Botaniczne vademecum pszczelarza
Opisując rośliny, nie sposób nie odwołać się do choć minimalnej wiedzy botanicznej i fachowej terminologii. Niektóre pojęcia są bardzo intuicyjne, inne wymagają pewnych wyjaśnień, dlatego też pozwoliłam sobie na przedstawienie krótkiego, botanicznego „abc”, które pozwoli Czytelnikowi łatwiej zrozumieć przedstawione w niniejszej książce treści.
Nazewnictwo roślin
W naturze ludzkiej leży chęć porządkowania świata i wszystkiego co na nim żyje. Przejawem tego jest m.in. fakt opisywania, nazywania i grupowania organizmów roślinnych (i zwierzęcych) oraz ich klasyfikowania, czym zajmuje się jeden z działów botaniki – systematyka. Podstawową jednostką taksonomiczną jest gatunek (na całym świecie poznano ok. 391 tys. gatunków roślin naczyniowych, a każdego roku odkrywanych lub opisywanych jest ok. 2 tys. nowych), dla określenia którego – już od czasów Karola Linneusza – stosuje się podwójne nazewnictwo. Pierwszy człon wskazuje na nazwę rodzajową np. Asclepias – trojeść, drugi tzw. epitet charakteryzuje gatunek np. Asclepias syriaca – trojeść amerykańska. Nazwie gatunkowej towarzyszy cytat, czyli nazwisko autora/ów (najczęściej pisane skrótowo), który pierwszy ważnie opublikował nazwę danego gatunku np. Asclepias syriaca L. (L. = Linneusz). W nomenklaturze botanicznej powszechnie stosowany jest język łaciński, dzięki czemu zyskuje on rangę języka międzynarodowego, rozumianego na całym świecie przez botaników i innych znawców roślin. Łacińskie nazwy gatunków ujętych w niniejszej książce zostały przyjęte na podstawie wykazu roślin dostępnego na stronie World Flora Online
(https://wfoplantlist.org/plant-list), natomiast ich polskie odpowiedniki podawane są za Mirkiem i wsp. (2002). Poszczególne gatunki roślin charakteryzujące się wspólnym pochodzeniem i podobnymi cechami grupowane są w rodziny, a te z kolei w wyższe jednostki taksonomiczne. W Polsce najliczniej reprezentowana jest rodzina astrowatych (Asteraceae), wiechlinowatych (Poaceae) i różowatych (Rosaceae).
Podział roślin
W zależności od budowy i trwałości pędów oraz cyklu rozwojowego, rośliny dzielą się na zielne (o niezdrewniałych łodygach okrytych jednowarstwową tkanką nazywaną epidermą) i drzewiaste (o zdrewniałych, okrytych wielowarstwowym korkiem łodygach). W klimacie umiarkowanym najbardziej rozpowszechnioną grupą roślin są byliny (stanowią 70% ogółu roślin), następnie rośliny zielne jednoroczne (~20%) i rośliny drzewiaste (~10%).
Rośliny zielne
- Jednoroczne – ich wzrost i rozwój obejmuje jeden sezon wegetacyjny; po wydaniu owoców i nasion giną (np. facelia błękitna).
- Dwuletnie – ich cykl życiowy trwa dwa sezony wegetacyjne; w pierwszym roku wykształcają rozetę przyziemnych liści i organy spichrzowe (w których gromadzą materiały zapasowe), w drugim roku – dzięki zgromadzonym materiałom (np. w korzeniu – marchew, łodydze – kapusta,) formują kwiaty, a później owoce wraz z nasionami i wówczas giną (np. żmijowiec zwyczajny).
- Byliny – to rośliny wieloletnie. Rosną kilka, kilkanaście lat, na ogół corocznie kwitną i wydają owoce. Przed zimą ich pędy nadziemne na ogół zamierają, zaś wiosną z pąków znajdujących się na organach przetrwalnikowych (cebulach, kłączach ect.) wyrastają nowe (np. u dzielżana ogrodowego).
Rośliny drzewiaste
- Drzewa – są roślinami długowiecznymi, najczęściej osiągającymi duże rozmiary. Ich pąki okrywają łuski, dzięki czemu mogą przetrwać niekorzystny okres zimy. Kwitną i owocują wielokrotnie (jak np. robinia akacjowa).
- Krzewy – to rośliny wieloletnie bez głównego pnia oraz o mniejszych rozmiarach w porównaniu z drzewami (np. irga błyszcząca).
- Krzewinki – rośliny wieloletnie o niewielkich rozmiarach, czasem tworzące gęste zarośla. Całe pędy, bądź ich dolne części drewnieją (np. wrzos zwyczajny).
Biorąc pod uwagę usytuowanie pąków odnawiających (zimujących) względem powierzchni gleby oraz sposobu ich ochrony podczas spoczynku w krytycznej porze roku (zimą lub w okresach suszy), wyodrębniono różne formy życiowe roślin. Omawianie ich w ramach niniejszej publikacji nie jest konieczne, niemniej chciałabym wspomnieć o pnączach (wiele z nich to rośliny pożytkowe), do których zalicza się zarówno rośliny jednoroczne, jak i wieloletnie. Wszystkie mają długie, wiotkie pędy (jeśli są one zdrewniałe, wówczas takie pnącza, nazywane są lianami) i dlatego wymagają podpór, wokół których owijają się lub po nich wspinają – najczęściej za pomocą korzeni czepnych (bluszcz pospolity) lub wąsów czepnych (np. winobluszcz trójklapowy).
