KRZEWY OZDOBNE

Śliwa wiśniowa (= ałycza) – Prunus cerasifera Ehrh.

Rodzina: Rosaceae – różowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: każda uprawna

Termin kwitnienia: IV-V

Długość kwitnienia: 1-2 tyg.

Rozmnażanie: z siewu nasion, odrosty korzeniowe

Wydajność miodowa: 40 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 30 kg/ha

Kolor obnóży: żółty

Jest ciernistym krzewem lub drzewem dorastającym do 6-10 m wysokości, mylonym z mirabelką. Wywodzi się z Azji, gdzie w stanie naturalnym występuje jako podszyt w lasach. W Polsce jest gatunkiem uprawianym a tradycja takiego wykorzystania rośliny sięga VIII-X w. Ałycza jest używana jako podkładka dla moreli, brzoskwiń i śliw, często stosowana jest na żywopłoty a odmiany, zwłaszcza te o purpurowych liściach sadzone są w celach dekoracyjnych. Roślina wytwarza eliptyczne lub jajowate liście o ząbkowanym brzegu oraz liczne odrosty korzeniowe u podstawy. Kwitnie przed rozwojem liści w IV-V. Białe, niezbyt okazałe kwiaty o przyjemnym zapachu wyrastają pojedynczo lub po dwa z kątów liści. Owocem jest kulisty lub jajowaty pestkowiec barwy żółtej, różowej lub czerwonej, który można spożywać na surowo (o ile lubi się ich kwaśny smak) lub przeznaczyć na przetwory. Roślinę wykorzystuje się także w celach leczniczych: liście wykazują działanie przeciwgorączkowe, napar z kwiatów reguluje procesy trawienne, a nalewka z owoców łagodzi kaszel.

Mahonia pospolita (= mahonia ostrolistna, złocigroń, ościał)
– Mahonia aquifolium (Pursh) Nutt.

Rodzina: Berberidaceae – berberysowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba:świeża, dobrze uprawiona, próchniczna

Termin kwitnienia: IV-V

Długość kwitnienia:~ 2 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: brak danych

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: szarożółty

Jest zimozielonym krzewem dorastającym do 1 m wysokości o dość sztywnych, słabo rozgałęzionych i wyprostowanych pędach. Jego liście są skórzaste i błyszczące, pierzasto złożone, o kolczastym brzegu. Żółte kwiaty pojawiają się w IV-V na szczytach zeszłorocznych pędów, tworząc gęste grona długości 5-8 cm. Cechą charakterystyczną kwiatów są pręciki wrażliwe na dotyk, które nachylają się wówczas w kierunku słupka. Po przekwitnięciu powstają ciemnogranatowe owoce z sinawym nalotem, którymi chętnie żywią się bażanty. Owoce są jadalne, choć niezbyt smaczne, używane do barwienia wina, a także na przetwory (soki, konfitury) i do wyrobu wódki oraz wina. Owoce znalazły zastosowanie w leczeniu przeziębienia, anginy i grypy oraz ułatwiają trawienie.

Pigwowiec japoński – Chaenomeles japonica (Thunb.) Lindl. ex Spach

Rodzina: Rosaceae – różowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna, urodzajna, średnio wilgotna

Termin kwitnienia: IV-V

Długość kwitnienia: ok. 2 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion,

Wydajność miodowa: 0,6 – 2,9 g/krzew

Wydajność pyłkowa: 1,6 – 8 g/krzew

Kolor obnóży: żółty

Jest niskim (do 1 m wysokości), szerokim krzewem o ciernistych pędach, pokrytych błyszczącymi, okrągławojajowatymi liśćmi. W trzeciej dekadzie IV lub na początku V pojawiają się ceglastoczerwone, zebrane w pęczki kwiaty o średnicy do 3 cm. Z racji koloru kwiatów roślina nazywana jest także ognistym krzakiem. Pigwowiec wytwarza trzy rodzaje kwiatów różniących się wysokością słupków i pręcików – zjawisko to nazywane jest heterostylią. Jeden kwiat żyje średnio 7 dni. Kwitnienie trwa około 2 tygodni. Po przekwitnięciu zawiązują się kuliste, najpierw zielone, a po dojrzeniu żółte owoce przypominające małe jabłuszka. Do budowy wnętrza owocu odnosi się łacińska nazwa rodzajowa pigwowca wywodząca się od słowa chainein = dzielić, otwierać się, ziewać oraz od greckiego mélon = jabłko. Owoce charakteryzują się przyjemnym zapachem i wykorzystywane są na przetwory m.in. dżemy i nalewki. Sok z owoców może być używany do herbaty zamiast cytryny, a kawałki owoców jako dodatek do ciast.

Kwiaty pigwowca dostarczają nektaru i pyłku stanowiąc cenny pożytek rozwojowy, choć nie zawsze w pełni wykorzystany przez pszczoły z uwagi na warunki pogodowe. Robotnice wizytują kwiaty średnio przez 7-16 sekund. Każdy rodzaj kwiatów wydziela inną ilość nektaru zawierającego 35-71% cukrów. Wydajność cukrową jednego krzewu oszacowano na 0,5-2,3 g. Kwiaty dostarczają także pyłku, który jest wytwarzany średnio przez 30-40 pręcików. Najwięcej pyłku (średnio 51,2 mg z 10 kwiatów) produkują kwiaty o pręcikach osadzonych na poziomie słupków. Najintensywniejsze pękanie pylników i uwalnianie pyłku obserwuje się w godzinach południowych. Jeden krzew może dostarczyć ­1,6-8 g białkowego surowca.

Różanecznik – Rhododendron L.

Rodzina: Ericaceae – wrzosowate

Stanowisko: słoneczne (gatunki zrzucające liście na zimę), półcieniste (gatunki zimozielone)

Gleba: kwaśna, piaszczysto-gliniasta, dostatecznie wilgotna

Termin kwitnienia: IV-VI

Długość kwitnienia: ~ 3 tyg.

Rozmnażanie: odkłady, sadzonki

Wydajność miodowa: brak danych

Wydajność pyłkowa: 2-3 mg/kwiat

Kolor obnóży: biały

Rodzaj różanecznik jest jednym z najbogatszych w gatunki (1200) rodzajem na świecie. Należą tutaj krzewinki, krzewy, a nawet drzewa, na ogół o całobrzegich, zimozielonych lub opadających na zimę liściach. Białe, żółte, czerwone lub fioletowe kwiaty o lejkowatym kształcie najczęściej cechuje obecność plamek w odmiennym kolorze. Są one zlokalizowane wewnątrz korony na górnym płatku i wskazują owadom drogę do nektaru. W centralnej części kwiatów znajduje się pięć pręcików o długich nitkach i jeden słupek z wydłużoną szyjką - górne części tych elementów wystają poza obręb korony. Kwiaty na ogół zebrane są w szczytowe kwiatostany, a ich średnica, w zależności od gatunku, waha się od 1 do 15 cm. Łacińska nazwa rodzaju wywodząca się od greckich słów rhódon= róża i déndron = drzewo odnosi się do barwy i kształtu kwiatów, jak również pokroju roślin. Kwitnienie różaneczników w Polsce przypada na IV - VI. Owocem jest zdrewniała torebka zawierająca liczne, bardzo drobne nasiona.

Kłokoczka południowa – Staphylea pinnata L.

Rodzina: Staphyllaceae – kłokoczkowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna, świeża, zasobna w wapń

Termin kwitnienia: IV-V

Długość
kwitnienia: ~ 2 tyg.

Rozmnażanie: odrosty korzeniowe, siew nasion

Wydajność
miodowa: 250 kg/ha

Masa pyłku: 44 g/rośliny

Kolor obnóży: żółty

Jest wyprostowanym krzewem lub niewielkim drzewem dorastającym do 5-9 m wysokości, sadzonym w celach dekoracyjnych. Natomiast okazy rosnące na stanowiskach naturalnych objęte są w Polsce ochroną. Kłokoczka wytwarza liczne odrosty korzeniowe, zwłaszcza na żyznych i wilgotnych miejscach. Liście rośliny składają się z 5-7 listków i osiągają długość do 20 cm. W IV-V pojawiają się białe kwiaty zebrane w zwisające (do 12 cm długości) kwiatostany na końcach pędów. Do ich wyglądu nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa wywodząca się od słowa staphylé = winne grono. Ciekawostką jest, iż kwiaty pachną ogórkami małosolnymi. Po przekwitnięciu powstają charakterystyczne, pęcherzykowato rozdęte owoce (torebki), które po wyschnięciu grzechoczą, do czego nawiązuje polska nazwa kłokoczka. Owoce zawierają duże (do 1 cm ø), bardzo twarde nasiona o błyszczącej, jasnobrązowej łupinie nasiennej. Dawniej tłoczono z nich olej używany do oświetlania domów oraz wyrabiano z nich różańce (co praktykuje się do dziś). Hucułowie robili z nich bransoletki i naszyjniki. Jednocześnie jest to jeden z ulubionych przysmaków myszy polnych. Twarde, żółtawe drewno kłokoczkowe jest cenione w tokarstwie, a dawniej wyrabiano z niego krzyże, laski oraz bijaki do maselnic. Młode pąki i kwiatostany można kisić i wykorzystywać jako namiastkę kaparów. Roślina miała duże kulturowe znaczenie dla plemion germańskich, Słowian i Celtów, zwłaszcza w obrzędach pogrzebowych.

Złotlin japoński – Kerria japonica (L.) DC.

Rodzina: Rosaceae – różowate

Stanowisko: słoneczne, półcieniste

Gleba: żyzna, przepuszczalna, lekko wilgotna lub wilgotna

Termin kwitnienia: V

Długość kwitnienia: 6-10 tyg.

Rozmnażanie: odrosty korzeniowe

Wydajność miodowa: brak produkcji nektaru

Wydajność pyłkowa: 28 g/ krzew

Kolor obnóży:żółty

Złotlin pochodzi z Chin, lecz od wieków jest uprawiany w Japonii. Wykształca gładkie, cienkie i połyskujące pędy dorastające do 1,5-2 m wysokości. Jego liście są jajowato wydłużone, jasnozielone, na szczycie zaostrzone, ułożone na pędach skrętolegle. Intensywnie żółte kwiaty o średnicy 3,5-4,5 cm wyrastają pojedynczo na długich szypułkach. Jeden kwiat wytwarza średnio 140 pręcików i żyje 6 dni. W uprawie znajdują się także odmiany pełnokwiatowe, lecz z pszczelarskiego punktu widzenia są bezwartościowe, gdyż ich pręciki są przekształcone w płatki korony. Rośliny kwitną w V i często powtarzają kwitnienie pod koniec lata. W naszych warunkach klimatycznych owoce (wieloniełupki) rzadko się zawiązują.

Różowiec biały (= okółkowiec biały) – Rhodotypos scandens (Thunb.) Makino

Rodzina: Rosaceae – różowate

Stanowisko: słoneczne, półcieniste

Gleba: lekkie, dość żyzne, próchniczne, wilgotne

Termin kwitnienia: V-VI

Długość kwitnienia: ok. 6 tyg.

Rozmnażanie: siew, sadzonki zielne

Wydajność miodowa: brak produkcji nektaru

Masa pyłku 0,7-0,8 g/krzew

Kolor obnóży: kremowy

Ten rozłożysty krzew dorastający do 1-2 m wysokości pochodzi z Japonii i środkowych Chin. Jego pędy cechują się oliwkowobrunatną barwą, a liście ułożone są naprzeciwlegle, co stanowi wyjątek wśród przedstawicieli różowatych. Mają one jajowaty kształt i spiczasto zakończony wierzchołek, osiągają długość do 8 cm, brzegiem są ostro piłkowane. Kwitnienie rozpoczyna się w V i trwa około 6 tygodni. Kwiaty, zgodnie z polską nazwą gatunkową, są białe, rozwijają się przed rozwojem liści. Średnio jeden krzew wykształca ich ponad 1,5 tysiąca. Kwiaty są duże (4-5 cm średnicy), osadzone pojedynczo na końcach krótkich, bocznych pędów. Utworzone są z silnie rozwiniętego kielicha ułożonego w dwóch okółkach, 4 płatków korony (stąd wcześniejsza nazwa rośliny – okółkowiec czteropłatkowy), 4 słupków i 40-80 pręcików. Po zapyleniu i zapłodnieniu powstają owoce zbiorowe otoczone kielichem, utworzone z czterech pestkowców, które po dojrzeniu stają się czarne i błyszczące.

Bukszpan wieczniezielony (= bukszpan zwyczajny) – Buxus sempervirens L.

Rodzina: Buxaceae – bukszpanowate

Stanowisko: słoneczne, półcieniste

Gleba: o odczynie obojętnym lub zasadowym

Termin kwitnienia: IV-V

Długość kwitnienia: 2-3 tyg.

Rozmnażanie: sadzonki

Wydajność miodowa: brak produkcji nektaru

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: żółty

Jest zwartym, wolno rosnącym i długowiecznym krzewem lub drzewkiem osiągającym 8-12 m wysokości. Rośnie dziko w zach. i pd. Europie, Azji Mniejszej oraz Afryce pn.-zach. W Polsce jest uprawiany od czasów średniowiecza. Posiada czworoboczne łodygi, pokryte trwałymi (zimozielonymi) liśćmi, z którymi związana jest łacińska i polska nazwa gatunkowa rośliny. Liście mają podługowatoowalny kształt, są skórzaste, wyrastają parami naprzeciw siebie. Górna powierzchnia blaszki liściowej jest ciemnozielona, błyszcząca, dolna – żółtawa i matowa. Liście żyją średnio dwa lata. Kwiaty zebrane są w pęczki w kątach liści. Najczęściej tworzy je jeden szczytowy kwiat żeński otoczony kilkoma zielonkawożółtymi kwiatami męskimi. Kwiaty nie mają płatków. Kwitnienie odbywa się w IV-V. Owocem jest skórzasta torebka zawierająca czarne, kanciaste nasiona z elajosomem (ciało tłuszczowe, którym odżywiają się mrówki i tym samym rozsiewają je). Po dojrzeniu owoce gwałtownie się otwierają, wyrzucając nasiona na kilka metrów. Cała roślina wydziela ostry, niezbyt przyjemny zapach (czasem określany jako koci), szczególnie odczuwalny podczas kwitnienia, po deszczu lub wieczorem po upalnym dniu. Kora i liście bukszpanu zawierają trujące alkaloidy. Drewno jest bardzo twarde (porównywalne z twardością kości słoniowej), ciężkie, łatwe do polerowania. Znalazło zastosowanie do wyrobu różnych sprzętów m.in. tradycyjnych skrzynek lekarzy (gr. pyxos = skrzynka, puszka), do czego prawdopodobnie nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa rośliny – Buxus.

Krzew był chętnie sadzony już w czasach rzymskich, a w kolejnych epokach zdobił klasztorne i pałacowe ogrody. Często wykorzystywano go na żywopłoty, szpalery lub formowano z niego różne kształty tzw. zielone rzeźby, co praktykuje się do dziś. W Polsce należy do popularnych krzewów cmentarnych. Dawniej bukszpan był stosowany w celach obrzędowych, miał także odstraszać pioruny i zapewniać dobry plon w polu i ogrodzie. Roślina jest symbolem długowieczności i trwałości. Kora i liście działają przeczyszczająco, nalewka polecana jest przy zapaleniu płuc, a sproszkowane liście w reumatyzmie. Olejek eteryczny uzyskiwany z rośliny znalazł zastosowanie w leczeniu padaczki oraz w ­stomatologii.

Ośnieża czterokanciasta – Halesia tetraptera L.

Rodzina: Styracaceae – styrakowate

Stanowisko: słoneczne, osłonięte od wiatru

Gleba: żyzna, próchniczna, umiarkowanie wilgotna

Termin kwitnienia: k. IV/V-V

Długość kwitnienia: ok. 3 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion, sadzonki półzredwniałe

Wydajność miodowa: brak danych

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: żółty

Jest dużym rozłożystym krzewem lub niewielkim drzewkiem o owalnej koronie, natomiast w Ameryce Północnej, skąd pochodzi, dorasta do 25 m wysokości. W uprawie można także spotkać (ale rzadko) odmianę tego gatunku – ośnieżę górską, nazywaną również ośnieżą drzewiastą (Halesia tetraptera var. monticola (Rehder) Reveal & Seldin).

Roślina wykształca piłkowane, jajowatoeliptyczne, owłosione wzdłuż nerwów na dolnej stronie liście o długości 5-10 cm (u wspomnianej odmiany dłuższe – do 16 cm), które jesienią przebarwiają się na żółto. Pod koniec IV lub na początku V pojawiają się białe bądź z lekkim odcieniem różowego, dzwonkowate kwiaty, które nieco przypominają przebiśniegi, o długości 1,5-2 cm (u ośnieży górskiej 2-3 cm). Do ich wyglądu odnosi się jedna z angielskich nazw rośliny – silverbell, czyli srebrny dzwonek. Kwiaty zebrane są po kilka w kątach ubiegłorocznych pędów, zwisają na długich szypułkach. Przed pełnym rozwinięciem płatki wyglądają, jakby były pogniecione. Koronę kwiatów tworzą cztery zrośnięte płatki z łatkami (niezrośnięte części korony) w części szczytowej. Podczas przekwitania płatki odpadają od rośliny, pokrywając podłoże pod nimi, co przypomina nieco śnieg – stąd nazwa ośnieża. Do tego faktu odnosi się również kolejna angielska nazwa rośliny – snowdrop tree. Owocem ośnieży czterokanciastej jest suchy pestkowiec z czterema falisto powyginanymi skrzydełkami (owoce ośnieży górskiej są większe, o szerszych skrzydełkach). Początkowo owoce są zielone, po dojrzeniu brązowieją i bardzo długo utrzymują się na roślinach – nawet 2-3 lata.

Porzeczka krwista – Ribes sanguineum Pursh

Rodzina: Grossulariaceae – agrestowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: , lekko wilgotne lub wilgotne, żyzne

Termin kwitnienia: IV-V

Długość kwitnienia: ok. 4 tyg.

Rozmnażanie: sadzonki, odkłady, szczepienie

Wydajność miodowa: brak danych

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: żółty

Jest krzewem o luźnym pokroju (przypominającym porzeczki owocowe) i powolnym wzroście, osiągającym do 2 m wysokości. Pochodzi z Ameryki Północnej, w Europie uprawiana jest w celach dekoracyjnych od początku XIX w. Wykształca wyprostowane, miękko owłosione pędy, które zimą mają czerwonobrązową barwę. Liście są 3-5-klapowane, brzegiem ząbkowane o długości 3-6 cm. Ich górna powierzchnia jest ciemnozielona, owłosiona, dolna jaśniejsza z licznymi, miękkimi włoskami. Liście po roztarciu nieprzyjemnie pachną. Ogonki liściowe również są owłosione. Kwiaty mają barwę czerwonoróżową, do czego nawiązuje polska nazwa gatunkowa – krwistoczerwona. U odmian mogą także mieć kolor różowy. Kwiaty (5-15) zebrane są w zwisające grona. Ich charakterystyczną cechą jest intensywniejsze zabarwienie kielicha niż korony. Ponadto elementy kielicha są dłuższe niż płatki i zrośnięte w dolnej części w rurkę. Kwitnienie obywa się w IV-V. Owoce to czarne nibyjagody z niebieskawym nalotem, zazwyczaj nieliczne i niejadalne.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"