Tytułem wstępu: Rozmnażanie roślin

Rośliny można rozmnażać w sposób generatywny, czyli płciowy (siew nasion) i wegetatywny, czyli bezpłciowy (podział całych roślin lub ich ­części).

Rozmnażanie generatywne

Ten sposób rozmnażania jest bardzo szybki, tani i prosty a uzyskane rośliny potomne są liczne i bardziej żywotne w porównaniu z tymi rozmnażanymi wegetatywnie. Minusem jest to, że rośliny potomne wykazują zróżnicowanie pod względem genetycznym i nie zawsze powtarzają cechy rośliny matecznej. Bardzo często materiałem siewnym nie są stricte nasiona, ale owoce, jak to ma miejsce w przypadku przedstawicieli z rodziny selerowatych (np. kolendra siewna) czy astrowatych (np. oman wielki). Na proces kiełkowania nasion duży wpływ mają niektóre czynniki środowiska: woda, temperatura, obecność światła (niektóre gatunki, np. pietruszka, kiełkują na świetle) oraz skład gazowy powietrza. Poszczególne gatunki różnią się zdolnością kiełkowania (wyrażoną przez energię i siłę kiełkowania) – niektóre tracą ją bardzo szybko po dojrzeniu owoców (np. wierzba iwa), inne zachowują ją przez kilka-kilkanaście lat lub dłużej (np. komosa biała – kilkaset lat). Wiele roślin pozytywnie reaguje na moczenie nasion bezpośrednio przed siewem (przez 24 h) w wodzie o temp. 30-45°C. Czasem łupina nasienna jest bardzo gruba, twarda, nieprzepuszczalna dla wody i wówczas kiełkowanie jest utrudnione. Takie nasiona należy poddać skaryfikacji, czyli mechanicznemu (np. za pomocą papieru ściernego), fizycznemu lub chemicznemu uszkodzeniu łupiny. U niektórych gatunków, nasiona wykształcone w tym samym owocu wykazują różny stopień dojrzałości oraz głębokości spoczynku i nie są zdolne do wykiełkowania tuż po zbiorze – aby wyrównać te procesy stosuje się stratyfikację. W tym celu nasiona przechowuje się w wilgotnym piasku lub torfie w temp. 0-8°C przez kilka miesięcy. Zabieg ten pozwala na szybkie i równomierne wykiełkowanie nasion.

Nasiona wysiewane są:

Rozmnażanie wegetatywne

Polega na odtwarzaniu całego organizmu z jego części. Ten sposób rozmnażania cechuje się większą pracochłonnością przy jednoczesnym uzyskiwaniu mniejszej liczby roślin potomnych (w porównaniu z rozmnażaniem generatywnym), czasem wymaga doświadczenia i wiedzy, lecz otrzymane rośliny potomne są identyczne pod względem genetycznym z rośliną mateczną i – co jest szczególnie ważne w przypadku roślin krzewiastych i drzewiastych – znacznie szybciej zaczynają wchodzić w okres kwitnienia. Wyróżnia się kilka sposobów rozmnażania wegetatywnego:

• Podział – polega na rozerwaniu lub rozcięciu roślin, zwłaszcza tych, które wykształcają tzw. karpę korzeniową (np. złotlin japoński) na kilka mniejszych fragmentów i wysadzeniu na miejsce stałe. Przy tym sposobie rozmnażania uzyskuje się niewielką ilość roślin potomnych. Przy podziale należy zwrócić uwagę, by każda z części miała minimum 2-3 oczka (pączki) np. lepiężnik różowy.
• Za pomocą organów spichrzowych: kłączy, rozłogów, cebul, bulw, korzeni bulwiastych. Można wykorzystać całe organy oddzielone od rośliny matecznej (np. rannik zimowy) lub ich fragmenty (np. hiacynt).
• Za pomocą nadziemnych rozłogów lub wici, które zakorzeniają się w węzłach, a z ich pączków wyrastają nowe pędy. Tak rozmnaża się np. dąbrówkę rozłogową.
• Odrosty korzeniowe – to pędy nadziemne rozwijające się z płytko rosnących korzeni bocznych. Po odcięciu od rośliny matecznej mogą być wykorzystane do rozmnażania (np. pędy śliwy tarniny, zawilca japońskiego).
• Sadzonki – są to części roślin odcięte od rośliny matecznej, zdolne do ukorzenienia się i wykształcenia pędów. Sadzonki mogą być pobierane z pędów nadziemnych i podziemnych, korzeni oraz liści.
• Sadzonki pędowe (np. wierzby) wykazują biegunowość, co oznacza, że korzenie rozwiną się tylko z jej morfologicznie dolnej części. Przygotowując sadzonki należy o tym pamiętać, zaznaczając ich „górę” i „dół”. W zależności od stopnia zdrewnienia wyróżnia się sadzonki:
• Zielne – na ogół sporządzane są z wierzchołkowych części pędów roślin zielnych (np. pelargonii). Najczęściej mają długość 5-10 cm i 2-3 wykształcone liście, które należy skrócić, gdy są za duże (aby tym samym ograniczyć powierzchnię parowania). Do ukorzenienia się, sadzonki wymagają wysokiej wilgotności – co w warunkach domowych można osiągnąć przez nakładanie np. osłon z folii.
• Słabo zdrewniałe i półzdrewniałe – wykonywane są na ogół z pędów roślin krzewiastych i drzewiastych. Sadzonki słabo zdrewniałe sporządza się od wiosny do VII, sadzonki półzdrewniałe w VII-IX.
• Zdrewniałe (= sztobry) – pobierane są w okresie zimowego spoczynku roślin drzewiastych zrzucających liście na zimę (np. ligustr pospolity). Sadzonki powinny mieć długość ok. 15-25 cm oraz grubość ołówka. Pędy (na sadzonki) należy wycinać po pierwszych mrozach i przechowywać zadołowane w wilgotnym piasku w temp. ok. 0°C. Zimą sporządza się z nich sadzonki, wysadza wiosną w ten sposób, by nad ziemię wystawał tylko najwyższy pąk.
• Sadzonki korzeniowe – uzyskuje się przez odcięcie fragmentów korzeni, które mają zdolność wytworzenia pędów nadziemnych z pączków przybyszowych. Tak rozmnaża się np. maliny.
• Sadzonki liściowe – sporządzane są z całych liści lub ich fragmentów, które ukorzeniają się i wydają pędy nadziemne jak np. sadzonki begonii królewskiej.
• Odkłady:

  » poziome – uzyskuje się przez przyginanie pędów i obsypanie ich w miejscu przygięcia ziemią (tak można rozmnażać np. agrest). Po wytworzeniu korzeni (co zwykle trwa cały sezon), ukorzenioną część odcina się od rośliny matecznej (jesienią tego samego roku albo wiosną kolejnego) i wysadza na miejsce stałe.

  » pionowe (kopczykowanie) – uzyskuje się przez niskie przycięcie wiosną rośliny matecznej (np. pigwowca japońskiego). Młode, niezdrewniałe pędy, które zaczną wyrastać, obsypuje się następnie lekką ziemią, czyniąc to sukcesywnie w miarę wydłużania się pędów. Kopczyk należy utrzymywać wilgotny. Późną jesienią, bądź wiosną następnego roku kopczyk rozgarnia się, a ukorzenione pędy odcina od rośliny matecznej i wysadza na miejsce stałe.

• Szczepienie – to wyższy poziom sztuki ogrodniczej, do wykonania raczej tylko przez fachowców. Polega na pobraniu młodego pędu z kilkoma oczkami tzw. zraza i przeniesieniu go na odpowiednio przycięty pęd innej rośliny tzw. podkładkę. W ten sposób szczepi się np. szlachetne odmiany jabłoni i innych drzew owocowych na tzw. dziczkach lub odmianach mniej odpornych na warunki klimatyczne, choroby lub niepowtarzających cech podczas rozmnażania z siewu.
• Okulizacja – to trudny zabieg udający się jedynie doświadczonym ogrodnikom. Polega na pobraniu pojedynczego oczka (pąka) ze zraza i umieszczeniu go na podkładce, np. szlachetne odmiany róż okulizuje się na róży dzikiej.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"