DRZEWA UPRAWNE

Orzech włoski – Juglans regia L.

Rodzina: Juglandaceae – orzechowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: wapienna

Termin kwitnienia: V

Długość kwitnienia: ~ 2 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion

Wydajność miodowa: brak produkcji nektaru

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: żółtawy

Roślina dorasta do 30 m wysokości. Wykształca gęstą, rozłożystą koronę oraz potężne konary i pień. Nie należy jej ciąć wiosną, gdyż „płacze” – przez uszkodzone pędy wycieka woda, która w tym okresie jest pobierana i transportowana dzięki aktywności metabolicznej korzeni tzw. parciu korzeniowemu. Orzech włoski ma duże, nieparzystopierzaste liście oraz rozdzielnopłciowe kwiaty osadzone na tym samym osobniku. Kwiaty męskie formują kwiatostany typu kotki, kwiaty żeńskie osadzone są pojedynczo lub po 2-3 na końcach młodych pędów. Po przekwitnięciu powstają owoce, z botanicznego punktu widzenia określane jako pestkowce. Być może od ich wyglądu pochodzi nazwa Juglans wywodząca się od łacińskich słów Jovis glans = żołędzie Jowisza. Natomiast polska nazwa gatunkowa jest nieco myląca i powinna raczej brzmieć „orzech wołoski”, gdyż roślina pochodzi z Półwyspu Bałkańskiego (zamieszkiwanego przez Wołochów), a nie – jak się mylnie można mniemać – z Włoch. Zewnętrzna część owocni początkowo zielona, po dojrzeniu czernieje i odpada. Nasiona są bogate w tłuszcze, sole mineralne i witaminy. Kora, liście oraz zielona owocnia znalazły zastosowanie w fitoterapii. Nalewka na zielonych owocach jest skutecznym lekiem na wątrobę i bóle żołądka, a włosy myte w odwarze z owocni bądź liści wzmacniają się i nabierają kasztanowozłocistego połysku. Drewno cenione jest w stolarstwie artystycznym (intarsje) i meblarstwie. Już od czasów średniowiecza wykorzystywano je do wyrobu kusz a później luf muszkietów, następnie stało się wyłącznym surowcem na kolby karabinów, co przyczyniło się do wyniszczenia większości plantacji orzecha w Niemczech podczas I wojny światowej. W wielu krajach jest symbolem obfitości i urodzaju.

Jabłoń domowa – Malus domestica Borkh.

Rodzina: Rosaceae – różowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: cięższe, wilgotniejsze

Termin kwitnienia: V

Długość kwitnienia: 2-3 tyg.

Rozmnażanie: szczepienie

Wydajność miodowa: 10-30 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 4-8 kg/ha

Kolor obnóży: oliwkowożółty

W klimacie umiarkowanym i chłodnym jabłoń zaliczana jest do najważniejszych drzew owocowych uprawianych od 5 tys. lat. Gatunek powstał w wyniku krzyżowania się dziko rosnących jabłoni oraz prawdopodobnie prac hodowlanych prowadzonych przez człowieka. Drzewa różnych odmian (w literaturze pomologicznej wymienianych jest ich ponad 10 tys.) mogą osiągać wysokość od 6 do 15 m. Wytwarzają jajowatolancetowate lub jajowate, nieco owłosione liście. W V zakwitają duże, białe lub różowe kwiaty zebrane w małe baldaszki. Kwiaty zawierają około 30 pręcików i jeden słupek z pięcioma szyjkami zrośniętymi u nasady. Owocem jest tzw. owoc szupinkowy (rzekomy, pozorny, który powstaje z rozrośniętej zalążni słupka i dna kwiatowego, stanowiącego główną masę owocu) typu jabłko o barwie żółtej, czerwonej lub zielonej. Spożywany jest na surowo lub po przetworzeniu w postaci suszu, kompotu, marmolady, galaretki, soku, octu, wina (m.in. cydr) lub winiaku (m.in. francuski calvados). Z jabłkiem związane są liczne mity i legendy oraz symbolika m.in. „jabłko niezgody” – zadedykowane przez boginię Eris najpiękniejszej, co wywołało spór między boginiami, a pośrednio doprowadziło do wybuchu wojny trojańskiej, „zakazany owoc w raju z drzewa wiadomości dobrego i złego” – symbol grzechu pierworodnego i powabu zmysłowego, „jabłko monarsze” – symbolizujące okrągłą kulę ziemską, symbol władzy, jeden z insygniów królewskich, „jabłko Adama” - charakterystyczny atrybut mężczyzn, który ma być pamiątką po ogryzku utkwionym w przełyku biblijnego Adama, gdy ten zakrztusił się na wspomnienie swojego postępku. Kora dziko rosnącej jabłoni daje żółty barwnik do farbowania pisanek.

Jabłoń najlepiej rośnie na glebach cięższych, wilgotniejszych, ze znacznym dodatkiem próchnicy. Można ją rozmnażać przez szczepienie na siewkach jabłoni dzikiej lub odmian.

Grusza pospolita – Pyrus communis L.

Rodzina: Rosaceae – różowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna, przepuszczalna, ciepła

Termin kwitnienia: V

Długość kwitnienia: > 1 tyg.

Rozmnażanie: szczepienie, okulizacja

Wydajność miodowa: 3-10 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 3-5 kg/ha

Kolor obnóży: zielonkawoszary, jasnozielonkawy

Grusza pospolita powstała w wyniku wielokrotnego krzyżowania dziko rosnących gatunków grusz. Została udomowiona już w starożytności. Jest drzewem o stożkowatej koronie, dorastającym do 20 m wysokości. Wykształca okrągłe lub jajowate, z wierzchu połyskujące liście. Kwitnie w V kilka dni wcześniej niż jabłonie. Białe lub lekko różowe kwiaty o średnicy około 3 cm mają 5 działek kielicha i 5 płatków korony oraz około 20 pręcików o fioletowych pylnikach i jeden słupek z pięcioma wolnymi szyjkami słupka. Pręciki początkowo zagięte są do środka kwiatu, a po około 2-4 dniach odginają się uwalniając dostęp do nektaru. Po przekwitnięciu kwiatów powstają pozorne (= szupinkowe) owoce o wydłużonym kształcie – w zależności od odmiany – w kolorze od zielonego, poprzez żółty do czerwonego, zawierające charakterystyczne komórki kamienne rozmieszczone w pobliżu gniazda nasiennego. Gruszki wykorzystuje się w celach deserowych na przetwory, a także do produkcji napojów alkoholowych np. perry (odpowiednik cydru), brandy, nalewek, likierów. Czerwonawe, twarde i trwałe drewno jest dobrym materiałem rzeźbiarskim. Wykorzystuje się je także do wyrobu mebli i fortepianów oraz drobnych narzędzi.

Pod uprawę gruszy najlepiej przeznaczyć ciepłą, przepuszczalną, łatwo nagrzewającą się, żyzną i zasobną w składniki pokarmowe glebę. Rośliny rozmnaża się przez wysiew nasion (poddanych wcześniejszej stratyfikacji), a następnie siewki okulizuje się oczkami pochodzącymi z drzew owocujących. Szlachetne odmiany gruszy można także szczepić na siewkach gruszy dzikiej, pigwy lub głogu.

Wiśnia pospolita – Cerasus vulgaris Mill.

Rodzina: Rosaceae – różowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: lekka, gliniasta, średnio wilgotna

Termin kwitnienia: V

Długość kwitnienia: ~ 2 tyg.

Rozmnażanie: odrosty korzeniowe, siew nasion, okulizacja

Wydajność miodowa: 20-50 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 5-15 kg/ha

Kolor obnóży: żółtobrunatny

Nazwa Cerasus prawdopodobnie wywodzi się od portu Kerasund (dzisiejszy Giresun; Turcja), skąd wiśnia przedostała się do Europy południowej i zachodniej. W dawnej Polsce należała do najpopularniejszych drzew owocowych. Roślina dorasta do 10 m wysokości dając liczne odrośla korzeniowe. Korona wiśni jest okrągła, o wielu cienkich, na ogół zwisających pędach. Liście mają jajowaty kształt, są zaostrzone, brzegiem piłkowano-karbowane. Białe kwiaty zawierające około 30 pręcików wyrastają po 2-4 w baldaszkach. Owocem są jasnoczerwone (wiśnie szklanki) do prawie czarnych (wiśnie sokówki) pestkowce o kwaśnym i soczystym miąższu. Spożywa się je bezpośrednio lub wykorzystuje na przetwory: soki, kompoty, dżemy, nalewki, likiery. Liście pachną lekko kumaryną i służą jako przyprawa (m.in. przy kiszeniu ogórków) oraz dodatek do tabaki i tytoniu. Drewno nadaje się na stolarkę a pestki na drobną snycerkę.

Śliwa domowa – Prunus domestica L.

Rodzina: Rosaceae – różowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna, urodzajna, piaszczysto-gliniasta

Termin kwitnienia: IV - V

Długość kwitnienia: ~ 2 tyg.

Rozmnażanie: szczepienie, okulizacja

Wydajność miodowa: 10-75 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 0,5-30 kg/ha

Kolor obnóży: żółtobrunatny

Śliwa domowa prawdopodobnie pochodzi z rejonu Kaukazu. Osiąga wysokość do 10 m. Wykształca jajowate, owalne lub lancetowatoowalne liście o ciemnozielonej barwie. W IV-V rozwijają się białe kwiaty o delikatnym, przyjemnym zapachu, zebrane w pęczki po 2-3. Swoją budową bardzo przypominają kwiaty wiśni. Owocem jest fioletowy pestkowiec z podłużną bruzdą i nalotem woskowym na powierzchni. Dawne podręczniki sztuki sadowniczej zalecały zbiór owoców bez dotykania ich skórki, tak by nie zniszczyć wspomnianej warstewki wosku, który miał chronić owoce przed utratą wody w czasie przechowywania (mówimy o czasach, gdy nie było chłodni i przechowalni). Owoce można spożywać w stanie świeżym, suszonym lub w postaci innych przetworów np. powideł, galaretek i kompotów. Wytwarza się z nich także likiery i wódki wytrawne m.in. słynną w Polsce (zwł. w rejonie Łącka) i w krajach bałkańskich śliwowicę. Suszone owoce i sok z nich uzyskany wykazują właściwości przeczyszczające.

Morela pospolita (= morela zwyczajna) – Prunus armeniaca L.

Rodzina: Rosaceae – różowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: lessowa

Termin kwitnienia: IV

Długość kwitnienia: 1-1,5 tyg.

Rozmnażanie: siew nasion, okulizacja

Wydajność miodowa: 1,5-25,5 kg/ha

Wydajność pyłkowa: brak danych

Kolor obnóży: żółtobrązowy

Jest niewielkim drzewem dorastającym do 3-8 m wysokości, udomowionym przez Chińczyków prawdopodobnie w III w. p.n.e. Do Europy przywędrowała z Armenii, co upamiętnia łacińska nazwa gatunkowa armeniaca. Roślina wytwarza okrągłojajowate liście o gładkiej blaszce i długich ogonkach. Kwitnie przed rozwojem liści, najwcześniej ze wszystkich naszych drzew owocowych, dlatego istnieje ryzyko przemarzania kwiatów podczas wiosennych przymrozków. Białe lub lekko różowe kwiaty wyrastają na bardzo krótkich szypułkach. Zawierają liczne pręciki i jeden słupek z omszoną zalążnią. Owocem jest okrągławy pestkowiec barwy pomarańczowej lub czerwonawej z włoskami na powierzchni, doskonały do spożywania na surowo, jak również na przetwory i susz. Owoce polecane są w leczeniu anemii (zawierają bardzo dużo żelaza), wzmacniają także serce i naczynia krwionośne. Nasiona mogą stanowić substytut migdałów. Pozyskuje się z nich także olejek migdałowy. Drewno jest cenione ze względu na twardość.

Brzoskwinia zwyczajna (= brzoskwinia właściwa)
– Prunus persica (L.) Batsch

Rodzina: Rosaceae – różowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna, zasobna w składniki pokarmowe

Termin kwitnienia: IV-V

Długość kwitnienia: do 2 tyg.

Rozmnażanie: okulizacja na własnych siewkach

Wydajność miodowa: 3,5-15 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 7-28 kg/ha

Kolor obnóży: żółtawobrązowy

Jest krzewem lub drzewem dorastającym do 3-6 m wysokości. Jego ojczyzną są Chiny. Wytwarza długie, wąskie liście o drobno piłkowanym brzegu. Ciemnoróżowe, rzadziej białe kwiaty, wyrastają na bardzo krótkich szypułkach. Zakwitają przed rozwojem liści pod koniec IV lub na początku V. Kwiaty cechują się pięciokrotnym okwiatem, mają liczne pręciki i jeden słupek. Owocem jest kulisty pestkowiec, który w zależności od odmiany może być gładki (nektarynka) lub silnie omszony. Zaliczany jest do grona najwykwintniejszych owoców deserowych, wykorzystywanych także na przetwory (galaretki, soki, wina, dżemy). Nasiona zwierają amygdalinę, która przy rozkładzie wydziela trujący cyjanowodór. Odmiany o niskiej zawartości tego glikozydu nadają się o produkcji marcepanu. Z wyprażonych nasion uzyskuje się czarną farbę. W okresie I i II wojny światowej pestki spalano na węgiel i wykorzystywano jako filtr do masek przeciwgazowych. W Chinach i Japonii drzewo jest także uprawiane w celach ozdobnych.

Brzoskwinia wymaga słonecznego, osłoniętego od wiatru i mrozu (należy unikać wystawy zachodniej) stanowiska. Podczas mroźnych zim może przemarzać, często też wiosenne przymrozki uszkadzają kwiaty. Gatunek najlepiej rośnie na glebach urodzajnych i żyznych, zasobnych w składniki pokarmowe. Można go rozmnażać z nasion wysiewanych wiosną po wcześniejszej stratyfikacji. W VIII tego samego roku młode rośliny okulizuje się oczkami pochodzącymi z owocujących drzew.

Czereśnia ptasia (= czereśnia dzika, trześnia) – Prunus avium L.

Rodzina: Rosaceae – różowate

Stanowisko: słoneczne

Gleba: żyzna, przepuszczalna

Termin kwitnienia: IV-V

Długość kwitnienia: ~2 tyg.

Rozmnażanie: okulizacja na własnych siewkach

Wydajność miodowa: 20-40 kg/ha

Wydajność pyłkowa: 4,5-15 kg/ha

Kolor obnóży: brązowoczerwony

Gatunek rośnie dziko na terenie całej Polski, a odmiany od niego pochodzące są uprawiane jako rośliny sadownicze.

Drzewo osiąga wysokość 25-30 m i może żyć do 400 lat. Wytwarza rozłożystą koronę, masywny pień i konary z czerwonobrązową, błyszczącą korą oraz dużymi przetchlinkami. Liście czereśni są odwrotnie jajowate, z wierzchu ciemnobłyszczące, brzegiem karbowano-piłkowane. Na ogonku liściowym widać 1-2 czerwonawe gruczoły stanowiące nektarniki pozakwiatowe, które najczęściej nie wydzielają nektaru. Białe kwiaty na długich szypułkach skupione w baldachy pojawiają się przed rozwojem liści (koniec IV lub początek V). Kwiaty wytwarzają 20-30 pręcików oraz jeden słupek. Nektarnik znajduje się na powierzchni talerzykowatego dna kwiatowego, a obficie produkowany nektar jest łatwo dostępny dla owadów. Owoce to kuliste pestkowce o barwie od żółtej do prawie czarnej. Ich spożywanie wskazane jest zwłaszcza dla osób wyczerpanych (psychicznie, fizycznie), starszych i rekonwalescentów. Stanowią także atrakcyjny pokarm dla ptaków, które przyczyniają się do rozsiewania nasion. Drewno znalazło zastosowanie jako okładzina oraz do wyrobu różnych elementów konstrukcyjnych.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"