Pożytki pełni lata: rośliny kwitnące w VI-VII
ROŚLINY JEDNOROCZNE DZIKO ROSNĄCE

Chaber bławatek (= bławatek) – Centaurea cyanus L.
Rodzina: Asteraceae – astrowate

Występowanie: pola uprawne (chwast), przydroża, nasypy kolejowe

Stanowisko: słoneczne

Gleba: praktycznie każda

Termin kwitnienia: VI-IX(X)

Długość kwitnienia: > 8 tyg.

Rozmnażanie: siew owoców

Wydajność miodowa: 60-350 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 10-95 kg/ha

Kolor obnóży: kremowobiały

Chaber bławatek występuje najczęściej jako chwast w zbożach ozimych, do czego nawiązuje angielska nazwa rośliny cornflower wywodząca się od niemieckiego kornblume (niem. Korn = pszenica, owies, jęczmień), również dawna polska nazwa rośliny „chaber zbożowy” na to wskazuje. Natomiast łacińska nazwa rodzajowa chabra związana jest z mitycznym centaurem Chironem, który sokiem z rośliny leczył ranę zadaną zatrutą strzałą przez Herkulesa. Etymologia nazwy gatunkowej związana jest z greckim słowem cyanos = niebieski, odnoszącym się do koloru kwiatów, z których dawniej wyrabiano barwnik. Chaber jest rośliną jednoroczną, ozimą lub dwuletnią o silnym, palowym korzeniu oraz rozgałęzionej łodydze osiągającej do 1 m wysokości. Roślina wykształca pierzastodzielne liście dolne oraz równowąsko-lancetowate w górnej części łodygi. Wszystkie nadziemne części rośliny pokrywają białe włoski, które sprawiają wrażenie pajęczyny. Kwiaty zebrane są w koszyczkowate kwiatostany osadzone na szczytach rozgałęzień. Koszyczki zbudowane są z brzeżnych kwiatów lejkowatych stanowiących powabnię i środkowych kwiatów rurkowatych. Nitki pręcikowe tych kwiatów reagują na bodźce mechaniczne (np. ciężar siadającego owada) kurcząc się, co skutkuje wydostawaniem się pyłku na zewnątrz, aby ułatwić zapylenie. Od spodu koszyczka wyrastają zielone, skórzaste listki okrywy z ciemnymi ząbkami i białawymi frędzelkami. Bławatek kwitnie od VI (czasem od końca V) do IX lub nawet X. Owocem jest niełupka zaopatrzona w brunatny, szorstki puch kielichowy. Suszone kwiaty wykorzystywane są w lecznictwie, gdyż wykazują działanie moczopędne, przeciwzapalne, żółciopędne i przeciwbakteryjne. Północnoamerykańscy Indianie używali chabrów przy ukąszeniach przez jadowite zwierzęta, przy niestrawności, żółtaczce i chorobach oczu. Kwiaty mogą stanowić jadalną dekorację sałatek i innych dań, a uzyskanym z nich sokiem zabarwia się octy, wódki, likiery i inne napoje na kolor niebieski. Również pisanki i wełnę można farbować bławatkiem na błękitny kolor. Dawniej kwiaty używane były jako dodatek do kadzidła oraz tytoniu.

Poziewnik szorski – Galeopsis tetrahit L.
Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Występowanie: miejsca ruderalne, obrzeża lasów i polan, przydroża, pola uprawne

Stanowisko: z umiarkowanym światłem

Gleba: piaszczysto-gliniaste z dobrze rozłożoną próchnicą

Termin kwitnienia: VI–X

Długość kwitnienia: > 3 mies.

Rozmnażanie: siew

Wydajność miodowa: 40–50 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: żółty

Występuje w miejscach ruderalnych, na skrajach lasów i polan, przydrożach, polach uprawnych (zwłaszcza plantacjach roślin okopowych) i w ogrodach. Wykształca pojedynczą lub rozgałęzioną, czterokanciastą łodygę, nieco zgrubiałą i szczeciniasto owłosioną pod węzłami (miejscami, z których wyrastają liście) dorastającą do 10–40 cm wysokości. Liście mają jajowaty lub jajowatolancetowaty kształt, wyrastają na długich ogonkach po 2 naprzeciw siebie, osiągają długość 3–8 cm. Różowe, białe lub kremowe kwiaty o bardzo krótkich szypułkach powstają w kątach górnych liści, tworząc kwiatostany typu wierzchotki. Kwiaty otoczone są kłującymi liśćmi przykwiatowymi (przysadkami). Do kształtu kwiatów nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa poziewnika składająca się ze słowa galéa = hełm i ópsis, ops = wygląd, obraz, podobieństwo. Kwiaty zbudowane są z dzwonkowatego kielicha o długich, szydlastych ząbkach oraz zrosłopłatkowej koronie o długości 1,5–2 cm. Dolna część korony ma kształt rurki, natomiast część szczytowa formuje 2 wargi: górną o hełmiastym kształcie utworzoną z 2 płatków i dolną powstałą ze zrośnięcia się 3 płatków. Na wardze dolnej widoczne są purpurowe plamki, które ułatwiają owadom dotarcie do nektaru. Wewnątrz korony znajdują się 4 dwusilne (2 dłuższe i 2 krótsze) pręciki przyrośnięte nitkami do płatków. W centralnej części kwiatu obecny jest 1 słupek. Kwitnienie w warunkach Polski trwa od VI do X. Owocem jest rozłupnia rozpadająca się na 4 trójkanciaste rozłupki zawierające duże nasiona bogate w niejadalny olej. Jest on trujący dla zwierząt domowych, zwłaszcza koni. Ziele rośliny stosuje się w fitoterapii, pomocniczo w leczeniu gruźlicy płuc, w stanach pooperacyjnych, przy oparzeniach i uszkodzeniach skóry oraz przy deficycie składników mineralnych (roślina jest szczególnie zasobna w rozpuszczalną w wodzie krzemionkę).

Poziewnik szorstki preferuje gleby piaszczysto-gliniaste z dobrze rozłożoną próchnicą. Najlepiej rośnie na stanowiskach umiarkowanie oświetlonych. Rozmnaża się przez wysiew nasion.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"