BYLINY DZIKO ROSNĄCE

Pierwiosnek lekarski = pierwiosnka lekarska – Primula veris L.

Rodzina: Primulaceae – pierwiosnkowate

Występowanie:	widne lasy, zagajniki, zarośla, słoneczne łąki
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	żyzna, z dodatkiem wapnia
Termin kwitnienia:	IV-V
Długość kwitnienia:	~ 3 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, podział
Wydajność miodowa:	brak danych
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	żółty

Pierwiosnek lekarski, pierwiosnka lekarska
Primula veris L.
[DE] Die Echte Schlüsselblume
[EN] cowslip, common cowslip

Występuje w widnych lasach, liściastych zagajnikach, zaroślach i na wilgotnych, słonecznych łąkach. Jest rośliną o krótkim kłączu, przyziemnej rozecie pomarszczonych, podługowatojajowatych liści oraz srebrzyście owłosionej łodydze.

Dorasta ona do 10-30 cm wysokości i jest zakończona wielokwiatowym baldaszkiem zakwitającym w IV-V. Do pory pojawiania się kwiatów nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa rośliny wywodząca się od słowa primus = pierwszy, co tłumaczy się jako „kwiat wczesnej wiosny”.

Pszczoły korzystają z nektaru i pyłku rośliny. Pyłek jest dostępny tylko z kwiatów z wysoko osadzonymi pręcikami. Brak jest szczegółowych danych dotyczących wartości pożytkowej rośliny.

Pierwiosnek lekarski preferuje słoneczne stanowiska. Najlepiej rośnie na glebach umiarkowanie wilgotnych, żyznych, zawierających wapń.

Pierwiosnek lekarski. Fot. Aneta Sulborska

Najszybszym sposobem rozmnażania gatunku jest wysiew nasion (zaraz po zbiorze do późnej jesieni), łatwo daje też samosiewy. Młode rośliny wysadza się na miejsce stałe co 15-25 cm.

Fiołek wonny (= fiołek pachnący) – Viola odorata L.

Rodzina: Violaceae – fiołkowate

Występowanie:	wilgotne lasy i zarośla, parki, ogrody, przydroża, nieużytki
Stanowisko:	cieniste, półcieniste
Gleba:	próchniczna, zasobna w azot
Termin kwitnienia:	IV-V
Długość kwitnienia:	~ 3 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, podział, rozłogi
Wydajność miodowa:	brak danych
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	żółty

Fiołek wonny
Viola odorata L.
[DE] Das Duftveilchen
[EN] wood violet, sweet violet

Tę niewielką roślinę (3-12 cm wysokości) można spotkać w wilgotnych lasach i zaroślach parkowych, na nieużytkach, przydrożach, wykorzystywana jest także w celach dekoracyjnych. Należy do roślin rytualnych i symbolicznych sadzonych już w starożytności.

Fiołek wytwarza krótkie, walcowate kłącze, z którego wyrastają cienkie, rozgałęzione rozłogi nadziemne. Ciemnozielone liście o długich ogonkach zebrane są w różyczkę. Początkowo ich blaszka jest zwinięta w trąbkę, później nerkowata i zaokrąglona.

Fiołek wymaga stanowisk dostatecznie wilgotnych, zacienionych lub półcienistych. Najlepiej rośnie na glebach żyznych, zasobnych w azot. Można go rozmnażać przez podział lub rozłogi wiosną (III-IV) albo jesienią (VIII-IX), a także przez wysiew nasion zaraz po zbiorze (nasiona szybko tracą zdolność kiełkowania) na rozsadnik lub pod osłony.

Nasiona długo kiełkują (20-23 tygodni). Na miejsce stałe rośliny wysadza się co 10-20 cm. Fiołek daje także samosiewy.

Fiołek wonny. Fot. Aneta Sulborska

Dąbrówka rozłogowa – Ajuga reptans L.

Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Występowanie:	lasy, łąki, zarośla
Stanowisko:	słoneczne, półcieniste
Gleba:	żyzna, wilgotna
Termin kwitnienia:	IV-VI
Długość kwitnienia:	~3 tyg.
Rozmnażanie:	podział, sadzonki
Wydajność miodowa:	80-150 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	żółty

Dąbrówka rozłogowa
Ajuga reptans L.
[DE] Der kriechender Günsel
[EN] bugle, blue bugle, carpet

Jest dosyć pospolitą rośliną występującą w lasach, na łąkach oraz na skrajach lasów i zarośli, wskazując na żyzność i świeżość gleby. Gatunek uprawiany jest także w ogrodach przydomowych, zwłaszcza odmiany o barwnych liściach.

Dąbrówka wytwarza rozetę przyziemnych liści oraz długie ścielące się po powierzchni gleby ulistnione rozłogi, dzięki którym się rozrasta. W IV pojawiają się wzniesione, pojedyncze łodygi zakończone kłosokształtnym kwiatostanem.

Dąbrówkę rozmnaża się przez podział lub z sadzonek wierzchołkowych pobieranych w drugiej połowie lata. Rośliny można od razu wysadzić na miejsce stałe w rozstawie co 10-15 cm lub najpierw do doniczek, a wiosną na docelowe stanowisko.

Dąbrówka rozłogowa. Fot. Aneta Sulborska

Jasnota biała – Lamium album L.

Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Występowanie:	przydroża, zarośla, miejsca ruderalne
Stanowisko:	słoneczne do lekko cienistych
Gleba:	żyzna
Termin kwitnienia:	IV-XI
Długość kwitnienia:	> 4 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, podział
Wydajność miodowa:	do 200 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	20-60 kg/ha
Kolor obnóży:	żółty

Jasnota biała
Lamium album L.
[DE] Die Weiße Taubnessel
[EN] white nettle, white dead-nettle

Roślina powszechnie występuje w strefie klimatu umiarkowanego, przy drogach, w zaroślach i w sąsiedztwie ludzkich domostw. Wytwarza podziemne kłącze, z którego wyrastają rozłogi.

Wydajność miodowa może sięgać do 200 kg/ha. Miód z jasnoty białej cechuje się cytrynowożółtą barwą. Robotnice korzystają także z pyłku roślin. Zbieraczka, chcąc pobrać nektar, wchodzi częściowo do wnętrza kwiatu, a wówczas zostaje obsypana pyłkiem.

Po wyjściu z kwiatu na jej tułowiu pozostaje plama pyłku. Obnóża z jasnoty białej mają żółty kolor. Wydajność pyłkowa wynosi 20-60 kg/ha.

Roślina preferuje stanowiska słoneczne lub lekko cieniste oraz żyzne, zasobne w azot gleby o odczynie obojętnym lub zasadowym. Można ją rozmnażać przez podział lub wysiew nasion.

Czosnek niedźwiedzi – Allium ursinum L.

Rodzina: Amaryllidaceae – amarylkowate

Występowanie:	cieniste i wilgotne lasy liściaste
Stanowisko:	cieniste, półcieniste
Gleba:	piaszczysto-gliniasta, zasobna w wodę i składniki pokarmowe
Termin kwitnienia:	V
Długość kwitnienia:	~ 2 tyg.
Rozmnażanie:	nasiona, cebule przybyszowe
Wydajność miodowa:	4,5-80 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	brązowawy

Czosnek niedźwiedzi
Allium ursinum L.
[DE] Der Bärlauch
[EN] ramsons, buckrams

Rośnie dziko w cienistych i wilgotnych lasach liściastych, zwłaszcza w rejonach górskich, gdzie tworzy nieraz rozległe łany. Jest wskaźnikiem żyzności i wilgotności gleby.

Wydajność miodowa w warunkach Polski wynosi około 4,5 kg/ha, w krajach cieplejszych 80 kg/ha.

Czosnek niedźwiedzi.Fot. Aneta Sulborska

Roślina preferuje stanowiska cieniste oraz wilgotne, piaszczysto-gliniaste, bogate w składniki odżywcze gleby o odczynie obojętnym lub zasadowym. Można ją rozmnażać z nasion lub przez cebule.

Nasiona wysiewa się wprost do gruntu w VII w rzędy co 20-40 cm, na rozsadnik w VII, bądź do tunelu lub inspektu wczesną wiosną (III) po uprzedniej stratyfikacji. Przy siewie pod osłonami rozsadę należy wysadzać w V (po kilku sztuk w jedno miejsce) na miejsce stałe w odstępach co 10 cm.

Przy rozmnażaniu z cebul wysadza się je jesienią (IX-X) w rozstawie 30 × 40 cm, tak by ich górna część znajdowała się około 6 cm poniżej powierzchni gleby.

Miłek wiosenny – Adonis vernalis L.

Rodzina: Ranunculaceae – jaskrowate

Występowanie:	łąki kserotemiczne
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	wapienna, przepuszczalna
Termin kwitnienia:	IV-V
Długość kwitnienia:	do 3 tyg.
Rozmnażanie:	podział, siew nasion
Wydajność miodowa:	brak produkcji nektaru
Wydajność pyłkowa:	6-10 kg/ ha
Kolor obnóży:	cytrynowożółty

Miłek wiosenny
Adonis vernalis L.
[DE] Das Frühlings-Adonisröschen
[EN] pheasant’s eye, spring pheasant’s eye

Bylinę spotyka się na łąkach kserotermicznych (gdzie podlega ochronie), jest też uprawiana w ogrodach przydomowych. Łacińska nazwa rodzajowa rośliny wywodzi się od Adonisa – greckiego boga piękności zabitego przez odyńca.

Jedni uważają, że kwiaty miłka wyrosły z padających na ziemię kropli krwi Adonisa, inni, że to Afrodyta przemieniła ciało ukochanego w roślinę o pięknych kwiatach. Oprócz walorów ozdobnych roślina wykazuje również właściwości lecznicze – jej ziele jest stosowane jako lek nasercowy.

Miłek wiosenny. Fot. Aneta Sulborska

Roślina preferuje stanowiska słoneczne, nie znosi wilgotnych miejsc. Wymaga gleby wapiennej, przepuszczalnej, piaszczysto-żwirowej. Na jednym miejscu może rosnąć co najmniej 10 lat.

Miłek rozmnaża się z nasion wysiewanych zaraz po zbiorze, jednakże wschody są bardzo nierównomierne, a czasem pojawiają się dopiero w drugim roku. Można też stosować podział roślin w V-VI lub VIII sadząc nowe egzemplarze na miejsce stałe co 15-20 cm.

Knieć błotna (= kaczeniec, kaczyniec) – Caltha palustris L.

Rodzina: Ranunculaceae – jaskrowate

Występowanie:	mokre łąki, rowy, brzegi stawów i rzek
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	gliniasta, wilgotna lub bagienna
Termin kwitnienia:	IV-V
Długość kwitnienia:	2-3 tyg.
Rozmnażanie:	podział, siew nasion
Wydajność miodowa:	15 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	10-30 kg/ha
Kolor obnóży:	żółty

Knieć błotna, kaczeniec, kaczyniec
Caltha palustris L.
[DE] Die Sumpfdotterblume
[EN] marsh-marigold, kingcup

Kaczeńce porastają mokre łąki, rowy oraz brzegi stawów i rzek. Są też sadzone w celach dekoracyjnych, a tradycja ich wykorzystywania jako roślin ozdobnych sięga starożytności.

Knieć wytwarza gładkie, puste w środku łodygi o wysokości 15-50 cm oraz sercowate do nerkowatych ciemnozielone i błyszczące liście na długich ogonkach. Blaszka liściowa może osiągać do 25 cm średnicy.

Knieć błotna.Fot. Aneta Sulborska

W IV-V a niekiedy już w III pojawiają się złocistożółte kwiaty o średnicy 2,5-4 cm z licznymi pręcikami, wyrastające pojedynczo na szczytach rozgałęzień.

Knieć najlepiej rośnie na wilgotnej lub bagiennej glebie gliniastej o odczynie kwaśnym. Można ją rozmnażać przez wysiew nasion zaraz po zbiorze, często daje też samosiewy. Innym sposobem rozmnażania jest podział roślin wiosną (III-IV) lub po przekwitnięciu, w drugiej połowie lata.

Knieć błotna. Fot. Aneta Sulborska

Złoć żółta – Gagea lutea (L.) Ker Gawl.

Rodzina: Liliaceae – liliowate

Występowanie:	lasy, zarośla
Stanowisko:	słoneczne, półcieniste
Gleba:	piaszczysto-gliniasta, żyzna
Termin kwitnienia:	IV-V
Długość kwitnienia:	2-3 tyg.
Rozmnażanie:	cebule potomne, siew nasion
Wydajność miodowa:	brak danych
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	żółte

Złoć żółta
Gagea lutea (L.) Ker Gawl.
[DE] Der Wald-Gelbstern, Gewöhnlicher Gelbstern, Wald-Goldstern
[EN] yellow star-of-Bethlehem

Rośnie najczęściej w wilgotnych miejscach, lasach liściastych, na łąkach i w parkach. Wytwarza podziemną cebulę, z której wyrasta jeden równowąski liść oraz łodyga nazywa głąbikiem, o wysokości 10-30 cm z dwoma lancetowatymi liśćmi tuż pod kwiatostanem.

Rośliny można rozmnażać przez oddzielanie cebul potomnych lub przez wysiew nasion. Również często daje samosiewy.

Złoć żółta. Fot. Aneta Sulborska

Mniszek lekarski – Taraxacum officinale Weber ex F.H. Wigg.

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Występowanie:	łąki, trawniki, pastwiska, miejsca ruderalne, przydroża
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	różnych typów, o różnym stopniu uwodnienia
Termin kwitnienia:	IV-VII
Długość kwitnienia:	~2 tyg.
Rozmnażanie:	siew owoców, fragmentacja korzeni
Wydajność miodowa:	20-45 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	do 300 kg/ha
Kolor obnóży:	pomarańczowy

Mniszek lekarski
Taraxacum officinale Weber ex F.H. Wigg.
[DE] Der gewöhnliche Löwenzahn
[EN] common dandelion

Łacińska nazwa rodzajowa mniszka prawdopodobnie wywodzi się od arabskiego słowa tharakchakon, co tłumaczy się jako roślina o gorzkim smaku (mniszek zawiera gorzką taraksacynę) lub łacińskiego teraxis = choroba oczu, gdyż w przeszłości używano jej do leczenia chorób oczu.

Polska nazwa rośliny ma związek z mnichami i wywodzi się od XVI-wiecznego caput monachi = głowa mnicha. Staropolskie określenie rośliny to fyffa, zaś popularne współczesne nazwy to męska stałość, mlecz lub dmuchawiec.

Wydajność miodowa nie jest zbyt wysoka, gdyż wynosi około 20-45 kg/ha, ale o wiele cenniejszym pożytkiem jest pyłek (tak ważny w okresie wiosennym), z którego robotnice formują pomarańczowe obnóża o średniej wielkości. Masa pary obnóży wynosi 8,1-10,5 mg.

Pyłek cechuje się średnią wartością odżywczą. Kolekcjonowanie pyłku jest najintensywniejsze w godzinach przedpołudniowych. Wydajność pyłkowa może osiągać do 300 kg/ha.

Mniszek lekarski. Fot. Aneta Sulborska

Mniszek jest gatunkiem światłolubnym i azotolubnym. Nie ma specjalnych wymagań siedliskowych i może rosnąć na różnych typach gleb o różnym stopniu uwodnienia, choć najlepsze warunki do wzrostu i rozwoju znajduje na podłożach żyznych i dostatecznie wilgotnych.

Bardzo łatwo rozmnaża się przez owoce rozwiewane przez wiatr na duże odległości oraz przez fragmenty korzeni.

Jasnota gajowiec – Lamium galeobdolon (L.) Crantz

Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Występowanie:	wilgotne lasy, zarośla
Stanowisko:	słoneczne, półcieniste
Gleba:	wilgotna, gliniasta, zasobna w składniki pokarmowe
Termin kwitnienia:	IV–VI
Długość kwitnienia:	~ 2 mies.
Rozmnażanie:	siew, fragmentacja rozłogów
Wydajność miodowa:	20 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	żółty

Jasnota gajowiec
Lamium galeobdolon (L.) Crantz
[DE] Die Gewöhnliche Goldnessel
[EN] the gold deadnettle

Dorasta do 10–60 cm wysokości, występuje w wilgotnych lasach (głównie liściastych) i zaroślach. Wykształca wzniesione, owłosione łodygi o typowym dla przedstawicieli rodziny jasnotowatych, czworobocznym kształcie.

Po kwitnieniu wyrastają gęsto ulistnione rozłogi, które płożą się po powierzchni ziemi i zakorzeniają. Liście ułożone są naprzeciwlegle, dolne wykształcają ogonek, górne są siedzące. Cechuje je częściowa zimotrwałość i ciemnozielona barwa, często ze srebrzystymi plamami widocznymi na górnej powierzchni blaszki.

Gatunek najlepiej rośnie na podłożach wilgotnych, gliniastych, zasobnych w składniki pokarmowe o odczynie od zasadowego do lekko kwaśnego. Najlepiej rośnie na stanowiskach słonecznych, ale doskonale daje sobie także radę w półcieniu. Rozmnażanie polega na wysiewie nasion lub fragmentacji rozłogów.

Jasnota gajowiec. Fot. Aneta Sulborska

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"