Pożytki wczesnowiosenne: DRZEWA DZIKO ROSNĄCE

Olsza (= olcha) – Alnus Mill.
Rodzina: Betulaceae – brzozowate

Występowanie: doliny rzek, wilgotne lasy liściaste, bagna

Stanowisko: półcieniste

Gleba: wilgotna

Termin kwitnienia: III-IV

Długość kwitnienia: 1-3 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: brak nektarników

Wydajność pyłkowa:884 g/drzewo

Kolor obnóży:żółty do jasnobrązowego

W Polsce występują 3 gatunki z tego rodzaju: olsza czarna (Alnus glutinosa), szara (Alnus incana) i zielona (Alnus viridis), przy czym dwa pierwsze spotykane są najczęściej. Olsza czarna żyje do 100 lat i dłużej, zaś olsza szara do 60. Olsze to wysokie drzewa (olsza czarna do 35 m wysokości, olsza szara 20-25 m), które rosną w dolinach rzek, w wilgotnych lasach liściastych oraz na bagnach, tworząc zbiorowiska nazywane olsami. Pień olszy czarnej okryty jest czarną (stąd nazwa gatunkowa), tafelkowato spękaną korą, zaś olszy szarej – gładką, w szaropopielatym kolorze. Pędy, pąki i młode liście olszy czarnej są lepkie, dlatego nazwa glutinosa (łac. glutinósus = lepki, kleisty), natomiast olszy szarej drobno, szaro omszone. Oba gatunki wytwarzają liście do 10 cm długości. U olszy czarnej są one ciemnozielone, lśniące, o okrągławym lub owalnym kształcie, natomiast u olszy szarej mają jajowaty lub szerokoeliptyczny kształt oraz szaro owłosioną, filcowatą dolną stronę. Rośliny kwitną w III-IV przed rozwojem liści. Wiatropylne kwiaty żeńskie i męskie zebrane są na jednej roślinie, ale w oddzielne kwiatostany. Po przekwitnięciu kwiatów żeńskich powstają szyszeczkowate, z czasem czerniejące owocostany. Pojedynczym owocem jest niewielki orzeszek. Kora i liście olszy wykorzystywane są w fitoterapii, m.in. ze względu na właściwości ściągające i przeciwgorączkowe. Liście można także przykładać na rany, skaleczenia i wrzody.

Kwiatostany męskie olszy dostarczają cennego na przedwiośniu pyłku, z którego pszczoły formują średniej wielkości obnóża w kolorach od brudnożółtego do jasnobrązowego. Pyłek zawiera około 19% białka i 3% tłuszczów. Jeden kwiatostan produkuje średnio 120 mg pyłku, co w przeliczeniu na jedno drzewo daje 884 g. Z pączków i pędów olszy czarnej robotnice zbierają także lepkie substancje potrzebne do produkcji ­propolisu.

Klon jesionolistny – Acer negundo L.
Rodzina: Sapindaceae – mydleńcowate

Występowanie: zbiorowiska ruderalne i leśne

Stanowisko: słoneczne, półcieniste

Gleba: różnych typów i zasobności w składniki pokarmowe

Termin kwitnienia: III-IV

Długość kwitnienia: do 3 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: brak nektarników

Wydajność pyłkowa: 0,8 kg/24 m² korony

Kolor obnóży: jasnooliwkowy do brązowego

Jest wiatropylnym, kilkupniowym krzewem lub nisko rozgałęzionym drzewem dorastającym do 10-15 m wysokości. Pochodzi z Ameryki Północnej (gdzie czasem tworzy zarośla nie do przebycia), skąd w XVII w. został sprowadzony do Europy jako drzewo parkowe. Jest bardzo tolerancyjny w stosunku do światła i gleby, odporny na suszę i mróz, szybko rośnie i łatwo się rozsiewa zachwaszczając otoczenie. Dlatego też w Polsce (i innych krajach) został zaliczony do gatunków inwazyjnych, niebezpiecznych dla rodzimej flory.

Roślina jest bardzo tolerancyjna w stosunku do gleby (daje sobie radę niemal na każdym podłożu) i stanowiska. Bardzo łatwo rozmnaża się z nasion, daje liczne samosiewy.

Wiąz – Ulmus L.
Rodzina: Ulmaceae – wiązowate

Występowanie: lasy liściaste i mieszane

Stanowisko: słoneczne, półcieniste

Gleba: żyzna, wilgotna

Termin kwitnienia: III-IV

Długość kwitnienia: ok. 2 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: brak nektarników

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: szarożółty

W Polsce na stanowiskach naturalnych rosną trzy gatunki z tego rodzaju: wiąz górski = brzost (Ulmus glabra), wiąz zwyczajny = w. polny (Ulmus minor) i wiąz szypułkowy = limak (Ulmus laevis). Pierwszy z nich występuje w niżej położonych lasach górskich, dwa kolejne najczęściej są składnikiem lasów łęgowych porastających doliny rzeczne. Wiązy to wysokie (30-40 m wysokości) drzewa wytwarzające charakterystyczne asymetryczne u nasady, liście. Blaszka liściowa wiązu górskiego jest szorstka, wiązu polnego z wierzchu naga i błyszcząca, spodem szorstka, zaś u wiązu szypułkowego miękko owłosiona. Zanim rozwiną się liście (w III-IV) na roślinach pojawiają się obupłciowe, zebrane w zwisające pęczki kwiaty, zapylane przez wiatr. Pręciki cechują się pięknym fioletowoczerwonym kolorem. Owocem jest spłaszczony orzeszek otoczony szerokim skrzydełkiem, który ułatwia rozsiewanie. Owoce wcześnie dojrzewają (V-VI), opadają i zaraz kiełkują. Nasiona bardzo szybko tracą siłę kiełkowania. Twarde i ciężkie, odporne na gnicie w wodzie drewno wiązu, wykorzystywane jest w meblarstwie, a dawniej miało zastosowanie przy wyrobie wozów, łodzi i statków oraz elementów młynów wodnych. Korę wykorzystywano do garbowania skór, a liście jako karmę dla owiec i bydła. Po zakończeniu II wojny światowej, wiązy zostały zaatakowane i niemal całkowicie zniszczone przez chorobę grzybową objawiającą się zamieraniem pędów, a później całego drzewa.

Topola – Populus L.
Rodzina: Salicaceae – wierzbowate

Występowanie: doliny rzek

Stanowisko: słoneczne

Gleba: wilgotna, przepuszczalna

Termin kwitnienia: III-IV

Długość kwitnienia: 1-2 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion, sadzonki

Wydajność miodowa: brak nektarników

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: zielonkawożółty

Rodzaj topola liczy około 40 gatunków, z czego w Polsce najczęściej występuje topola biała = białodrzew (Populus alba), topola czarna = sokora (Populus nigra) i topola osika = osika, topola drżąca (Populus tremula). Można je spotkać głównie w dolinach rzek, gdzie są składnikiem lasów łęgowych. Są to wysokie (topola osika 30 m wysokości, topola czarna i biała do 40 m wysokości) drzewa o bardzo szybkim tempie wzrostu z liśćmi pojedynczymi, opadającymi na zimę. Liście osiki są okrągławoromboidalne lub prawie okrągłe, topoli białej 3-5-klapowe, zaś topoli czarnej romboidalne. Liście tego ostatniego gatunku są obustronnie nagie, błyszczące, zaś topoli białej początkowo okryte włoskami po obu stronach, później tylko na spodniej stronie. Długie, wiotkie ogonki liściowe osiki są bocznie spłaszczone i dlatego drżą przy najmniejszym podmuchu wiatru. Kora okrywająca pień topoli czarnej jest głęboko spękana, prawie czarna (stąd właśnie taka nazwa gatunkowa), zaś u młodszych egzemplarzy topoli białej – szarobiała lub biała. W III-IV (osika) lub w IV (topola biała i czarna) rośliny zaczynają kwitnąć. Kwiaty zebrane są w walcowate, zwisające kotki – osobno męskie i żeńskie, osadzone na różnych osobnikach (dwupienność). Kwiaty przystosowane są do zapylania przez wiatr. Kwiat męski zawiera 8-30 pręcików o czerwonych pylnikach, natomiast kwiat żeński ma jeden słupek. Po przekwitnięciu powstają owoce typu torebki, zawierające nasiona opatrzone pękiem włosków, ułatwiających rozsiewanie przez wiatr. Po otwarciu torebek w powietrzu pojawia się mnóstwo białego puchu, który jest dość uciążliwy dla ludzi (łatwo dostaje się do do oczu lub nosa). Nasiona bardzo szybko kiełkują po zetknięciu z wilgotnym podłożem, szybko też tracą siłę kiełkowania. Z drewna topolowego wyrabia się celulozę, zapałki, sklejki, płyty pilśniowe, drobne przedmioty codziennego użytku oraz wykorzystuje się je w stolarstwie, jest też dobrym materiałem do rzeźbienia. Z pąków topoli czarnej uzyskuje się żółty barwnik, m.in. do farbowania pisanek i wełny. Rośliny znalazły zastosowanie w lecznictwie, m.in. działają napotnie, moczopędnie i przeciwgorączkowo. Kwiatostany można spożywać (zawierają znaczne ilości wit. C), zaś odwar z pąków przerobić na napój alkoholowy. Słowianie chętnie sadzili topole wokół swych domostw, gdyż służyły im jako swoiste odgromniki – pioruny często uderzały właśnie w te wysokie drzewa pomijając wszystko niższe.

Topole wymagają stale wilgotnej, przepuszczalnej gleby. Można je rozmnażać z nasion wysiewanych zaraz po zbiorze oraz przez jednoroczne lub wieloletnie sadzonki.

Cis pospolity - Taxus baccata L.
Rodzina: Taxaceae – cisowate

Stanowisko: cieniste

Gleba: próchniczna, przepuszczalna, piaszczysto-gliniasta, wilgotna

Termin kwitnienia: III-IV (V)

Długość kwitnienia: ok. 2 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion, sadzonki

Wydajność miodowa: brak produkcji nektaru

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: kremowożółtawy

Jest zimozielonym, długowiecznym (1200-1500 lat) drzewem lub dużym krzewem dorastającym do 10-15 m wysokości. Gatunek był dawniej bardzo powszechny w Polsce, na co wskazuje istnienie wielu nazw miejscowości pochodzących od cisa.

Młode okazy cechują się stożkowatą koroną, która z czasem staje się zaokrąglona i bardzo gęsta. Kora na młodych pędach jest zielona, na pniu czerwonobrązowa, łuszcząca się płatami. Roślina wykształca miękkie, spłaszczone igły z wyraźnym żebrem po obu stronach. Górna powierzchnia liści cechuje się ciemnozieloną barwą i lekko błyszczy; dolna jest matowożółta lub szarozielona. Igły żyją około 5-8 lat.

Gatunek preferuje stanowiska cieniste (najlepiej znosi ocienienie ze wszystkich rodzimych gatunków iglastych) oraz próchniczne, przepuszczalne, piaszczysto-gliniaste gleby zasobne w wapń. Najlepiej rośnie na podłożach lekko wilgotnych lub wilgotnych o dużej zasobności w składniki pokarmowe. Nie toleruje suszy, źle rośnie na glebach suchych. Podczas mroźnych zim może przemarzać. Cis wykorzystywany jest na żywopłoty, gdyż dobrze znosi strzyżenie. Można go rozmnażać z nasion – wysiane bezpośrednio po dojrzeniu (jesień) kiełkują następnego roku, natomiast wysiane wiosną mogą nie kiełkować do 3 lat. Innym sposobem rozmnażania jest sadzonkowanie, ale należy wówczas pamiętać, że uzyskane osobniki będą wykazywały pokrój krzewiasty.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"