Pożytki późnoletnie: ROŚLINY JEDNOROCZNE UPRAWNE

Bazylia pospolita (= bazylia wonna, bazylek ogrodowy, bazylijka zwyczajna) – Ocimum basilicum L.
Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: przepuszczalna, próchniczna, lekko wilgotna, zasobna

Termin kwitnienia: VII-IX

Długość kwitnienia: ~ 8 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 100-130 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: białokremowy

Roślina znana była mieszkańcom Indii już w 1500 r. p.n.e., skąd przewędrowała do Egiptu i Grecji. Do Polski prawdopodobnie dostała się z Włoch w XVI w. Cechą charakterystyczną bazylii jest jej silny, korzenny aromat, do którego nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa wywodząca się od słowa ózein, co oznacza pachnieć, wonieć. Roślina wykształca łodygę osiągającą do 50 cm wysokości, z której wyrastają parami jajowate liście na krótkich ogonkach. W zależności od odmiany liście mogą mieć barwę zieloną lub purpurową. W VII pojawiają się pierwsze kwiaty, a kolejne rozwijają się aż do IX. Kwiaty są drobne, dwuwargowe o białej lub różowawej koronie, tworzące nibyokółki na szczycie pędów. W zależności od odmiany długość ich życia waha się od 1,5 do 3 dni. Kwiaty mają krótką rurkę korony (4,5-5 mm) dlatego nektar, który się w niej zbiera jest łatwo dostępny dla owadów. Przed wysychaniem słodkiej wydzieliny chronią włoski wyrastające na powierzchni nitek pręcikowych. Po przekwitnięciu powstają owoce typu czterodzielnej rozłupni zawierające bogate w śluz nasiona, które mają lepsze działanie powlekające niż siemię lniane. Ziele rośliny wykazuje właściwości uspokajające, przeciwbakteryjne, przeciwskurczowe i moczopędne, stanowi również popularną przyprawę. Sok ze świeżych liści polecany jest do zakraplania przy stanach zapalnych ucha. Olejek wykorzystuje się w kosmetyce i perfumerii oraz do aromatyzowania żywności. W starożytności wierzono, że spożywanie bazylii chroni przed skorpionami i wężami. W Malezji, Egipcie (fragmenty bazylii znaleziono w piramidach) i Persji była rośliną cmentarną, zaś na Krecie stanowiła symbol nieszczęśliwej miłości.

Bazylia preferuje przepuszczalną, próchniczną, lekko wilgotną glebę o dużej zasobności. Wymaga ciepłego i zacisznego stanowiska. Rozmnaża się z nasion wysiewanych w V bezpośrednio do gruntu lub w III-IV do inspektu. Siewki pojawiają się po około 2 tygodniach. Na miejsce stałe należy wysadzić je po ostatnich wiosennych przymrozkach w rozstawie co 30-45 cm. Gdy rośliny osiągną około 15 cm wysokości, zaleca się uszczykiwanie ich wierzchołków, dzięki czemu wytworzą silniejszy system korzeniowy oraz się rozkrzewią.

Pszczelnik mołdawski – Dracocephalum moldavica L.
Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna, piaszczysto-gliniasta, zasobna w wapń

Termin kwitnienia: (uzależniony od terminu siewu) VII-IX

Długość kwitnienia: 6-7 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 200-490 (650) kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: biały

Nazywany jest także smoczą głową, gdyż jego łacińska nazwa rodzajowa wywodzi się od słów drakon = smok, wąż oraz kephalé = głowa. Znany jest także jako melisa turecka. Pochodzi z pd. Syberii i Himalajów. Wszystkie nadziemne części rośliny przyjemnie pachną, co związane jest z obecnością olejku eterycznego o dużej zawartości cytralu. Działa on m.in. uspokajająco na pszczoły – dlatego też podczas wykonywania prac pasiecznych można rośliną natrzeć ręce. Łodygi pszczelnika osiągają 20-60 cm wysokości, są silnie rozgałęzione, pokryte jajowatolancetowatymi, karbowanowcinanymi liśćmi. Od trzeciej dekady VII do połowy IX na roślinach pojawiają się białe lub niebieskofioletowe, dwuwargowe kwiaty wyrastające w szczytowych, gęstych kłosach. Pojedynczy kwiat żyje średnio 2-3 dni. Na dolnej wardze (powstałej przez zrośnięcie trzech płatków korony) widoczne są intensywniej zabarwione plamki, które wskazują owadom drogę do nektaru. Olejek eteryczny pozyskiwany z pszczelnika służy do aromatyzowania win i potraw oraz stosowany jest w przemyśle perfumeryjnym i mydlarskim. Roślinę wykorzystuje się także w celach leczniczych (środek przeciwbólowy w leczeniu chorób nerek oraz przy bólach głowy), a z jej ziela można sporządzić aromatyczną herbatę. Nasiona stanowią karmę dla ptactwa.

Gryka zwyczajna (= gryka siewna, hreczka, reczka)
– Fagopyrum esculentum Moench
Rodzina: Polygonaceae – rdestowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: piaszczysta, piaszczysto-gliniasta, lekka, dostatecznie wilgotna

Termin kwitnienia: VII-VIII

Długość kwitnienia: 5-7 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 70-500 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 60-400 kg/ha

Kolor obnóży: szarożółty

Gryka była najpierw uprawiana w Azji, skąd w VII w. plemiona słowiańskie i fińskie przeniosły ją do Europy. Do Polski dotarła w średniowieczu za sprawą Tatarów. Roślina wykształca rozgałęzioną, czerwono nabiegłą łodygę osiągającą do 60 cm wysokości. Liście mają sercowato-strzałkowaty kształt, ułożone są na łodydze naprzemianlegle. Z kątów liści wyrastają baldachokształtne grona pachnących, białych lub różowych kwiatów. Jedna roślina wytwarza średnio 300-1,8 tys. kwiatów. Są one pięciokrotne o okwiecie niezróżnicowanym na kielich i koronę, z 8 pręcikami i 1 słupkiem. Cechują się zapobiegającą samozapyleniu dwupostaciowością – jeden typ kwiatów wykształca pręciki z krótkimi nitkami i słupkami o długich szyjkach, w innych kwiatach jest odwrotnie. Tkanka produkująca nektar (ma postać 8 brodawkowatych wyrostków) położona jest na dnie kwiatowym u podstawy pręcików. Nektarniki należą do typu odkrytego, dlatego też warunki pogodowe bardzo silnie wpływają na proces nektarownia (np. wiatr wysusza nektar). Kwitnienie trwa od VII do VIII, a jego długość uzależniona jest od terminu siewu (przy siewie wiosennym trwa dłużej). Kwitnienie rozpoczyna się od kwiatostanów położonych w górnej części łodygi. Po przekwitnięciu kwiatów powstają bogate w skrobię trójkanciaste orzeszki. Ich wygląd przypomina nasiona buka, dlatego też łacińska nazwa rodzajowa rośliny wywodzi się od słów fagus = buk i pyrós = pszenica. Owoce zawierają także białko, a pod względem zawartości aminokwasów przewyższają ryż, pszenicę, żyto i proso. Orzeszki przerabia się na kaszę i mąkę. O tym, że roślina nadaje się do konsumpcji, informuje jej łacińska nazwa gatunkowa, którą tłumaczy się jako jadalny (łac. esca = jadło, pożywienie, pokarm). Spożywanie kaszy gryczanej jest rekomendowane przy niedokrwistości, schorzeniach przewodu pokarmowego i chorobach nerek. Mąka gryczana polecana jest przy diecie bezglutenowej. Orzeszki można wykorzystać do warzenia piwa. Z kwiatów i owoców uzyskuje się czerwony barwnik. Ziele rośliny znalazło zastosowanie w lecznictwie, m.in. ze względu na zawartość rutyny, która uszczelnia naczynia krwionośne, obniża ciśnienie krwi, działa oczyszczająco i osłonowo w przypadku naświetlania promieniami X. Medycyna ludowa poleca herbatę z kwiatów gryki jako środek przeciwkaszlowy a świeże liście do przykładania na ropnie i ropne rany. Gryka zawiera także fagopirynę powodującą reakcję uczuleniową na światło. Obserwuje się ją np. u zwierząt spożywających duże ilości gryki, a także u ludzi przy miejscowym kontakcie skóry z częściami rośliny.

Seradela pastewna (= seradela siewna, seradela uprawna)
– Ornithopus sativus Brot.
Rodzina: Fabaceae – bobowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: lekka, piaszczysta

Termin kwitnienia: VII-VIII

Długość kwitnienia: 9-10 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: ~ 20 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: białawy

Prawdopodobnie powstała ze skrzyżowania dwóch dziko rosnących gatunków seradeli. Wytwarza głęboki (do 1 m), rozgałęziony system korzeniowy oraz wiotką, delikatnie owłosioną łodygę osiągającą do 40 cm wysokości. Wyrastają z niej nieparzystopierzaste liście złożone z 5-15 par drobnych, eliptycznych listków. Na korzeniach widoczne są brodawki, gdyż seradela żyje w symbiozie z bakteriami wiążącymi wolny azot z powietrza. Białe lub różowe kwiaty (z koroną o długości 6-10 mm) zebrane są w baldaszki wyrastające na długich szypułkach z kątów liści. Kwitnienie odbywa się w VII-VIII. Owocem jest członowany strąk (po dojrzeniu nie pęka, lecz rozpada się na jednonasienne fragmenty) przypominający ptasią stopę, do czego nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa rośliny (Ornitophus) oraz angielska bird’s-foot. Seradela uprawiana jest w celach pastewnych oraz na zielony nawóz.

Ostropest plamisty (= pstrok, kostropacz, podgorzał, marjanek)
– Silybum marianum (L.) Gaertner
Rodzina: Asteraceae – astrowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna, próchniczna, głęboka

Termin kwitnienia: VII-VIII

Długość kwitnienia: ~ 5 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 60-120 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: fioletowoszary

Cykl życiowy rośliny trwa rok, czasem dwa lata. Jej naga lub nieco pajęczynowato osnuta łodyga rozgałęzia się w górze i dorasta do 1-1,5 m wysokości. Liście są skórzaste, błyszczące, z kolczastym brzegiem oraz białymi plamami, głównie w okolicach nerwów. To za ich sprawą ostropest nazwano kiedyś „pstrokiem”, a dziś uprawia się go w celach dekoracyjnych. Dolne liście tworzą różyczkę, liście łodygowe są odwrotnie jajowate lub szerokoeliptyczne, nasadami obejmują łodygę. Kwiaty zebrane są na szczycie rozgałęzień w jajowate koszyczki o długości do 5 cm, okryte od spodu listkami z długim, ostrym kolcem na wierzchołku. Jedna roślina może wytworzyć do 50 kwiatostanów. Koszyczek wypełniają wyłącznie obupłciowe kwiaty rurkowate o purpurowej koronie. Owocem są niełupki z odpadającym żółtawoszarym puchem kielichowym. Roślina zaliczana jest do tzw. biegaczy stepowych (jej ojczyzną są stepy Europy Południowej) – podmuchy wiatru przemieszczają po powierzchni ziemi oderwane od rośliny koszyczki z wykształconymi owocami, przyczyniając się do ich rozsiewania. Roślinę uprawiano już od starożytności – zjadano jej liście oraz wykorzystywano jako antidotum po spożyciu trujących muchomorów. To ostatnie zastosowanie praktykuje się także dziś, zwłaszcza przy zatruciach muchomorem sromotnikowym. Odtruwające i ochraniające właściwości rośliny wynikają z zawartości w jej liściach i owocach sylimaryny. Wspomniane części ostropestu znalazły zastosowanie w leczeniu chorób wątroby (wyciągi z rośliny wchodzą w skład popularnych tabletek Sylimarol stosowanych wspomagająco w zaburzeniach czynności i po uszkodzeniach wątroby) oraz wykorzystywane są jako środek poprawiający trawienie. Dolne liście rośliny można spożywać jako jarzynę.

Kukurydza uprawna (= kukurydza zwyczajna) – Zea mays L.
Rodzina: Poaceae – wiechlinowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: większości gleb, z wyjątkiem podmokłych, bardzo ciężkich, suchych i piaszczystych

Termin kwitnienia: VII-VIII

Długość kwitnienia: ~ 1 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: brak produkcji nektaru

Wydajność pyłkowa: 20-22 kg/ha

Kolor obnóży: jasnożółty

Ojczyzną kukurydzy prawdopodobnie jest Meksyk, a jej uprawa była znana w Ameryce na kilka tysięcy lat p.n.e. (kukurydza należy do najstarszych roślin uprawnych). W tamtej części świata roślina ma boski status, m.in. Majowie wierzyli, że człowiek został ulepiony z mąki kukurydzianej. Od rdzennych mieszkańców Ameryki – Indian, którzy określali kukurydzę jako maiz lub mahiz, wywodzi się łacińska nazwa gatunkowa (mays). Do Europy roślina dotarła w 1492 r. za sprawą Kolumba. Łodyga kukurydzy nazywana, podobnie jak u innych traw, źdźbłem osiąga 0,5-3 m wysokości i 3-5 cm średnicy, wewnątrz wypełniona jest białym, gąbczastym rdzeniem. U podstawy łodygi wyrastają charakterystyczne korzenie podporowe. Równowąskie, długie i szerokie (do 10 cm), bezogonkowe liście ułożone są na łodydze skrętolegle. Rozdzielnopłciowe kwiaty umieszczone są jednopiennie (kwiaty męskie i żeńskie usytuowane są na jednym osobniku). Kwiaty męskie zebrane są w wiechowate kwiatostany na szczytach łodyg. Kwiaty żeńskie osadzone w kątach liści w dolnej części źdźbła, tworzą kolby okryte pochwami liściowymi. Podczas kwitnienia ze szczytu kolb wystają długie (do 30-40 cm), wiotkie znamiona słupków. Kwitnienie odbywa się VII-VIII. Owocem są duże, okrągławe ziarniaki barwy żółtej, brunatnej, czerwonej, lub ciemnofioletowej, bogate głównie w skrobię. Kukurydza uprawiana jest jako roślina zbożowa, pastewna, warzywna i przemysłowa. Znamiona słupków wykorzystywane są w lecznictwie (środek moczopędny, osłabiający łaknienie), natomiast w Boliwii, Peru i Brazylii są palone jako środek odurzający. Pyłek pobudza łaknienie, dlatego też zalecany jest w stanach osłabienia. Właściwości lecznicze posiada także pozyskiwana z ziarniaków skrobia kukurydziana (wykorzystywana do produkcji zasypek, pudrów i preparatów odżywczych) oraz olej z kiełków (obniża poziom cholesterolu we krwi). Łodygi i pochwy liściowe służą do wyrobu tkanin syntetycznych, linoleum, wiskozy, papieru, atramentu, lakierów, klejów, bardzo czułych błon fotograficznych i filmowych. Z pochew otaczających kolby wykonuje się bibułki papierosowe. Skrobia znalazła zastosowanie przy produkcji materiałów wybuchowych (zwł. w USA). Niedojrzałe kolby wykorzystywane są jako jarzyna, a ziarniaki służą do wyrobu mąki (która jest podstawą wyżywienia w Meksyku i Ameryce Środkowej, zwł. w postaci tortilli), kaszy, płatków, prażynek ect. Rdzenna ludność Ameryki Południowej z przeżutych i poddanych fermentacji ziarniaków otrzymuje napój alkoholowy o nazwie chicha. Kukurydza wykorzystywana jest też do wyrobu piwa, dżinu i whisky. Z owoców pozyskuje się kwas glutaminowy, który służy do konserwowania świeżych owoców i warzyw oraz olej wykorzystywany do sałatek, produkcji margaryny i wyrobu majonezu.

Dynia olbrzymia – Cucurbita maxima Duch.
Rodzina: Cucurbitaceae – dyniowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: próchniczna, zasobna, wilgotna

Termin kwitnienia: VII-X

Długość kwitnienia: 10-11 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 30-50 kg/ha

Wydajność pyłkowa: raczej pyłek niezbierany

Kolor obnóży: żółty

Pochodzi z Ameryki Południowej, gdzie była uprawiana już w czasach prekolumbijskich, o czym świadczą znaleziska w grobowcach staroperuwiańskich. Wykształca długą (do 5 m), płożącą się lub wspinającą łodygę, której pomagają w tym wąsy czepne. Liście mają 5-7 klap, z zaokrąglonymi zatokami. Na tej samej roślinie wyrastają osobno kwiaty męskie i żeńskie (rozdzielnopłciowość), przy czym męskich jest więcej oraz rozpoczynają kwitnienie o 2-3 dni wcześniej w porównaniu z kwiatami słupkowymi. Kwiaty męskie tworzą pęczki w kątach liści, kwiaty żeńskie osadzone są pojedynczo. Kwiaty są duże (do 10 cm szerokości) o złocistożółtej, lejkowatej koronie. W kwiatach męskich znajduje się 5 pręcików ze zrośniętymi nitkami, które otaczają pierścieniowaty nektarnik osadzony na dnie kwiatowym. Dostęp do nektaru umożliwiają 3 otwory usytuowane pomiędzy zrośniętymi nitkami. Kwiaty żeńskie zbudowane są ze słupka, którego szyjka otoczona jest u nasady przez gruczoł nektarnikowy w kształcie kołnierza. Po przekwitnięciu powstają duże, do 100 kg (na co wskazuje łacińska nazwa gatunkowa łac. máximus = bardzo wielki, największy), żółtawopomarańczowe owoce, które z botanicznego punktu widzenia nazywane są jagodami rzekomymi. Łacińska nazwa rodzajowa dyni związana jest z owocami i można ją przetłumaczyć jako okrągły ogórek, gdyż składa się ze słów Cúcumis = ogórek i orbis = krąg, koło. Owoce wykorzystywane są na przetwory (marynaty, marmolady) oraz jako pasza dla zwierząt. Nasiona stanowią popularną, a przy tym zdrową przekąskę, zważywszy na zawartość w nich kukurbitacyny działającej przeciwrobaczo, zwłaszcza na tasiemce. Faszerowane kwiaty dyni mogą stanowić oryginalną przekąskę, popularną głównie w krajach śródziemnomorskich.

Kwiaty dyni przyciągają pszczoły kolorem i wielkością korony (która stanowi doskonałe lądowisko dla owadów) oraz produkcją dużych ilości nektaru (gatunek zaliczany jest do najbardziej nektarodajnych roślin warzywnych), pozwalających wypełnić wole kilku zbieraczkom. Nektarowanie rozpoczyna się po otwarciu kwiatów, co odbywa się wcześnie rano (5:50-6:00), a kończy przed zamknięciem kwiatów około 14:00. Kwiaty żyją krótko – 7-10 h. Najintensywniejszy oblot pszczół obserwuje się między 8:00 a 12:30. Kwiaty żeńskie wydzielają znacznie więcej nektaru (~103,7 mg) w porównaniu z kwiatami męskimi (~52 mg). Nektar zawiera 25-35% cukrów, wśród których dominuje sacharoza (~85%). Jeden kwiat żeński wydziela średnio 25,4-39,3 mg cukrów, jeden kwiat męski 13,4-18,3 mg. Wydajność miodowa w warunkach Polski wynosi 30-50 kg/ha, w cieplejszych krajach może sięgać do 100 kg/ha. W niektórych rejonach świata (zwłaszcza tam, gdzie są plantacje rośliny) można uzyskać miód odmianowy. Cechuje się on złocistożółtym lub brązowożółtym kolorem i słabo wyczuwalnym posmakiem oleju z nasion rośliny. Określany jest jako smaczny, wolno krystalizuje, a konsystencja krupca jest miękka. W warunkach Polski robotnice bardzo chętnie zbierają słodką wydzielinę z kwiatów dyni, natomiast pyłkiem są średnio zainteresowane z powodu dużego rozmiaru ziaren i trudności z formowaniem z nich obnóży. Niemniej np. w Australii i na Węgrzech dosyć często obserwuje się zbiór pyłku przez pszczoły, które formują żółte obnóża. Określa się, że ilość tego pożytku jest średnia i jest on dobrej jakości. Dynia najlepiej udaje się na żyznych, próchnicznych i wilgotnych glebach z dostateczną ilością wapnia. Preferuje stanowiska słoneczne. Rozmnaża się z nasion wysiewanych po 15 V.

Słonecznik zwyczajny – Helianthus annuus L.
Rodzina: Asteraceae – astrowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: głęboka, przepuszczalna, żyzna

Termin kwitnienia: VII-VIII

Długość kwitnienia: 3-4 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 40-50 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 35-65 kg/ha

Kolor obnóży: jasnożółty

Słonecznik pochodzi z Ameryki Północnej, gdzie od dawna był uprawiany i wykorzystywany przez Indian. Do Europy dotarł w XVI w. jako roślina ozdobna. Dopiero w XIX w. w Rosji zaczęto go uprawiać na szerszą skalę, by z jego nasion wytłaczać olej. Słonecznik wykształca długą (1-2,5 m wysokości), rozgałęzioną w górnej części i pokrytą szorstkimi włoskami łodygę, która wewnątrz wypełniona jest gąbczastym rdzeniem. Liście mają owalnie sercowaty kształt, zaostrzony wierzchołek i piłkowany brzeg, wyrastają na długich ogonkach. Kwiaty zebrane są w koszyczkowate kwiatostany o średnicy 30-70 cm. Jeden koszyczek zawiera około 1500 kwiatów. Kwiatostany sprawiają wrażenie pojedynczego kwiatu (i przez wiele osób tak są postrzegane ) dlatego zyskały określenie pseudantium = nibykwiat. Koszyczki mają zdolność zwracania się ku słońcu, do czego nawiązuje zarówno łacińska (hélios = słońce, ánthos = kwiat), jak i polska nazwa rodzajowa. Zjawisko to, określane mianem heliotropizmu, zostało opisane u słonecznika już w XVI w. Koszyczek utworzony jest z brzeżnych, pełniących funkcję powabni, złocistożółtych kwiatów języczkowatych oraz umieszczonych w centralnej części kwiatostanu obupłciowych kwiatów rurkowatych, z których powstają owoce (niełupki). W kwiatach rurkowatych jako pierwsze dojrzewają pręciki, natomiast słupki osiągają dojrzałość dzień później. Kwitnienie postępuje od zewnątrz ku środkowi koszyczka. Okres kwitnienia rośliny przypada na VII-VIII. Słonecznik uprawiany jest jako roślina oleista, przemysłowa i ozdobna, a jego kwiaty języczkowate, nasiona i wytłaczany z nich olej mają zastosowanie w lecznictwie. Odwar z kwiatów działa przeciwgorączkowo, przeciwkaszlowo i przeciwmalarycznie, a zastosowany zewnętrznie przyspiesza gojenie się naskórka, ran i wchłanianie krwiaków. Nasiona i olej wzmacniają system nerwowy, poprawiają kondycję skóry i paznokci a dzięki zawartości niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych działają m.in. przeciwmiażdżycowo. Olej był rozpowszechniony w klasztorach i cerkwiach prawosławnych w czasie postów. Nasiona są popularną przegryzką, zwłaszcza w krajach byłego ZSRR (odkąd Piotr Wielki sprowadził słonecznik do Rosji), gdzie są konsumowane po uprażeniu i osoleniu. Z łodyg wydobywa się celulozę, zaś gąbczasty rdzeń służy do wyrobu papieru oraz do wypełniania pasów i kamizelek ratunkowych. Suszone liście wykorzystywano dawniej jako substytut tytoniu. Młode koszyczki mogą być spożywane jak karczochy. Roślina służy także jako pasza dla bydła, a nasiona są chętnie zjadane przez ptaki. Wizerunek kwiatostanu słonecznika widnieje na wielu pieczęciach, tarczach herbowych i proporcach. Niektóre plemiona indiańskie wykorzystywały rdzeń rośliny jako gumę do żucia lub knot do świec, z kwiatów uzyskiwano żółty barwnik a z owoców purpurowy lub czarny.

Fenkuł włoski (= koper włoski) – Foeniculum vulgare Mill.
Rodzina: Apiaceae – selerowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: piaszczysto-gliniasta, wapienna

Termin kwitnienia: od VII do jesieni

Długość kwitnienia: 12 tyg.

Rozmnażanie: wysiew nasion

Wydajność miodowa: ok. 110 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: brudnożółtawy

Wywodzi się z rejonu basenu Morza Śródziemnego. Jest byliną, lecz w uprawie wykorzystywany jest jako roślina dwuletnia lub jednoroczna. Wykształca wzniesioną, rozgałęzioną łodygę o wysokości do 2 m, z której wyrastają pierzasto wcinane liście o bardzo wąskich, włosowatych odcinkach.

Łacińska nazwa rodzajowa rośliny wywodzi się od słowa foenum = siano, suszona trawa i prawdopodobnie nawiązuje do wyglądu liści, które po wysuszeniu przypominają siano. Cała roślina cechuje się przyjemnym, przez jednych określanym jako korzenny, przez innych jako anyżowy, zapachem.

Kwiaty kopru włoskiego stanowią źródło nektaru i pyłku dla pszczół. Najwięcej owadów wizytujących kwiaty obserwuje się miedzy 12:00 a 14:00, wówczas na 1 m² może jednocześnie pracować 12-20 zbieraczek. Tkanka nektarnikowa umiejscowiona jest na górnej powierzchni zalążni, gdzie tworzy formę wypukłego dysku przedzielonego bruzdą. Nektar wydzielany jest na powierzchnię nektarnika, gdzie tworzy cienką warstwę. Taki typ nektarnika zaliczany jest do otwartych, pozwala bowiem na swobodny dostęp do słodkiej wydzieliny. Z jednej strony jest to korzystne, gdyż owady łatwo mogą pobrać nektar, z drugiej – podczas wysokiej temperatury i przy wietrze jest narażony na wysychanie. Z tego względu, najlepsze nektarowanie tego gatunku (i innych przedstawicieli rodziny selerowatych) obserwuje się podczas parnej pogody i przy niewielkim zachmurzeniu. Średnia masa cukrów w nektarze ze 100 kwiatów tego gatunku (odmiana słodka) wynosi 4,58 mg, co w przeliczeniu na jedną roślinę daje prawie 530 mg. W rejonach upraw plantacji nasiennych pszczelarze mogą uzyskać miód odmianowy. Średnia masa pyłku, jaką dostarcza 100 kwiatów, wynosi 13,27 mg, zaś jedna roślina – 1,3 g. Robotnice formują z pyłku brudnożółtawe obnóża.

Gatunek wymaga żyznych, głęboko uprawionych gleb. Najlepiej udaje się na podłożach piaszczysto-gliniastych, wapiennych. Lubi stanowiska słoneczne, osłonięte od wiatrów. Rozmnaża się przez wysiew nasion bezpośrednio do gruntu w rzędy co 45 cm lub na rozsadnik.

Serdecznik syberyjski – Leonurus sibiricus L.
Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna, wilgotna

Termin kwitnienia: VIII-IX

Długość kwitnienia: ok. 6 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: 560 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 90 kg/ha

Kolor obnóży: żółty

Jest rośliną jednoroczną lub dwuletnią pochodzącą z Syberii, Ałtaju, Chin i Mongolii. W sprzyjających warunkach klimatyczno-glebowych może dorastać do 2 m wysokości. W pierwszym roku uprawy wykształca rozetę liści o długich ogonkach, w drugim – kanciastą, szorstko owłosioną łodygę zakończoną kwiatostanem. Liście są dłoniasto wcinane, od góry ciemnozielone, spodem jaśniejsze. Kwiaty wyrastają w nibyokółkach w kątach liści. Do kształtu kwiatostanu nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa rośliny składająca się z dwóch greckich słów: léon = lew i urá = ogon.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"