki i jeden słupek. Rośliny charakteryzują się długim okresem kwitnienia (VI-VIII). Po przekwitnięciu zaleca się ich przycinanie, dzięki czemu rozkrzewiają się i powtórnie zakwitną. Owocem jest czterodzielna rozłupnia.

Roślina lubi przepuszczalne, lekko wilgotne podłoże o średniej zasobności. Do dobrego wzrostu wymaga stanowiska słonecznego i regularnego podlewania. Jest umiarkowanie mrozoodporna, dlatego zaleca się jej okrywanie na zimę. Kłosowiec rozmnaża się z nasion lub sadzonek. Nasiona wysiewa się wiosną bezpośrednio do gruntu lub na rozsadnik, a następnie młode rośliny wysadza na miejsce stałe w rozstawie 40 × 40 cm. Roślina może też dać samosiewy. Kwitnienie rozpoczyna się już w pierwszym roku uprawy. Kłosowiec należy do krótkotrwałych bylin i średnio co 5 lat należy wymienić starsze egzemplarze.

Kocimiętka właściwa – Nepeta cataria L.
Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Stanowisko: słoneczne, suche

Gleba: przepuszczalna, umiarkowanie sucha lub lekko wilgotna

Termin kwitnienia: VI-IX

Długość kwitnienia: ~4-5 tyg.

Rozmnażanie: podział, siew nasion, sadzonki

Wydajność miodowa: 150-200 kg/ha

Wydajność pyłkowa: do 15 kg/ha

Kolor obnóży: kremowe

Jest rośliną o mocno rozgałęzionych, płożących się pędach osiągających do 30 cm wysokości. Drobne, sercowatojajowate liście o karbowano-piłkowanym brzegu wyrastają po dwa naprzeciwko siebie. Cała roślina pokryta jest srebrnoszarymi, gęsto rozmieszczonymi włoskami oraz odznacza się silnym, charakterystycznym zapachem, szczególnie lubianym przez koty – do czego nawiązuje polska nazwa rodzajowa. Kwiaty kocimiętki zebrane są w gęste nibyokółki. Zakwitają w VI a po jedno- lub dwukrotnym przycięciu kwitnienie przedłuża się do IX. Kwiaty są drobne, lawendowoniebieskie o wargowej budowie. Dolna część korony (warga dolna) stanowi lądowisko dla owadów, tutaj też widoczne są wskaźniki nektaru w postaci barwnych kropek. Owocem jest czterodzielna rozłupnia. Roślina używana jest jako repelent na myszy i szczury.

Łyszczec wiechowaty (=gipsówka wiechowata, waplinek) – Gypsophila paniculata L.
Rodzina: Caryophyllaceae – goździkowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: lekka, przepuszczalna, zawierająca wapń

Termin kwitnienia: VI - VIII

Długość kwitnienia: 4 - 6 tyg.

Rozmnażanie: z nasion, podział i sadzonkowanie

Wydajność miodowa: 360 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: kremowobiały

W stanie naturalnym rośnie na stepach Polesia, Wołynia i Litwy (roślina zaliczana jest do tzw. biegaczy stepowych – pod koniec okresu wegetacyjnego łodyga wyrywana jest z gleby i przenoszona wraz z wiatrem na znaczne odległości; w trakcie tej wędrówki nasiona wysypują się z owoców i po drodze rozsiewają). W uprawie znajduje się od 1759 r. Zaliczany jest do bylin korzeniowych o kulistym pokroju. Wykształca silnie rozgałęzione pędy osiągające wysokość do 40-100 cm. Liście są lancetowate, ostro zakończone o długości 5-7 cm pokryte szarym nalotem woskowym, wyrastają parami. Ich nasady są zrośnięte u podstawy. Drobne, białe kwiaty (u odmian także różowawe) tworzą wiechowate kwiatostany, do których wyglądu nawiązuję polska nazwa gatunkowa. Kwiaty zbudowane są z 5 działek kielicha i 5 płatków korony (odmiany cechują się kwiatami pełnymi), zawierają także 10 pręcików i jeden słupek.

Kwitnienie trwa od VI do VIII. Owocem jest kulista torebka zawierająca czarne, drobne nasiona (jedna roślina może wykształcić ponad 10 tys. nasion). Roślina wykorzystywana jest na kwiat cięty do ozdoby wiązanek i innych dekoracji kwiatowych (tzw. kaszka) lub po zasuszeniu stanowi dodatek do suchych kompozycji.

Funkia – Hosta Tratt.
Rodzina: Asparagaceae - szparagowate

Stanowisko:półcieniste

Gleba: o dużej pojemności wodnej, cięższa, gliniasta lub gliniasto-piaszczysta z dużą ilością próchnicy i odczynie lekko kwaśnym

Termin kwitnienia: VI-IX

Długość kwitnienia: 4-5 tyg.

Rozmnażanie: podział

Wydajność miodowa: 2-12 kg/ha

Wydajność pyłkowa: do 10 kg/ha

Kolor obnóży: żółty

Gatunki należące do rodzaju funkia to ozdobne byliny pochodzące z Chin i Japonii. Sadzi się je na rabatach, w otoczeniu zbiorników wodnych lub pod drzewami − przede wszystkim z racji dekoracyjnych liści, ale kwiaty niektórych odmian są również atrakcyjne i mogą być stosowane na kwiat cięty.

Funkie dorastają do 30−100 cm wysokości, wykształcają jajowate lub sercowate liście. Blaszka osiąga 30−40 cm długości oraz charakteryzuje się − w zależności od gatunku i odmiany − zieloną barwą w różnych odcieniach, a często także opatrzona jest białym lub żółtym brzegiem bądź paskami na powierzchni. Liście osadzone są na długich, mięsistych ogonkach. Częścią podziemną roślin są kłącza, z których wyrastają mięsiste korzenie. W zależności od gatunku kwitnienie trwa VI do IX. W tym czasie na roślinach pojawiają się kwiaty o kształcie lejka zebrane w groniaste kwiatostany. Kwiaty mają różową, fioletową lub białą barwę, u niektórych gatunków i odmian pachną. Cechują się 6-krotnym, pojedynczym okwiatem utworzonym z jednakowo wyglądających listków okwiatu, sześciu pręcików i jednego słupka. Pręciki mają wydłużone nitki oraz purpurowe lub żółte pylniki (to zależy od gatunku). Owoc stanowi torebka.

Trzykrotka Andersona – Tradescantia ×andersoniana L.
Rodzina: Commelinaceae – komelinowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: przepuszczalna, piaszczysto-gliniasta o dużej zawartości składników pokarmowych, wilgotna

Termin kwitnienia: VI-VIII

Długość kwitnienia: ok. 3 mies.

Rozmnażanie: podział, sadzonki wierzchołkowe

Wydajność miodowa: brak danych

Masa pyłku 9,7-12,2 mg/kwiat 9,7-12, 2 mg/kwiat

Kolor obnóży: żółty

Ta kępiasta, długowieczna bylina pochodzi z Ameryki Północnej, natomiast u nas wykorzystywana jest w celach ozdobnych do obsadzania zbiorników wodnych i innych wilgotnych miejsc oraz rabat. Jest mieszańcem powstałym w wyniku skrzyżowania innych gatunków trzykrotek. Osiąga wysokość do 40-70 cm. Jej łodygi są nagie lub lekko owłosione, zaś liście lancetowate o długości 15-40 cm. Ich charakterystyczną cechą jest to, że pozostają zielone aż do jesieni. W sprzyjających warunkach klimatyczno-glebowych roślina silnie się rozrasta. Kwiaty osadzone są na cienkich, owłosionych szypułkach. Okwiat jest pojedynczy, utworzony z trzech zewnętrznych listków o zielonej barwie oraz trzech wewnętrznych w kolorze fioletowoniebieskim, a u odmian także czerwonym lub białym. Kwiaty są otwarte w ciągu dnia, natomiast wieczorem i podczas pochmurnej pogody zamykają się. Elementy generatywne kwiatu stanowi 6 pręcików o owłosionych nitkach i dużych, żółtych pylnikach oraz jeden słupek, z którego również wyrastają włoski. Rośliny cechuje długi okres kwitnienia od VI do VIII.

Pysznogłówka ogrodowa – Monarda ×hybrida hort.
Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: przepuszczalna, piaszczysto-gliniasta, lekko wilgotna

Termin kwitnienia: VI-VIII (IX)

Długość kwitnienia: 3-5 tyg.

Rozmnażanie: podział, sadzonki wierzchołkowe

Wydajność miodowa: 220 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 20-54 kg/ha

Kolor obnóży: żółty

Bylina jest mieszańcem północnoamerykańskich gatunków gł. pysznogłówki dwoistej (Monarda didyma) i pysznogłówki dętej (M. fistulosa), uprawianym w celach ozdobnych. Charakteryzuje ją krzaczasty pokrój. Część podziemną stanowią liczne rozłogi, dzięki którym rośliny szybko się rozrastają. Nad ziemię wyrasta wzniesiona, słabo rozgałęziona, czterokanciasta łodyga o wysokości 60–150 cm. Liście ułożone są parami naprzeciw siebie (naprzeciwlegle), mają jajowaty lub lancetowaty kształt. Cała roślina przyjemnie cytrynowo pachnie.

Kwiaty wyrastają w nibyokółkach, tworząc główkowate kwiatostany na szczytach pędów przypominających nieco indiański pióropusz. Ich kwitnienie trwa około 3-5 tygodni. Kwiaty mają barwę szkarłatną, różową lub fioletową, żyją średnio 2 dni. Korona kwiatów jest dwuwargowa o długości do 4,5 cm. Wewnątrz znajdują się 2 pręciki, 2 staminodia (zredukowane dolne pręciki) i słupek. Kwitnienie trwa od VI do VIII. Jeśli po przekwitnięciu rośliny zostaną ścięte, mogą zakwitnąć powtórnie we IX. Owocem jest czterodzielna rozłupnia.

Farbownik lazurowy – Anchusa azurea Mill.
Rodzina: Boraginaceae – ogórecznikowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: piaszczysto-gliniasta, zawierająca wapń

Termin kwitnienia: VI-VII

Długość kwitnienia: ok. 5 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 160 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: żółty

Bylina pochodzi z rejonów basenu Morza Śródziemnego, gdzie rośnie na ugorach oraz jako chwast na polach uprawnych. W celach dekoracyjnych wykorzystywana jest od początku XIX w. Roślina wykształca wzniesioną, w górnej części rozgałęzioną łodygę osiągającą do 1,5 m wysokości. Cała jest obficie pokryta licznymi, odstającymi włoskami mechanicznymi. Liście farbownika lazurowego są duże (najniższe osiągają do 40 cm długości), lancetowate, całobrzegie, nieco błyszczące. Górne liście są mniejsze, prawie obejmujące łodygę. Kwiaty odznaczają się barwą fioletową do intensywnie niebieskiej (lazurowej), zebrane są w duże, rozgałęzione kwiatostany. Zrosły, pięciodziałkowy kielich rozcięty jest niemal do nasady. Korona w dolnej części tworzy rurkę o długości 6–10 mm, w górze talerzykowato rozchyla się na 5 łatek (łatki – w koronie zrosłopłatkowej niezrośnięte ze sobą górne części płatków). Z gardzieli (ujście rurki) wystają owłosione, białe osklepki (wyrostki płatków), które kontrastują kolorem z płatkami. Łacińska nazwa rodzajowa prawdopodobnie wywodzi się od greckiego słowa ánchein = dławić, zaciskać i nawiązuje właśnie do budowy kwiatów, które charakteryzują się wąską, „dławiącą” rurką korony lub do stosowania rośliny jako środka ściągającego. Natomiast z barwą płatków związana jest łacińska nazwa gatunkowa (łac. azúreus = lazurowy, o błękitnej barwie, błękitny). Kwitnienie gatunku trwa od VI do VII (około 5 tygodni). Owocem jest rozłupnia rozpadająca się na cztery trójkanciaste rozłupki. Farbownik uprawiany jest nie tylko jako roślina ozdobna, ale i lecznicza; nadaje się także do konsumpcji.

Rozwar wielkokwiatowy – Platycodon grandiflorus (Jacq.) A.DC.
Rodzina: Campanulaceae – dzwonkowate

Stanowisko: słoneczne, półcieniste

Gleba: żyzna, przepuszczalna, niezbyt sucha

Termin kwitnienia: VI-VII

Długość kwitnienia: ok. 5 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: brak danych

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: kremowy

Gatunek pochodzi z Azji Wsch., w Polsce (i innych krajach strefy umiarkowanej) uprawiany jest jako ozdobna bylina rabatowa od 1830 r. Z racji swojego pochodzenia, wiosną późno rozpoczyna wegetację. Roślina wykształca biały, mięsisty korzeń palowy. Części nadziemne cechują się sinawozielonym kolorem, a w ich tkankach znajduje się sok mleczny. Łodyga dorasta do 30–60 cm wysokości, jest rozgałęziona. Krótkoogonkowe lub siedzące (bezogonkowe) liście wyrastają na całej długości łodygi, mają lancetowaty lub jajowatolancetowaty kształt oraz ząbki na brzegu. Kwiaty wyrastają pojedynczo w rozgałęzieniach łodyg. Cechują się fioletową, białą lub różową koroną. Kwitnienie rozpoczyna się w VI a kończy w VII. Usuwanie przekwitniętych kwiatów wydłuża okres kwitnienia rośliny. Pąki kwiatowe mają charakterystycznie rozdęty kształt, do czego nawiązuje jedna z angielskich nazw rośliny – balloon flower, czyli kwiat balonowy. Korona kwiatów jest dzwonowata, zrosłopłatkowa, szeroko rozwarta (stąd polska nazwa rozwar) o średnicy do 5 cm. Do kształtu korony kwiatu odnosi się łacińska nazwa rodzajowa Platycodon, którą można przetłumaczyć jako szeroki dzwonek, natomiast nazwa gatunkowa grandiflorus (= wielkokwiatowy) odnosi się do rozmiaru kwiatów. Elementy generatywne kwiatu stanowi 5 pręcików i 1 słupek z gwiaździście rozłożonym znamieniem. Owocem jest torebka otwierająca się 5 ząbkami na szczycie. Korzenie są smacznym warzywem, a w Chinach wykorzystuje się je w celach leczniczych jako surowiec wykrztuśny i przeciwzapalny. Herbata z ziela polecana jest przy przeziębieniach. Roślina nadaje się na kwiat cięty.

Kwiaty produkują nektar i pyłek. Robotnice pszczoły miodnej zbierają głównie słodką wydzielinę. Brak jest szczegółowych danych dotyczących wartości pszczelarskiej gatunku.

Rdest himalajski – Bistorta amplexicaulis (D. Don) Greene
Rodzina: Polygonaceae – rdestowate

Stanowisko: słoneczne, lekko cieniste

Gleba: wilgotne, dobrze zdrenowane

Termin kwitnienia: VI-X

Długość kwitnienia: 3-4 mies.

Rozmnażanie: podział, siew nasion

Wydajność miodowa: brak danych

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: kremowoszary

Zgodnie z polską nazwą gatunkową bylina pochodzi z Himalajów. W Polsce uprawiana jest w celach ozdobnych. Tworzy podziemne, poziome kłącza, dzięki którym się rozrasta. Łodyga osiąga wysokość 40–100 cm, w dolnej części drewnieje. Liście są szerokolancetowate, ostro zakończone, wyrastają parami naprzeciw siebie, obejmując nasadą blaszki łodygę. Z tą cechą związana jest łacińska nazwa gatunkowa amplexicaulis złożona z dwóch łacińskich słów: ampléxus = objęcie, uścisk i caulis = łodyga, którą można przetłumaczyć jako obejmujący, opasujący łodygę. Niewielkie (do 4 mm średnicy) czerwonoróżowe kwiaty o lśniącej koronie, zebrane są w długie (do 10 cm) kłosy. Pręcików jest 8 z ciemnoniebieskimi główkami. Kwitnienie trwa od VI do X. Owoce to ciemnobrązowe lub czarne orzeszki. Roślina wykorzystywana jest w medycynie m.in. do leczenia ran i owrzodzeń oraz jako remedium przy biegunce.

Kwiaty są bardzo chętnie oblatywane przez pszczoły, zwłaszcza na jesieni, gdy w tym okresie niewiele już roślin kwitnie.

Rutewka żółta – Thalictrum flavum L.
Rodzina: Ranunculaceae – jaskrowate

Występowanie: wilgotne łąki, nad brzegami rzek

Stanowisko: słoneczne, półcieniste

Gleba: żyzna, wilgotna, o pH obojętnym lub zasadowym

Termin kwitnienia: VI-VIII

Długość kwitnienia: ok. 8 tyg.

Rozmnażanie: siew, podział

Wydajność miodowa: brak produkcji nektaru

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: żółty

Występuje na wilgotnych łąkach bagiennych lub torfowiskowych oraz w zaroślach na brzegach rzek. Jest byliną dorastającą do 50–200 cm wysokości. Część podziemną stanowi długie, poziome kłącze oraz rozłogi. Blaszka liściowa jest pierzastopodzielona. Listki dolnych liści mają kształt podługowaty do odwrotnie jajowatych. Na osi liścia wyrastają drobne, łuskowate wyrostki przypominające przylistki. Od VI do VIII pojawiają się żółte, pachnące kwiaty zebrane na końcach rozgałęzień baldachogronistej wiechy.

Kwiaty cechuje 4-5-listkowy, szybko odpadający okwiat pojedynczy. Najbardziej dekoracyjnym elementem kwiatu, pełniącym rolę powabni, są liczne pręciki o żółtych nitkach. Do wyglądu kwiatów prawdopodobnie nawiązuje łacińska nazwa rośliny składająca się z greckich słów: thalía = zbytek, obfitość oraz íkteros = kolor żółty, żółtość. Owocem jest wieloorzeszek. Roślina zaliczana jest do trujących, m.in. zawiera berberynę, która poraża centralny układ nerwowy.

Rutewka preferuje żyzne gleby o odczynie zasadowym lub obojętnym. Dobrze rośnie na wilgotnej, przeciętnej glebie ogrodowej, na stanowiskach słonecznych lub półcienistych. Można ją rozmnożyć przez siew lub podział wiosną.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"