ROŚLINY JEDNOROCZNE UPRAWNE

Bazylia pospolita (= bazylia wonna, bazylek ogrodowy, bazylijka zwyczajna) – Ocimum basilicum L.

Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	przepuszczalna, próchniczna, lekko wilgotna, zasobna
Termin kwitnienia:	VII-IX
Długość kwitnienia:	~ 8 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	100-130 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	białokremowy

Bazylia pospolita
Ocimum basilicum L.
[DE] Das Basilikum
[EN] Basil

Roślina znana była mieszkańcom Indii już w 1500 r. p.n.e., skąd przewędrowała do Egiptu i Grecji. Do Polski prawdopodobnie dostała się z Włoch w XVI w.

Kwiaty bazylii obficie nektarują oraz produkują pyłek, stanowiąc dobre źródło pożytku. Jeden kwiat wydziela średnio 0,93 mg nektaru zawierającego 0,24-0,66 mg cukrów. Ich koncentracja w nektarze wynosi 30-70%.

Bazylia pospolita.

Szczytowe godziny oblotu przypadają między 9:00 a 14:00, kiedy na 1 m2 kwitnącego łanu może jednocześnie pracować 7-16 robotnic. Wydajność miodową oszacowano na 100-130 kg/ha. Z pyłku robotnice formują białokremowe obnóża.

Bazylia preferuje przepuszczalną, próchniczną, lekko wilgotną glebę o dużej zasobności. Wymaga ciepłego i zacisznego stanowiska. Rozmnaża się z nasion wysiewanych w V bezpośrednio do gruntu lub w III-IV do inspektu. Siewki pojawiają się po około 2 tygodniach.

Bazylia pospolita.

Na miejsce stałe należy wysadzić je po ostatnich wiosennych przymrozkach w rozstawie co 30-45 cm. Gdy rośliny osiągną około 15 cm wysokości, zaleca się uszczykiwanie ich wierzchołków, dzięki czemu wytworzą silniejszy system korzeniowy oraz się rozkrzewią.

Pszczelnik mołdawski – Dracocephalum moldavica L.

Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	żyzna, piaszczysto-gliniasta, zasobna w wapń
Termin kwitnienia:	(uzależniony od terminu siewu) VII-IX
Długość kwitnienia:	6-7 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	200-490 (650) kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	biały

Pszczelnik mołdawski
Dracocephalum moldavica L.
[DE] Der Türkische Drachenkopf
[EN] Moldavian dragonhead

Nazywany jest także smoczą głową, gdyż jego łacińska nazwa rodzajowa wywodzi się od słów drakon = smok, wąż oraz kephalé = głowa. Znany jest także jako melisa turecka. Pochodzi z pd. Syberii i Himalajów.

Wszystkie nadziemne części rośliny przyjemnie pachną, co związane jest z obecnością olejku eterycznego o dużej zawartości cytralu. Działa on m.in. uspokajająco na pszczoły – dlatego też podczas wykonywania prac pasiecznych można rośliną natrzeć ręce.

Łodygi pszczelnika osiągają 20-60 cm wysokości, są silnie rozgałęzione, pokryte jajowatolancetowatymi, karbowanowcinanymi liśćmi. Od trzeciej dekady VII do połowy IX na roślinach pojawiają się białe lub niebieskofioletowe, dwuwargowe kwiaty wyrastające w szczytowych, gęstych kłosach.

Do obsiania 1 ha potrzeba 5-7 kg nasion. Rośliny zakwitają po upływie około 90 dni. W zależności od terminu siewu można uzyskać kwitnące rośliny w różnym czasie.

Gryka zwyczajna (= gryka siewna, hreczka, reczka) – Fagopyrum esculentum Moench

Rodzina: Polygonaceae – rdestowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	piaszczysta, piaszczysto-gliniasta, lekka, dostatecznie wilgotna
Termin kwitnienia:	VII-VIII
Długość kwitnienia:	5-7 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	70-500 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	60-400 kg/ha
Kolor obnóży:	szarożółty

Gryka zwyczajna
Fagopyrum esculentum Moench
[DE] Der Echte Buchweizen
[EN] Buckwheat

Gryka była najpierw uprawiana w Azji, skąd w VII w. plemiona słowiańskie i fińskie przeniosły ją do Europy. Do Polski dotarła w średniowieczu za sprawą Tatarów. Roślina wykształca rozgałęzioną, czerwono nabiegłą łodygę osiągającą do 60 cm wysokości.

Liście mają sercowato-strzałkowaty kształt, ułożone są na łodydze naprzemianlegle. Z kątów liści wyrastają baldachokształtne grona pachnących, białych lub różowych kwiatów. Jedna roślina wytwarza średnio 300-1,8 tys. kwiatów. Są one pięciokrotne o okwiecie niezróżnicowanym na kielich i koronę, z 8 pręcikami i 1 słupkiem.

Cechują się zapobiegającą samozapyleniu dwupostaciowością – jeden typ kwiatów wykształca pręciki z krótkimi nitkami i słupkami o długich szyjkach, w innych kwiatach jest odwrotnie. Tkanka produkująca nektar (ma postać 8 brodawkowatych wyrostków) położona jest na dnie kwiatowym u podstawy pręcików.

Nektarniki należą do typu odkrytego, dlatego też warunki pogodowe bardzo silnie wpływają na proces nektarownia (np. wiatr wysusza nektar). Kwitnienie trwa od VII do VIII, a jego długość uzależniona jest od terminu siewu (przy siewie wiosennym trwa dłużej).

Kwitnienie rozpoczyna się od kwiatostanów położonych w górnej części łodygi. Po przekwitnięciu kwiatów powstają bogate w skrobię trójkanciaste orzeszki. Ich wygląd przypomina nasiona buka, dlatego też łacińska nazwa rodzajowa rośliny wywodzi się od słów fagus = buk i pyrós = pszenica.

Krupiec gryczany jest gruboziarnisty i niejednolity – często na powierzchni pozostaje warstwa płynnego miodu. Zawiera więcej wody (~22%) niż inne miody, dlatego ważne jest, by odwirowywać go z zupełnie zasklepionych ramek, a następnie przechowywać w szczelnie zamkniętych pojemnikach, aby zapobiec fermentacji.

Spośród wszystkich miodów, gryczany jest najbardziej polecany do wyrobu pierników, a skremowany z cynamonem nabiera niepowtarzalnego smaku. U niektórych osób miód ten może powodować uczulenie na światło. Najintensywniejszy zbiór pyłku odbywa się w godzinach 6:00-10:00.

Jeden kwiat produkuje około 0,17 mg pyłku, z którego robotnice formują średniej wielkości, szarożółte obnóża. Wydajność pyłkowa waha się od 60 do 400 kg/ha. Odmiany tetraploidalne gryki cechują się o około 15-20% wyższą wartością pożytkową niż tradycyjne odmiany diploidalne.

Gryka uprawna. Fot. Aneta Sulborska

Gryka preferuje lekkie, piaszczyste lub piaszczysto-gliniaste, dostatecznie wilgotne gleby. Rozmnaża się z nasion. Przy uprawie jako plon główny wysiewa się je po 15 V, gdyż gryka jako roślina ciepłolubna jest bardzo wrażliwa na przymrozki oraz wymaga wysokiej temperatury (>10°C) do wykiełkowania.

Terminu siewu nie należy przedłużać, gdyż rośliny wysiane później (VI) słabiej nektarują i plonują. Zalecana rozstawa między rzędami to 25-45 cm. Norma siewu wynosi 50-75 kg/ha. Grykę można także wysiewać jako poplon po oziminach, choć wówczas dostarczy znacznie mniej pożytku.

Seradela pastewna (= seradela siewna, seradela uprawna) – Ornithopus sativus Brot.

Rodzina: Fabaceae – bobowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	lekka, piaszczysta
Termin kwitnienia:	VII-VIII
Długość kwitnienia:	9-10 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	~ 20 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	białawy

Seradela pastewna
Ornithopus sativus Brot.
[DE] Die Echte Serradella
[EN] Serradella, common bird’s foot

Prawdopodobnie powstała ze skrzyżowania dwóch dziko rosnących gatunków seradeli. Wytwarza głęboki (do 1 m), rozgałęziony system korzeniowy oraz wiotką, delikatnie owłosioną łodygę osiągającą do 40 cm wysokości. Wyrastają z niej nieparzystopierzaste liście złożone z 5-15 par drobnych, eliptycznych listków.

Na korzeniach widoczne są brodawki, gdyż seradela żyje w symbiozie z bakteriami wiążącymi wolny azot z powietrza. Białe lub różowe kwiaty (z koroną o długości 6-10 mm) zebrane są w baldaszki wyrastające na długich szypułkach z kątów liści. Kwitnienie odbywa się w VII-VIII.

Owocem jest członowany strąk (po dojrzeniu nie pęka, lecz rozpada się na jednonasienne fragmenty) przypominający ptasią stopę, do czego nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa rośliny (Ornitophus) oraz angielska, bird’s-foot. Seradela uprawiana jest w celach pastewnych oraz na zielony nawóz.

Rozmnażanie polega na wysiewie nasion. Najczęściej stosuje się wsiewkę w zboża ozime (żyto, pszenżyto), bądź uprawia się ją jako wczesny międzyplon ścierniskowy wysiewany w VII.

Ostropest plamisty (= pstrok, kostropacz, podgorzał, marjanek) – Silybum marianum (L.) Gaertner

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	żyzna, próchniczna, głęboka
Termin kwitnienia:	VII-VIII
Długość kwitnienia:	~ 5 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	60-120 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	fioletowoszary

Ostropest plamisty
Silybum marianum (L.) Gaertner
[DE] Die Mariendistel
[EN] milk thistle, Saint-Mary thistle

Cykl życiowy rośliny trwa rok, czasem dwa lata. Jej naga lub nieco pajęczynowato osnuta łodyga rozgałęzia się w górze i dorasta do 1-1,5 m wysokości. Liście są skórzaste, błyszczące, z kolczastym brzegiem oraz białymi plamami, głównie w okolicach nerwów.

To za ich sprawą ostropest nazwano kiedyś „pstrokiem”, a dziś uprawia się w celach dekoracyjnych. Dolne liście tworzą różyczkę, liście łodygowe są odwrotnie jajowate lub szerokoeliptyczne, nasadami obejmujące łodygę.

Kwiaty zebrane są na szczycie rozgałęzień w jajowate koszyczki o długości do 5 cm, okryte od spodu listkami z długim, ostrym kolcem na wierzchołku. Jedna roślina może wytworzyć do 50 kwiatostanów. Koszyczek utworzony jest wyłącznie z obupłciowych kwiatów rurkowatych o purpurowej koronie.

Ostropest najlepiej udaje się na glebach żyznych, zasobnych w próchnicę, głębokich. Preferuje słoneczne stanowiska. Rozmnaża się z nasion wysiewanych wprost do gruntu w IV. Wschody pojawiają się po 2-3 tygodniach.

Kukurydza uprawna (= kukurydza zwyczajna) – Zea mays L.

Rodzina: Poaceae – wiechlinowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	większości gleb, z wyjątkiem podmokłych, bardzo ciężkich, suchych i piaszczystych
Termin kwitnienia:	VII-VIII
Długość kwitnienia:	~ 1 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	brak produkcji nektaru
Wydajność pyłkowa:	20-22 kg/ha
Kolor obnóży:	jasnożółty

Kukurydza uprawna
Zea mays L.
[DE] Der Mais
[EN] Maize, corn

Ojczyzną kukurydzy prawdopodobnie jest Meksyk, a jej uprawa była znana w Ameryce na kilka tysięcy lat p.n.e. (kukurydza należy do najstarszych roślin uprawnych). W  tamtej części świata kukurydza ma boski status, m.in. Majowie wierzyli, że człowiek został ulepiony z mąki kukurydzianej.

Równowąskie, długie i szerokie (do 10 cm), bezogonkowe liście ułożone są na łodydze skrętolegle. Kwiaty są rozdzielnopłciowe, umieszczone jednopiennie (kwiaty męskie i żeńskie usytuowane są na jednym osobniku).

Kukurydza uprawna.

Kwiaty męskie zebrane są w wiechowate kwiatostany wyrastające na szczytach łodyg. Kwiaty żeńskie osadzone w kątach liści w dolnej części źdźbła, tworzą kolby okryte pochwami liściowymi. Podczas kwitnienia ze szczytu kolb wystają długie (do 30-40 cm), wiotkie znamiona słupków.

Kwitnienie odbywa się VII-VIII. Owocem są duże, okrągławe ziarniaki barwy żółtej, brunatnej, czerwonej, lub ciemnofioletowej, bogate głównie w skrobię. Kukurydza uprawiana jest jako roślina zbożowa, pastewna, warzywna i przemysłowa.

Kukurydza cechuje się niewielkimi wymaganiami glebowymi. Można ją uprawiać na większości gleb, z wyjątkiem podłoży podmokłych, bardzo suchych, piaszczystych i ciężkich.

Jest tolerancyjna w stosunku do odczynu gleby, ale najbardziej odpowiadają jej gleby zasadowe oraz wykazuje duże zapotrzebowanie na wodę.

Jest rośliną ciepłolubną – optymalna temperatura dla jej wzrostu i rozwoju wynosi 30°C. Rozmnaża się z nasion wysiewnych od 20 IV do 5 V na głębokość 4-6 cm w rozstawie 75 × 15 cm (80-90 tys. na 1 ha, do 95 tys. w przypadku siewu na kiszonkę).

Dynia olbrzymia – Cucurbita maxima Duch.

Rodzina: Cucurbitaceae – dyniowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	próchniczna, zasobna, wilgotna
Termin kwitnienia:	VII-X
Długość kwitnienia:	10-11 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	30-50 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	raczej pyłek niezbierany
Kolor obnóży:	żółty

Dynia olbrzymia
Cucurbita maxima Duch.
[DE] Der Riesen-Kürbis
[EN] squash, pumpkin

Pochodzi z Ameryki Południowej, gdzie była uprawiana już w czasach prekolumbijskich, o czym świadczą znaleziska w grobowcach staroperuwiańskich. Wykształca długą (do 5 m), płożącą się lub wspinającą łodygę, której pomagają w tym wąsy czepne.

Nasiona stanowią popularną, a przy tym zdrową przekąskę, zważywszy na zawartość w nich kukurbitacyny działającej przeciwrobaczo, zwłaszcza na tasiemce. Faszerowane kwiaty dyni mogą stanowić oryginalną przekąskę, popularną głównie w krajach śródziemnomorskich.

Dynia olbrzymia.

Kwiaty dyni przyciągają pszczoły kolorem i wielkością korony (która stanowi doskonałe lądowisko dla owadów) oraz produkcją dużych ilości nektaru (gatunek zaliczany jest do najbardziej nektarodajnych roślin warzywnych), pozwalających wypełnić wole kilku zbieraczkom.

Niemniej np. w Australii i na Węgrzech dosyć często obserwuje się zbiór pyłku przez pszczoły, które formują żółte obnóża. Określa się, że ilość tego pożytku jest średnia i jest on dobrej jakości.

Dynia olbrzymia.

Dynia najlepiej udaje się na żyznych, próchnicznych i wilgotnych glebach z dostateczną ilością wapnia. Preferuje stanowiska słoneczne. Rozmnaża się z nasion wysiewanych po 15 V.

Słonecznik zwyczajny – Helianthus annuus L.

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	głęboka, przepuszczalna, żyzna
Termin kwitnienia:	VII-VIII
Długość kwitnienia:	3-4 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	40-50 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	35-65 kg/ha
Kolor obnóży:	jasnożółty

Słonecznik zwyczajny
Helianthus annuus L. Desv.
[DE] Die Sonnenblume
[EN] common sunflower

Słonecznik pochodzi z Ameryki Północnej, gdzie od dawna był uprawiany i wykorzystywany przez Indian. Do Europy dotarł w XVI w. jako roślina ozdobna. Dopiero w XIX w. w Rosji zaczęto go uprawiać na szerszą skalę, by z jego nasion wytłaczać olej.

Słonecznik wykształca długą (1-2,5 m wysokości), rozgałęzioną w górnej części i pokrytą szorstkimi włoskami łodygę, która wewnątrz wypełniona jest gąbczastym rdzeniem. Liście mają owalnie sercowaty kształt, zaostrzony wierzchołek i piłkowany brzeg, wyrastają na długich ogonkach.

Kwiaty zebrane są w koszyczkowate kwiatostany o średnicy 30-70 cm. Jeden koszyczek zawiera około 1500 kwiatów. Kwiatostany sprawiają wrażenie pojedynczego kwiatu (i przez wiele osób tak są postrzegane ) dlatego zyskały określenie pseudantium = nibykwiat.

Niektóre plemiona indiańskie wykorzystywały rdzeń rośliny jako gumę do żucia lub knot do świec, z kwiatów uzyskiwano żółty barwnik a z owoców purpurowy lub czarny.

Słonecznik zwyczajny. Fot. Aneta Sulborska

Pszczoły oblatują kwiaty rurkowate słonecznika (choć nie zawsze robią to chętnie) zbierając z nich nektar i pyłek. Oblot trwa od godzin rannych (8:00) do wieczornych, z największą intensywnością między 11:00 a 14:00.

Słonecznik wymaga głębokich, przepuszczalnych i żyznych gleb. Lubi słoneczne stanowiska. Rozmnaża się z nasion wysiewanych w V-VI co 50-100 cm.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"