KRZEWY DZIKO ROSNĄCE

Leszczyna pospolita – Corylus avellana L.

Rodzina: Betulaceae – brzozowate

Występowanie: wilgotne lasy, polany śródleśne

Stanowisko: słoneczne do półcienistych

Gleba: wilgotna, żyzna

Termin kwitnienia: II-III

Długość kwitnienia: do 3 tyg.

Rozmnażanie: sadzonki zdrewniałe, siew nasion

Wydajność miodowa: brak nektarników

Wydajność pyłkowa: 168 g/krzew; 8,4 kg/100 m szpaleru

Kolor obnóży: oliwkowożółty

Jest wiatropylnym, rozłożystym krzewem lub niewielkim drzewem dorastającym do 4 m wysokości. Żyje do 80 lat. Najczęściej rośnie w wilgotnych lasach, na polanach i porębach oraz bywa uprawiana na plantacjach i w ogrodach przydomowych. Tradycja uprawy leszczyny sięga neolitu i epoki brązu. Za czasów rzymskich ważnym ośrodkiem uprawy było miasto Abelli, późniejsze Avellino i stąd nazwa nux abellana = avellana. Leszczyna wytwarza okrągławe lub jajowate liście do 13 cm długości. Kwitnie przed rozwojem liści. Na tej samej roślinie powstają osobno kwiaty męskie i żeńskie (jednopienność), które w sprzyjających warunkach zakwitają już w II. Kwiaty żeńskie ukryte są w pączkach, z których wychylają się jedynie bordowe znamiona słupków, zaś kwiaty męskie zebrane są w długie, zwisające kotki (bazie). Z kwiatów żeńskich powstają bardzo smaczne i pożywne orzechy ukryte w zielonej okrywie, rozsiewane przez ptaki (np. orzechówki, zięby) i ssaki (wiewiórki). Z pędów rośliny wyrabia się laski (stąd nazwa orzech laskowy), wędziska, obręcze do drewnianych beczek, łuki ect. Różdżkarze używają ich do wykrywania podziemnych żył i źródeł wody. Drewno można toczyć. Z kory wytwarzano niegdyś brunatny barwnik, liście wykorzystywano na paszę dla kóz i owiec, a bazie służyły jako pożywienie ludzi w okresach głodowych. Liście i kwiatostany leszczyny wykorzystywane są w lecznictwie. Olej wytłaczany z orzechów ma zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym (niszczy pasożyty jelitowe, gł. glisty), spożywczym, perfumeryjnym i farbiarskim. Leszczyna jest symbolem płodności. Piorun ponoć nigdy w nią nie uderza, więc dawniej sadzono ją wokół domostw dla ochrony przed wyładowaniami atmosferycznymi.

Rośliny są bardzo tolerancyjne w stosunku do gleby, choć najlepiej rosną na żyznych, gliniastych i wilgotnych podłożach. Nie lubią jednak gleb ubogich, suchych i piaszczystych. Dobrze rosną w słońcu lub w półcieniu. Krzewy można rozmnażać z sadzonek zdrewniałych lub z siewu.

Wierzba iwa (= iwa) – Salix caprea L.

Rodzina: Salicaceae – wierzbowate

Występowanie: skraje lasów, zręby, brzegi rzek

Stanowisko: słoneczne

Gleba: średnio wilgotna

Termin kwitnienia: III-IV

Długość kwitnienia: 1-2 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 26-150 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 30-45 kg/ha

Kolor obnóży: oliwkowożółty

Jest wysokim krzewem lub niewielkim drzewem dorastającym do 10 m wysokości. Żyje do 60 lat. Pospolicie występuje na skrajach lasów, na zrębach i nad brzegami rzek. Tworzy liczne krzyżówki z innymi wierzbami. Roślina wykształca grube i sztywne, początkowo szaro owłosione pędy, później nagie i błyszczące, z których wyrastają szerokoeliptyczne lub jajowate liście (przypominające liście jabłoni) osiągające do 10 cm długości. Młode liście z obu stron są owłosione, starsze tylko od spodu, gdzie widoczna jest wypukła siatka żyłek. W III-IV (najwcześniej ze wszystkich krajowych wierzb), przed rozwojem liści pojawiają się kwiaty zebrane w stojące kotki, czyli bazie. Na jednych osobnikach tworzą się wyłącznie kwiatostany męskie, na innych tylko żeńskie (roślina dwupienna). Kwitnienie trwa około 2 tygodni. Jajowate, puszyste kotki męskie osiągają do 3,5-4,5 cm długości, cechują się żółtym zabarwieniem oraz przyjemnym zapachem. Tworzy je przeciętnie 360 kwiatów. Kotki żeńskie są zielone, dorastają do 6 cm długości, utworzone są średnio ze 160 kwiatów. Kwiaty nie posiadają okwiatu (działek kielicha i płatków korony). Kwiat żeński składa się z małego listka zwanego przysadką, żółtozielonego słupka i 1 nektarnika. Kwiat męski zbudowany jest z przysadki, 2 pręcików i nektarnika w kształcie dzbanka wyrastającego u podstawy pręcików. Pędy z okazów męskich są powszechnie sprzedawane na przedwiośniu, gdyż służą do dekoracji mieszkań oraz wykorzystywane są do palm wielkanocnych – stąd dawniej iwa nazywana była wierzbą palmową. Owocem iwy jest torebka zawierająca owłosione nasiona, które bardzo szybko tracą zdolność kiełkowania. Kora rośliny nadaje się do garbowania skór oraz można ją wykorzystać do barwienia lnianych tkanin na czarno. Dawniej, węgiel z drewna wykorzystywany był do produkcji prochu. Drewno znalazło zastosowanie do wyrobu celulozy i drobnego sprzętu gospodarskiego. Ulistnione pędy stanowią paszę dla owiec i kóz, do czego nawiązuje łacińska nazwa gatunkowa rośliny wywodząca się od słowa capra = koza. Kora wykorzystywana jest w lecznictwie (zawiera związki salicylowe będące aktywnym składnikiem aspiryny), gdyż wykazuje działanie przeciwbólowe, antybakteryjne, przeciwzapalne i przeciwgorączkowe. Bazie spożywane były jako warzywo m.in. przez Indian Ameryki Północnej i ­Eskimosów.

Wierzba iwa jest bardzo tolerancyjna w stosunku do warunków klimatyczno-glebowych. Najlepiej rośnie na stanowiskach słonecznych, choć daje sobie także radę w półcieniu. Preferuje wilgotne, zasobne w składniki pokarmowe gleby, choć może także rosnąć na podłożach lżejszych - ze wszystkich gatunków wierzb najlepiej znosi suche gleby. Iwa bardzo trudno przyjmuje się przy sadzonkowaniu (w przeciwieństwie do jej mieszańców z innymi gatunkami wierzb), dlatego najlepszym sposobem jej rozmnażania jest wysiew nasion wprost do gruntu w V – tuż po dojrzeniu nasion. Trzeba przy tym pamiętać, że większość wykiełkowanych siewek będą stanowiły okazy żeńskie, a nie te najbardziej wartościowe – męskie.

Wierzba Smitha – Salix ×smithiana Willd.

Rodzina: Salicaceae – wierzbowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: uboga, lecz niezbyt sucha

Termin kwitnienia: III-IV

Długość kwitnienia: ok. 2 tyg.

Rozmnażanie: sadzonki

Wydajność miodowa: 4,9 g/m3 korony

Wydajność pyłkowa: 30-45 kg/ha

Kolor obnóży: żółty

Ten mieszaniec iwy i wierzby wiciowej jest silnie rosnącym krzewem lub małym drzewem, dorastającym do 9 m wysokości. Wytwarza długie, wyprostowane, grube i owłosione pędy. Liście mają wąskojajowaty lub lancetowaty kształt, osiągają do 10-12 cm długości. Dolna strona blaszki jest szara, w młodości owłosiona. U nasady ogonka wyrastają duże, uszkowate przylistki. Kwiaty pojawiają się przed rozwojem liści w III-IV.

Rośliny są niewybredne co do gleby. Mogą rosnąć na podłożach ubogich, lecz niezbyt suchych. Bardzo łatwo rozmnażają się przez sadzonki zdrewniałe. Można je pozyskiwać praktycznie przez cały rok (pamiętając, by ścinać je z okazów męskich), z tym że te pobrane zimą wymagają przechowania (np. przez zadołowanie) do wiosny. Sadzonki najlepiej wysadzić bezpośrednio do gruntu pozostawiając 2-3 oczka nad powierzchnią gruntu. Większość z nich bez problemu się przyjmuje i często już w pierwszym roku po posadzeniu zakwita.

Wierzba purpurowa (= wiklina) – Salix purpurea L.

Rodzina: Salicaceae – wierzbowate

Występowanie: nabrzeża rzek i strumieni

Stanowisko: słoneczne

Gleba: wilgotna, zasobna

Termin kwitnienia: III-IV

Długość kwitnienia: 1-2 tyg.

Rozmnażanie: sadzonki

Wydajność miodowa: 25-35 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 30-45 kg/ha

Kolor obnóży: żółty

Można ją spotkać nad rzekami i strumieniami, gdzie często tworzy zarośla. Na miejsca występowania wikliny (i większości gatunków wierzb) wskazuje łacińska nazwa Salix, która prawdopodobnie wywodzi się od celtyckich słów sal = pobliże i lis = woda. Wiklina dorasta do 3-5 m wysokości. Posiada cienkie i nagie pędy, w młodości najczęściej czerwonawo zabarwione, błyszczące, starsze – szare lub oliwkowoszare. Liście mają łopatkowatolancetowaty kształt, osiągają 4-12 cm długości, najszersze są w części szczytowej. Górna strona blaszki liściowej jest matowa, szarozielona, dolna sina, naga. Liście po zasuszeniu czernieją. Nietypowo jak na wierzby, liście wikliny wyrastają z pędu po dwa naprzeciw siebie, z dużym zagęszczeniem w górnej części łodygi. Rośliny kwitną przed rozwojem liści w III-IV wytwarzając wąskie bazie o długości 1,5-5 cm. W kwiatach męskich występuje jeden nektarnik oraz dwa pręciki zrośnięte nitkami na całej długości, co sprawia wrażenie jednego. Kwiaty żeńskie zbudowane są z jednego słupka i jednego nektarnika. Owocem jest torebka zawierająca owłosione nasiona. Gatunek tej wierzby ma zastosowanie w koszykarstwie, wykorzystywany jest do umacniania brzegów rzek i potoków oraz na faszynę. Kora dostarcza najlepszego surowca leczniczego ze wszystkich wierzb. Wiklina tworzy liczne krzyżówki z innymi gatunkami wierzb, zwłaszcza z wiciową.

Pszczoły korzystają z jej nektaru i pyłku (okazy męskie) lub tylko z nektaru (okazy żeńskie). Pojedyncza kotka męska produkuje 12 mg pyłku. Wydajność miodową oszacowano na 25-35 kg/ha, wydajność pyłkową na 30-45 kg/ha.

Wierzba wawrzynkowata – Salix daphnoides Vill.

Rodzina: Salicaceae – wierzbowate

Występowanie: wydmy, piaszczyste nieużytki

Stanowisko: słoneczne

Gleba: ubogie, piaszczyste

Termin kwitnienia: III-IV

Długość kwitnienia: 1-2 tyg.

Rozmnażanie: sadzonki

Wydajność miodowa: 3,4 g/m³ korony

Wydajność pyłkowa: ~5 g/m³ kwitnącej warstwy

Kolor obnóży: żółty

Jest wysokim krzewem lub niewielkim drzewem dorastającym do 10-12 m wysokości. Używana jest do zalesiania wydm i piaszczystych nieużytków. Roślina tworzy szeroką i luźną koronę oraz długie, zwisające gałęzie. Pędy okryte są żółtawą lub wiśniowobrązową korą, począwszy od drugiego roku życia pojawia się na niej niebieskawy lub siny, łatwo ścieralny nalot woskowy. Liście o długości do 12 cm mają lancetowaty kształt. Młode liście okryte są włoskami, starsze – nagie z górną stroną liści błyszczącą, dolną sinawą od nalotu woskowego. U podstawy ogonka liściowego wyrastają duże, nerkowate, zrośnięte z ogonkiem przylistki. Roślina kwitnie przed rozwojem liści w III-IV. Kotki męskie dorastają do 8 cm długości, pokryte są licznymi, jedwabistymi włoskami, co nadaje im srebrzysty odcień.

Wierzba wawrzynkowata bardzo dobrze rośnie na glebach jałowych i suchych. Wykorzystywana jest do zalesiania wydm i nieużytków.

Wierzba wiciowa (= witwa, konopianka) – Salix viminalis L.

Rodzina: Salicaceae – wierzbowate

Występowanie: nabrzeża rzek i potoków, żwirowiska

Stanowisko: słoneczne

Gleba: piaszczysta

Termin kwitnienia: III-IV

Długość kwitnienia: 1-2 tyg.

Rozmnażanie: sadzonki

Wydajność miodowa: brak szczegółowych danych

Wydajność pyłkowa: brak szczegółowych danych

Kolor obnóży: żółty

Jest szerokim krzewem lub małym drzewem dorastającym do 5-10 m wysokości. Pospolicie występuje nad rzekami i potokami, na żwirowiskach, jak również sadzona jest na plantacjach wikliny. Tworzy liczne mieszańce. Posiada długie i elastyczne pędy, początkowo pokryte ciemnoszarymi włoskami, później nagie, szarozielone. Lancetowate liście o długości 10-25 cm z wierzchu są ciemne, matowozielone, spodem jedwabiście owłosione z wyraźnie wypukłym nerwem głównym. Zebrane w kotki na szczytach pędów kwiaty, pojawiają się przed rozwojem liści w III-IV. Kwiaty męskie wytwarzają 2 pręciki i jeden nektarnik, kwiaty żeńskie – słupek i nektarnik. Owocem jest torebka otwierająca się dwiema klapami zawierająca owłosione nasiona. Roślina ma duże znaczenie w koszykarstwie (zaliczana jest do najważniejszych gatunków wierzb koszykarskich), stosowna jest także na faszynę. Kora obfituje w garbniki i związki salicylowe.

Pszczoły korzystają z pyłku i nektaru (kwiaty męskie) lub tylko nektaru (kwiaty żeńskie) wierzby wiciowej.

Wierzba szara (= łoza) – Salix cinerea L.

Rodzina: Salicaceae – wierzbowate

Występowanie: mokre łąki, lasy, brzegi rzek, rowów

Stanowisko: słoneczne

Gleba: podmokła, próchniczna, torfowa

Termin kwitnienia: III-IV

Długość kwitnienia: 1-2 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 60-70 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak szczegółowych danych

Kolor obnóży: żółty

Rośnie na mokrych, torfiastych łąkach, w widnych lasach, nad brzegami rowów i innych zbiorników wodnych. Jest wskaźnikiem stagnującej wody i przepuszczalności gleby. Dorasta do 2-3 m wysokości. Szeroko się rozrasta, tworząc prawie kulisty pokrój. Młode pędy są szaro, filcowato owłosione z charakterystycznymi wgłębieniami na powierzchni kory. Po zdjęciu kory widoczne są wąskie, podłużne listewki. Liście mają kształt odwrotnie wydłużonojajowaty lub lancetowaty, osiągają długość 6-9 cm. Początkowo są obustronnie owłosione, później z wierzchu nagie, matowozielone, zaś spodem niebieskawozielone, filcowato owłosione. Rośliny kwitną przed rozwojem liści w III-IV, a czasem już w II. Jajowate kotki o długości 2-5 cm wyrastają na bardzo krótkich szypułkach otoczone białawo owłosionymi listkami u nasady. W skład kwiatu męskiego wchodzą 2 pręciki i jeden nektarnik, kwiaty żeńskie wyrastające na trzoneczku posiadają jeden gruczoł nektarnikowy. Owocem jest torebka. Roślina tworzy mieszańce z iwą i wierzbą uszatą.

Wierzba uszata (= łozina) – Salix aurita L.

Rodzina: Salicaceae – wierzbowate

Występowanie: miejsca wilgotne: łąki, lasy, torfowiska

Stanowisko: słoneczne

Gleba: wilgotna

Termin kwitnienia: III-IV

Długość kwitnienia: ok. 1-2 tyg.

Rozmnażanie: sadzonki

Wydajność miodowa: 60-70 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak szczegółowych danych

Kolor obnóży: żółty

Jest szeroko rozłożystym krzewem dorastającym do 1-3 m wysokości. Pospolicie występuje w miejscach wilgotnych, na torfowiskach, w mokrych lasach i w borach bagiennych. Wytwarza cienkie pędy, początkowo owłosione, później nagie, ciemnobrązowe. W korze 2-5-rocznych pędów występują charakterystyczne wgłębienia, zaś na drewnie (po zdjęciu kory) widać podłużne listewki. Liście są z wierzchu pomarszczone, mają odwrotnie jajowaty kształt, dorastają do 3-8 cm długości. Młode liście są obustronnie owłosione, starsze matowozielone, nieznacznie owłosione na górnej powierzchni i silniej na dolnej stronie.

U podstawy ogonka wyrastają duże, nerkowate przylistki obejmujące łodygę, które utrzymują się aż do jesieni. Ich kształt przypomina uszy (z łac. auris = ucho), stąd nazwa „uszata”. Kwitnienie odbywa się w III-IV przed rozwojem liści. Kotki osiągają długość 2,5-3 cm.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"