BYLINY UPRAWNE

Czosnek szczypiorek (= szczypiorek) – Allium schoenoprasum L.
Rodzina: Alliaceae – czosnkowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna, ciepła

Termin kwitnienia: V-VI

Długość kwitnienia: 3-4 tyg.

Rozmnażanie: siew, podział

Wydajność miodowa: 36 mg/ kwiatostan

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: żółtozielonkawy

Jest aromatyczną, popularną rośliną przyprawową uprawianą na całym świecie (w Europie od XVI w.). Dorasta do 15-30 cm wysokości. Jej część podziemną stanowi kłącze oraz liczne, podługowate cebule, nad ziemię zaś wyrastają dość cienkie, rurkowate, ciemnozielone liście wykorzystywane jako przyprawa kuchenna. Kwiaty o różowej lub fioletowej barwie tworzą niewielkie, kuliste baldachy okryte przed kwitnieniem 2-3-klapową białawą lub czerwonawą okrywą. Kwiaty zbudowane są z 6 różowofioletowych listków okwiatu, 6 pręcików i 1 słupka. Owocem jest wielonasienna torebka. Jeden kwiatostan szczypiorku zawiera 11-57 kwiatów, które rozkwitają w ciągu 7-21 dni.

Lucerna siewna – Medicago sativa L.
Rodzina: Fabaceae – bobowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna, zasobna w wapń

Termin kwitnienia: uzależniony od terminu siewu V-X

Długość kwitnienia: 4-5 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 25-270 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 80-320 kg/ha

Kolor obnóży: zielonkawożółty

Była uprawiana już w starożytności, obecnie głównie w basenie Morza Śródziemnego i w Azji, w Polsce na mniejszą skalę. Angielska nazwa rośliny alfalfa wywodzi się z języka arabskiego i można ją przetłumaczyć jako „ojciec wszystkiej żywności”, gdyż ludzie byli przekonani o jej dobroczynnym wpływie na nich samych, jak i ich konie. Lucerna wykształca głęboki korzeń palowy (3-10 m długości) z rozległym systemem korzeni bocznych (dzięki którym roślina jest bardzo wytrzymała na suszę). Część nadziemną stanowi silnie rozgałęziona, prosta łodyga osiągająca 30-90 cm wysokości. Liście utworzone są z trzech podłużnie owalnych, ząbkowanych na szczycie listków. U podstawy ogonka liściowego wyrastają lancetowate, zrastające się z nim przylistki. Kwiatostanem jest podłużnie jajowate grono skupiające 5-30 fioletowych lub purpurowych kwiatów. Kielich ma owłosione nerwy, zaś na płatkach korony widoczne są ciemniejsze żyłki. Kwiaty należą do tzw. typu eksplodującego – pod wpływem nacisku (np. gdy owad siada) łódeczka otwiera się, a wówczas słupek i pręciki wyprostowują się, obsypując owada pyłkiem. Czasem, prostujący się słupek przyciska języczek pszczoły, a jego uwolnienie wymaga pewnego wysiłku. Mimo tego w gorące lata, gdy lucerna dobrze nektaruje, jej kwiaty są chętnie oblatywane. Owocem jest wielonasienny, charakterystycznie skręcony strąk zawierający niewielkie, sercowate lub owalne nasiona z jasnobrązową łupiną nasienną. Lucerna wykorzystywana jest w celach pastewnych oraz na zielony nawóz. Wykazuje właściwości regenerujące organizm człowieka (m.in. zalecana jest rekonwalescentom) oraz obniża poziom cholesterolu. Indianie wykorzystywali gotowane liście (bogate w wit. A, D, K, minerały i białko) jako jarzynę a z nasion robili mąkę. Kiełki stanowią popularny element zdrowej żywności. W medycynie ludowej lucerna stosowana jest jako środek uspokajający.

Koniczyna białoróżowa (= koniczyna szwedzka) – Trifolium hybridum L.
Rodzina: Fabaceae – bobowate

Występowanie: wilgotne łąki, rowy, przydroża

Stanowisko: słoneczne, półcieniste

Gleba: piaszczysto-gliniasta, żyzna, zasobna w wapń

Termin kwitnienia: V-IX

Długość kwitnienia: 4-5 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 100-130 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 8-24 kg/ha

Kolor obnóży: brązowokremowy

Rośnie dziko w Europie, w Polsce można ją spotykać na przydrożach, wilgotnych łąkach, w rowach (to słynna dzięcielina z „Pana Tadeusza”), jest także uprawiana w mieszankach na wilgotnych łąkach. Uważa się, że jest mieszańcem koniczyny czerwonej i białej. Koniczyna białoróżowa to bylina lub dwuletnia roślina o krótkim, rozgałęzionym korzeniu palowym. Wykształca bardzo liczne, wzniesione łodygi o wysokości 20-50 cm, z których wyrastają trójlistkowe, szerokojajowate i drobnoząbkowane liście na długich ogonkach. Początkowo białe, później różowiejące kwiaty (50-80) zebrane są w główki, które przy przekwitaniu brunatnieją. Kwitnienie odbywa się w V-IX. Owocem jest klinowaty strąk zawierający ciemnozielone, oliwkowe lub żółte nasiona. Roślina wykorzystywana jest na paszę. Z kwiatostanów można uzyskać żółty barwnik, zaś świeże liście polecane są na wrzody, ropnie, oparzenia i rany.

Koniczyna łąkowa (= koniczyna czerwona) – Trifolium pratense L.
Rodzina: Fabaceae – bobowate

Występowanie: łąki, przydroża, zarośla

Stanowisko: słoneczne

Gleba: piaszczysto-gliniasta, zasobna w składniki pokarmowe (zwł. wapń) i próchnicę, dostatecznie wilgotna

Termin kwitnienia: V-IX

Długość kwitnienia: ~5 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 40-100 (200) kg/ha

Wydajność pyłkowa: 20-40 kg/ha

Kolor obnóży: zielonkawobrązowe

Występuje dziko na łąkach, pastwiskach, przydrożach i w zaroślach oraz jest uprawiana (w Europie już od wczesnego średniowiecza) – należy do najcenniejszych roślin pastewnych. Wykształca silny, rozgałęziony system korzeniowy dorastający do 2 m długości. Część nadziemną stanowi kanciasta i owłosiona, pokładająca się łodyga osiągająca 50-60 cm wysokości. Eliptyczne lub odwrotnie jajowate liście zebrane są po trzy, wyrastając na długich (10-20 cm) ogonkach. Listki mają jajowaty lub szerokoeliptyczny kształt, z wierzchu są nagie z półksiężycowatymi, białymi plamami, od spodu owłosione, a na brzegu orzęsione. Ciemnoczerwone, rzadziej różowe, pachnące kwiaty (50-100) zebrane są w główkowaty kwiatostan na szczycie łodygi, otoczony dwoma liśćmi. Kielich jest owłosiony z nierównymi ząbkami, korona z płatkami u podstawy zrośniętymi w rurkę. Kwitnienie trwa od V do IX. Owocem jest strąk zawierający jedno nasiono o jajowatym kształcie, otoczone łupiną barwy od żółtej do fioletowej. Roślina wykorzystywana jest na paszę, zaś w Azji w celach leczniczych – oczyszcza krew z toksyn. Kwiaty znalazły zastosowanie jako dodatek do aromatycznych kąpieli i leczniczych herbatek (środek wykrztuśny, napotny, antyseptyczny, pomocny w niedokrwistości).

Roślina preferuje stanowiska słoneczne oraz piaszczysto-gliniaste gleby zasobne w składniki pokarmowe (zwłaszcza wapń) i próchnicę. Lubi wilgoć w podłożu. Jest odporna na mróz, ale przy braku pokrywy śnieżnej może przemarzać. Rozmnaża się ją z nasion.

Sparceta siewna (= esparceta siewna, esparceta wąskolistna, esparceta pastewna) – Onobrychis viciifolia Scop.
Rodzina: Fabaceae – bobowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: sucha, zasobna w wapń

Termin kwitnienia: V-VII

Długość kwitnienia: 2-4 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 60-180 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 50-70 kg/ha

Kolor obnóży: brązowoszary

Roślina występuje na łąkach, jest też uprawiana w siewie czystym lub mieszanym (w Europie już od średniowiecza, w Polsce od XVIII w.). Wykształca krótkie, rozgałęzione kłącze i długi (do 10 m) korzeń palowy. System korzeniowy utrwala glebę, dlatego roślina jest czasem siana na nasypach kolejowych i drogowych. Esperceta ma wzniesioną łodygę osiągającą do 60 cm wysokości oraz złożone liście utworzone z 6-14 par jajowatych lub podługowatych listków. U podstawy ogonków wyrastają trójkątne, brunatne przylistki. Niezbyt przyjemnie pachnące kwiaty zebrane są w szczytowe, kłosokształtne grona wyrastające z kątów liści na końcach długich szypułek. Kwitnienie odbywa się w V-VII. Kielich ma długie orzęsione ząbki. Korona jest różowa z ciemnopurpurowymi żyłkami, skrzydełka są krótsze od kielicha, co sprawia wrażenie ich braku. Owocem jest jednonasienny, spłaszczony strąk z charakterystyczną kolczasto ząbkowaną listewką. Roślina wykorzystywana jest na nawóz zielony oraz jako pasza dla zwierząt (chętnie zjadana przez bydło a nasiona przez drób i konie).

Truskawka (= poziomka truskawka, poziomka ananasowa) – Fragaria ×ananassa Duchesne ex Rozie
Rodzina: Rosaceae – różowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: lżejsza, piaszczysto-gliniasta

Termin kwitnienia: V

Długość kwitnienia: ~3 tyg.

Rozmnażanie: sadzonki

Wydajność miodowa: 3-10 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 2-10 kg/ha

Kolor obnóży: żółty

Truskawka powstała prawdopodobnie w 1750 r. przez przypadkowe skrzyżowanie amerykańskiej poziomki chilijskiej i wirginijskiej. Rośliny osiągają 40 cm wysokości. Wykształcają wiązkowy system korzeniowy i skrócony pęd, z którego wyrastają duże, brzegiem piłkowane, trójlistkowe liście. Białe kwiaty zebrane są w wierzchotki wyrastające z kątów liści. W każdym kwiecie znajduje się wiele pręcików (25-30) i słupków. Po przekwitnięciu powstają aromatyczne i bardzo smaczne owoce zbiorowe – orzeszki na zmięśniałym dnie kwiatowym (dlatego określane są mianem owoców rzekomych, czyli takich, w których powstawaniu bierze udział jeszcze inny element kwiatu oprócz zalążni słupka). Z owocami związana jest łacińska nazwa rodzajowa rośliny wywodząca się od słowa frango = łamię, kruszę (gdyż przy jedzeniu trzeszczą przegryzane orzeszki) lub fragro = wonieję, pachnę (owoce pachną). Nazwa gatunkowa „ananasa” odnosi się do kształtu, smaku i zapachu ananasów. Owoce spożywane są w stanie świeżym, jak również po przetworzeniu w postaci soków lub dżemów. Napar z liści polecany jest przy biegunkach, zapaleniu okrężnicy i pomocniczo w żółtaczce.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"