BYLINY OZDOBNE

Wielosił błękitny (= koziołek, poziołek) – Polemonium caeruleum L.
Rodzina: Polemoniaceae – wielosiłowate

Stanowisko: słoneczne, półcieniste

Gleba: próchniczna, uboga w wapń, lekko wilgotna lub wilgotna

Termin kwitnienia: V-VI

Długość kwitnienia: ~4 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion, podział, sadzonki wierzchołkowe

Wydajność miodowa: 70-200 kg/ha

Wydajność pyłkowa: ~80 kg/ha

Kolor obnóży: jaskrawy, żółtopomarańczowy

Roślina wykształca mięsiste kłącza oraz sztywne, nadziemne łodygi osiągające 80-100 cm wysokości, z których wyrastają pierzaste, ciemnozielone liście. Począwszy od XVI wieku, wielosił błękitny uprawiany był w ogrodach jako roślina ozdobna, wykorzystywano go również w celach leczniczych. Nazwa rodzajowa Polemonium prawdopodobnie wywodzi się od mitycznego króla Pontu, Polemona. Greckie słowo polemos oznacza wojnę, sąd, polemikę, co według Pliniusza Starszego związane jest z podaniem jakoby w starożytnej Grecji toczył się spór między królami o pierwszeństwo odkrycia właściwości leczniczych rośliny. Kwiaty wielosiłu zebrane są w szczytowe wiechy, które pojawiają się w drugiej dekadzie V i kwitną przez około 4 tygodnie. Niektórzy twierdzą, że pachną miodem. Jeśli po kwitnieniu rośliny przytnie się, zakwitną drugi raz w VIII, ale mniej obficie. Niebieska (rzadziej biała) korona kwiatów osiąga 2 cm długości – w dole zrośnięta jest w rurkę, w górze formuje łatki (niezrośnięte fragmenty). Do barwy płatków nawiązuje łacińska nazwa gatunkowa rośliny wywodząca się od słowa caelum = niebo. Na granicy rurki i łatek widoczne jest białe przebarwienie korony wskazujące owadom drogę do nektaru. Kwiaty wytwarzają 5 pręcików, których nitki w dolnej części są rozszerzone i owłosione, co stanowi ochronę dla nektaru produkowanego przez nektarniki usytuowane u podstawy zalążni. Owocem jest jajowata torebka.

Wielosił błękitny najlepiej rośnie na glebie próchnicznej, ubogiej w wapń, lekko wilgotnej lub wilgotnej. Preferuje stanowiska słoneczne i półcieniste. Bylinę można rozmnażać z nasion wysiewanych wiosną na rozsadnik lub wprost do gruntu. Jeśli pozwolimy roślinom zawiązać owoce, wówczas daje samosiewy. Wegetatywny sposób rozmnażania polega na podziale starszych egzemplarzy lub pobieraniu sadzonek ­wierzchołkowych.

Złotogłów biały – Asphodelus albus Willd.
Rodzina: Asphodelaceae – złotogłowowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: przeciętna ogrodowa

Termin kwitnienia: poł. V- p. VI

Rozmnażanie: siew, podział

Masa cukrów: 42-49 mg/10 kwiatów

Masa pyłku: ~34 mg/ 100 pręcików

Kolor obnóży: żółty

Jest dekoracyjną rośliną z mięsistymi, bulwiastymi korzeniami i bezlistną łodygą osiągającą 50-120 cm wysokości. Równowąskie liście, dorastające do 65 cm długości, wyrastają tuż przy ziemi, tworząc rozetę. Kwiaty składają się z 6 białych listków okwiatu o długości 1,5-2 cm z wyraźnie zaznaczonym zielonym lub brunatnym nerwem środkowym. Zebrane są w groniaste kwiatostany. Kształt otwartego kwiatu przypomina gwiazdkę. W Europie południowej złotogłów biały jest ulubioną rośliną cmentarną i uchodzi za symbol żałoby. Kwitnienie gatunku przypada na V-VI. Owocem jest torebka.

Pustynnik (= igła Kleopatry, lilia stepowa) – Eremurus M.Bieb
Rodzina: Asphodelaceae – złotogłowowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna, głęboka

Termin kwitnienia: V-VI

Długość kwitnienia: 2-3 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion, podział

Wydajność miodowa: brak danych

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: pomarańczowy, żółty

Do rodzaju Eremurus należą efektowne byliny, wobec uroku których nikt nie przejdzie obojętnie. Część podziemną roślin stanowi grube kłącze przypominające bulwę, od którego promieniście odchodzą korzenie. Część nadziemna składa się z rozety liści oraz wyrastającego z jej środka pędu kwiatostanowego utworzonego z kilkuset kwiatów. Pęd osiąga pokaźne rozmiary – u pustynnika wąskolistnego 125 cm, zaś u pustynnika olbrzymiego 1-2, a nawet 3 m wysokości. Grona kwiatów dorastają do 40-60 cm długości. Kwiaty cechuje biała, żółta, morelowa lub różowa barwa okwiatu. Większość gatunków kwitnie w V-VI, niektóre (np. pustynnik wąskolistny) w VI-VII. Owocem jest torebka zawierająca oskrzydlone nasiona. Po przekwitnięciu część nadziemna roślin zasycha i zamiera. W krajach skąd pustynniki pochodzą (np. Tadżykistan), ich liście oraz grube, mięsiste korzenie są spożywane jako warzywo lub służą do sporządzania kleju przypominającego gumę arabską.

Chaber górski – Centaurea montana L.
Rodzina: Asteraceae – astrowate

Stanowisko: słoneczne, półcieniste

Gleba: przepuszczalna, piaszczysto-gliniasta

Termin kwitnienia: V-VI

Długość kwitnienia: ~3-4 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion, podział, sadzonki korzeniowe

Wydajność miodowa: do 300 kg/ha

Wydajność pyłkowa: ~70 kg/ha

Kolor obnóży: ciemnoszary

Jest rośliną o wzniesionym pokroju i podziemnych rozłogach z gęsto ulistnioną łodygą dorastającą do 60 cm wysokości. Liście są jajowatolancetowate i obficie owłosione, dzięki czemu uzyskują szaroniebieską barwę. Kwitnienie trwa od V do końca VI, a po przycięciu roślin – ponownie w VIII. Kwiaty zabrane są w duże koszyczkowate kwiatostany o średnicy 6 cm. Brzeżne, niebieskofioletowe (są też odmiany o białych kwiatach), lejkowate kwiaty nie produkują nektaru ani pyłku, stanowią jedynie powabnię, zaś pożytku dostarczają purpurowe kwiaty rurkowate usytuowane w centralnej części koszyczka. Po przekwitnięciu powstają owoce typu niełupki.

Bodziszek wielkopłatkowy – Geranium platypetalum L.
Rodzina: Geraniaceae – bodziszkowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: przepuszczalna, próchniczna, lekko wilgotna

Termin kwitnienia: V-VI

Długość kwitnienia: ~4 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion, podział, sadzonki korzeniowe

Wydajność miodowa: 110-140 kg/ha

Wydajność pyłkowa: ~20 kg/ha

Kolor obnóży: białokremowy

Jest rośliną o wzniesionym, krzaczastym pokroju dorastającą do 40-70 cm wysokości. Posiada dekoracyjne, dłoniasto wcinane i owłosione liście. Duże, purpurowofioletowe kwiaty pojawiają się w V i kwitną około 30 dni, czasem powtarzają kwitnienie we IX. W kwiatach jako pierwsze dojrzewają pręciki (stadium pręcikowe kwiatu) a po ich wypaleniu ukazują się fioletoworóżowe znamiona słupka (stadium słupkowe kwiatu). Pojedynczy kwiat żyje niecałe 3 dni. Po przekwitnięciu powstają owoce typu rozłupni rozpadające się na 5 rozłupek opatrzonych długim dzióbkiem (pozostałość szyjki słupka). Ich kształt znalazł odzwierciedlenie w greckiej nazwie geránion oznaczającej żurawia, który, podobnie jak u nas bocian, miał przynosić w tamtej części świata, dzieci.

Mak wschodni – Papaver orientale L.
Rodzina: Papaveraceae – makowate

Stanowisko: słoneczne, suche

Gleba: żyzna, zasadowa

Termin kwitnienia: V-VII

Długość kwitnienia: 3 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion, sadzonki korzeniowe

Wydajność miodowa: brak produkcji nektaru

Wydajność pyłkowa: 60-120 kg/ha

Kolor obnóży: czarny, zielonoczarny

Jest kępiastą rośliną o wzniesionej, słabo rozgałęzionej łodydze dorastającej do 1 m wysokości, z której wyrastają pierzastodzielne, ostro ząbkowane liście długości 20-25 cm. Cała roślina zawiera biały sok mleczny oraz pokryta jest przez srebrne włoski. Duże (do 15 cm średnicy), ceglastoczerwone kwiaty z czarną plamą u nasady płatków, wyrastają pojedynczo na końcach łodyg. Istnieją również odmiany w kolorze białym, łososiowym, różowym lub pomarańczowoczerwonym. Wewnątrz kwiatu znajdują się liczne (380-1180) ciemnofioletowe pręciki otaczające centralny słupek. Rośliny kwitną od końca V do VII, a po przycięciu powtarzają kwitnienie. Po wydaniu kwiatów część nadziemna zanika na pewien czas, po czym wyrastają nowe liście odziomkowe.

Dyptam jesionolistny (= gorejący krzew, ognisty krzew, krzew Mojżesza) – Dictamnus albus L.
Rodzina: Rutaceae – rutowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: zasadowa, żyzna i średnio żyzna

Termin kwitnienia: V-VI

Długość kwitnienia: ~3 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion, podział

Wydajność miodowa: 150-200 kg/ha

Wydajność pyłkowa:~13 kg/ha (odmiana o różowych kwiatach),
20 kg/ha (odmiana o białych kwiatach)

Kolor obnóży: brudnożółty (odmiana o białych kwiatach),
szaroniebieski (odmiana o różowych kwiatach)

Przypuszcza się, że to właśnie ten gatunek zapłonął na górze Horeb, gdy Mojżesz otrzymał misję wyprowadzenia Izraelitów z Egiptu. Wydaje się to uzasadnione, gdyż cała roślina pokryta jest przez liczne włoski gruczołowe produkujące olejki eteryczne. Przy upalnej pogodzie stężenie olejków wokół rośliny może być tak duże, że dochodzi do ich samoistnego zapalenia. Co ciekawe, pali się tylko warstwa powietrza przesyconego olejkami, nie czyniąc szkody samej roślinie. Dzięki wspomnianym olejkom dyptam charakteryzuje się silnym, przyjemnym zapachem o cytrynowo-cynamonowej nucie. Roślina dorasta do 60-120 cm wysokości, wytwarza liczne, prosto wzniesione pędy oraz grube, walcowate korzenie białego koloru (do ich wyglądu nawiązuje łacińska nazwa gatunkowa albus = biały). Liście są ciemnozielone, błyszczące, przypominają liście jesionu, stąd polska nazwa gatunkowa – jesionolistny. Dyptam kwitnie od V do VI, wykształcając okazałe, groniaste kwiatostany osiągające 60-80 cm długości. Dość duże (3-5 cm średnicy) pachnące kwiaty mają pięć białych lub jasnoróżowych płatków z ciemniejszymi żyłkami na górnej stronie. Dzięki tym liniom, pszczołom (i innym owadom zapylającym) łatwiej jest zlokalizować nektar w kwiecie. Owocem jest torebka w kształcie gwiazdki, która po dojrzeniu gwałtownie pęka, wyrzucając czarne, lśniące nasiona na duże odległości. Dawniej roślina stosowana była w lecznictwie ludowym, a nalewki otrzymywane z ziela wykorzystywano w kalotechnice.

Uwaga: U osób wrażliwych roślina może wywołać fitofotodermatozę – reakcję alergiczną spowodowaną kontaktem soku rośliny ze skórą przy udziale promieni świetlnych. Przy pielęgnacji roślin zaleca się zakładanie rękawiczek i ubrań osłaniających skórę.

Kocimiętka Faassena – Nepeta ×faassenii Bergm. ex Stearn
Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Stanowisko: słoneczne, suche

Gleba: przepuszczalna, umiarkowanie sucha lub lekko wilgotna

Termin kwitnienia: V-VI

Długość kwitnienia: ~3 mies.

Rozmnażanie: siew nasion, podział, sadzonki wierzchołkowe

Wydajność miodowa: 150-200 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 13 kg/ha

Kolor obnóży: białawy

Jest rośliną o mocno rozgałęzionych, płożących się pędach dorastających do 30 cm wysokości. Drobne, sercowatojajowate liście o karbowanopiłkowanym brzegu wyrastają po dwa naprzeciw siebie. Cała roślina pokryta jest srebrnoszarymi, gęstymi włoskami oraz odznacza się silnym, charakterystycznym aromatem, szczególnie atrakcyjnym dla kotów, które lubią się wylegiwać w sąsiedztwie roślin lub wręcz kłaść na nie – do czego nawiązuje polska nazwa rodzajowa rośliny. Zapach nie dla wszystkich zwierząt jest miły – podobno ma odstraszać muchy, komary i kleszcze. Kwiaty kocimiętki zebrane są w gęste nibyokółki, kwitną w V-VI a po jedno- lub dwukrotnym przycięciu kwitnienie przedłuża się do IX. Kwiaty są drobne, lawendowoniebieskie o wargowej budowie. Dolna część korony nazywana wargą dolną stanowi lądowisko dla owadów, tutaj też widoczne są wskaźniki nektaru w postaci barwnych kropek. Owocem jest czterodzielna rozłupnia.

Kocimiętka Faassena jest mało wymagająca, jednak najlepiej rośnie na stanowiskach słonecznych i suchych. Preferuje przepuszczalną, umiarkowanie suchą lub lekko wilgotną glebę. Rośliny rozmnaża się przez wysiew nasion, sadzonki wierzchołkowe pobierane w III-IV lub VII-IX (ukorzeniają się po 2-3 tygodniach), bądź przez podział w IV-VI.

Piwonia (= peonia) – Paeonia L.
Rodzina: Paeoniaceae – piwoniowate

Stanowisko: słoneczne, półcieniste

Gleba: bardzo żyzna, gliniasto-piaszczysta

Termin kwitnienia: V-VI

Długość kwitnienia: 2-3 tyg.

Rozmnażanie: podział

Wydajność miodowa: brak produkcji nektaru

Wydajność pyłkowa: 19-69 kg/ha

Kolor obnóży: żółty

Piwonie to długowieczne byliny (np. piwonia chińska, lekarska, Młokosiewicza, obca) o zgrubiałych korzeniach i silnych, nierozgałęzionych pędach. Ich urodę porównuje się z różami, gdyż mają dwukrotnie większe kwiaty, a przy tym są pozbawione kolców. Uprawę piwonii jako roślin ozdobnych zapoczątkowali Chińczycy przeszło 1000 lat temu. Łacińska nazwa rodzajowa pochodzi od Paeona, ucznia greckiego boga medycyny i uzdrawiania, Asklepiosa, który stał się zazdrosny o swojego wychowanka. Wówczas Zeus chcąc ustrzec młodzieńca przed gniewem mistrza, zamienił go w kwiat piwonii.

Piwonie najlepiej rosną w miejscach słonecznych lub półcienistych, lubią gleby bardzo żyzne, gliniasto-piaszczyste. W zależności od siły wzrostu gatunku lub odmiany, rośliny sadzi się w rozstawie 40 × 80 cm lub 90 × 90 cm. Przed zimą dobrze jest przykryć je liśćmi lub słomiastym obornikiem. Najprostszym i najczęściej stosowanym sposobem rozmnażania piwonii bylinowych jest podział roślin w VIII lub na początku IX. Oddzielony fragment rośliny powinien posiadać co najmniej jeden dobrze wykształcony pąk, który przy sadzeniu należy umieścić pod powierzchnią gleby, jednak nie za głęboko, gdyż rośliny będą słabiej kwitły. Piwonie mogą pozostawać na jednym miejscu nawet przez 10-15 lat.

Głowienka pospolita – Prunella vulgaris L.
Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Występowanie: łąki, pastwiska, przydroża, lasy, zarośla

Stanowisko: słoneczne, półcieniste

Gleba: zasobna w składniki mineralne, gliniasta

Termin kwitnienia: V-X

Długość kwitnienia: 4-5 tyg.

Rozmnażanie: podział, sadzonki

Wydajność miodowa: ~120 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: żółty

Występuje pospolicie na łąkach, przydrożach, pastwiskach, w lasach i widnych zaroślach. Jest wskaźnikiem żyzności gleby. Wykształca cienkie, czołgające się kłącze, z którego wyrastają liczne, czworokątne na przekroju, często czerwono nabiegłe łodygi dorastające do 20-30 cm wysokości. Całobrzegie lub lekko karbowane, jajowate liście o wystających nerwach wyrastają po dwa naprzeciw siebie. Ostatnia para liści łodygowych wykształca się bezpośrednio pod kwiatostanem. Dwuwargowe kwiaty cechują się niebieskofioletową, rzadziej białą koroną. Zebrane są w nibyokółki, które tworzą gęste, kłosokształtne kwiatostany. Kwitnienie rozpoczyna się w V i trwa do X. Owocem jest rozłupnia. Dawniej głowienka stosowana była w fitoterapii (m.in. na rany i wrzody, w chorobach oczu i stanach zapalnych dróg oddechowych oraz jako środek przeciwbiegunkowy), do czego nawiązuje angielska nazwa rośliny selfheal = sam leczy. Jej młode liście spożywano, a po zaparzeniu wypijano zamiast herbaty. Suszonymi liśćmi można aromatyzować napoje alkoholowe i tytoń papierosowy. Chińscy naukowcy podają, że jest skuteczna przeciw wirusowi opryszczki. Łacińska nazwa rodzajowa jest zlatynizowanym niemieckim Brunelle, Braunelle wywodzących się od słowa Bräune = brunatny, angina, błonica i związana jest z barwą kwiatów lub zastosowaniem roślin w chorobach gardła.

Żeleźniak bulwiasty – Phlomoides tuberosa (L.) Moench.
Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Stanowisko: słoneczne, półcieniste

Gleba: żyzna, przepuszczalna, piaszczysta

Termin kwitnienia: V-VI

Długość kwitnienia: ok. 5 tyg.

Rozmnażanie: wysiew nasion, podział

Wydajność miodowa: 500 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 55 kg/ha

Kolor obnóży: białożółtawy

Roślina pochodzi z Kaukazu, dziko rośnie także w Chinach, południowej Syberii, w Kazachstanie i Kirgizji. Jest wysoką byliną (do 1,5 m wysokości) o bulwiastych korzeniach, do czego nawiązuje łacińska nazwa gatunkowa (łac. tuber = bulwa, garb, sęk). Część nadziemną stanowi wzniesiona, czterokanciasta i rozgałęziona łodyga bordowego koloru, z której wyrastają ciemnozielone, owłosione z obu stron liście. Dawna łacińska nazwa rodzajowa rośliny (Phlomis) wskazywała na wykorzystywanie tych silnie wełnisto owłosionych liści jako knotów do lamp oliwnych (gr. phlox = płomień).

Dolne liście (odziomkowe) są długoogonkowe, trójkątnosercowate, górne – podługowate, z krótkimi ogonkami. Na nadziemnych częściach rośliny znajdują się włoski wydzielnicze, które produkują olejek eteryczny nadający roślinie przyjemny, cytrynowy zapach. Kwiaty o różowofioletowej koronie zebrane są w gęste nibyokółki na szczycie łodyg. Zarówno kielich, jak i korona są silnie owłosione. Wewnątrz korony znajdują się 4 pręciki, przy czym dwa górne mają krótsze nitki w porównaniu z dwoma dolnymi. Kwitnienie rozpoczyna się w V i trwa około 5 tygodni.

Baptysja błękitna (= baptysja południowa, fałszywe indygo) – Baptisia australis (L.) R. Br.
Rodzina: Fabaceae – bobowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: sucha, dobrze zdrenowana

Termin kwitnienia: V-VI

Długość kwitnienia: ok. 3 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion, podział

Wydajność miodowa: 25-70 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: żółty

Jest byliną o kępiastym pokroju pochodzącą ze wschodnich i centralnych stanów USA, gdzie rośnie wśród wysokich traw na preriach oraz terenach leśnych, natomiast w Europie jest uprawiana w celach ozdobnych. Wykształca podziemne kłącza oraz głęboko sięgający palowy system korzeniowy. Pędy są wzniesione, dorastają do 1-1,2 m wysokości. Baptysja posiada trójlistkowe, nerkowate liście, które jesienią czernieją. Kwiaty o typowej dla przedstawicieli bobowatych budowie, fioletowoniebieskie, zebrane są w długie (do 40 cm), luźne grona.

Baptysja zakwita w V i kwitnie do połowy VI. W zależności od warunków pogodowych liczba kwiatów wykształcanych przez rośliny może wahać się od około 400 do 900 na 1 m². Owocem są rozdęte strąki, które czernieją w miarę dojrzewania, stanowiąc element dekoracyjny.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"