Stefan Kopeć – ojciec endokrynologii owadów

Zdjęcie: Stefan Kopeć. Domena publiczna.

Postęp nauki to nie tylko potężne skoki, doprowadzające do gigantycznych odkryć, a częściej małe kroczki wielkich ludzi, którzy dokładając cegiełki do wiedzy, przyczynili się do postępu cywilizacji. Jedną z takich osób był Stefan Kopeć, wybitny polski biolog, ojciec endokrynologii entomologicznej, który wydaje się w Polsce zapomniany, a przecież dokonał bardzo ważnego odkrycia...

Stefan Kopeć odkrył hormon protorakotropowy (PTTH). Był to pierwszy owadzi hormon, jaki opisano, w dodatku bardzo ważny, bo pobudzający wydzielanie ekdyzonu – substancji endokrynowej związanej z linieniem. Substancja ta jest wydzielana także przez pszczoły miodne.

Urodził się 22 stycznia 1888 r. w Warszawie. Studia medyczne ukończył w 1912 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim. Gdy wybuchła pierwsza wojna światowa wyjechał do Pragi, gdzie zajmował się rybami, a dokładniej rolą pęcherza pławnego i rozwoju ubarwienia godowego ryb. Uczony żył w wielkiej przyjaźni z naukowcami czeskimi i długo z nimi współpracował. Od 1915 do 1918 prowadził działalność naukową w Zakładzie Biologii i Embriologii. Habilitował się wtedy z zoologii doświadczalnej.

Następnie objął stanowisko kierownika Zakładu Genetyki Zwierząt, a później przeniósł się do Puław, by prowadzić Zakład Morfologii Doświadczalnej w Państwowym Instytucie Naukowym Gospodarstwa Wiejskiego, organizując go od zera i wyznaczając kierunek badań. Naukowcy byli zmuszeni pracować w realiach powojennej Polski – nie tylko bez specjalistycznej aparatury, lecz nawet bez prądu i gazu. Ale to właśnie wtedy, w 1922 r., Stanisław Kopeć  opisał PTTH.

Działalność i rozwój kariery profesora nie ograniczały się tylko do Polski i Czech. W 1927 r. wyjechał z kraju i został stypendystą Fundacji Rockefellera w Edynburgu u prof. Crewa i w Cambridge u prof. Hammonda. Po powrocie do Polski wdrażał najnowsze odkrycia naukowe, współpracując z hodowcami, by uzyskać wzorcowe rasy rodzime. Również edukował, aktywnie działając w Towarzystwach Rolniczych Lubelskim i Zamojskim, wykładał także na Wydziale Filozoficznym i Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego. Był także redaktorem „Pamiętnika Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego”.

Czytaj także: Elektryzująca gadka roślin

W 1932 r. został powołany na stanowisko profesora biologii na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego, tym samym kończąc działalność w Puławach.  

Gdy w 1939 r. wybuchła wojna, profesor Kopeć zaangażował się w prace Tajnej Rady Wydziału Lekarskiego. Został pierwszym dyrektorem naukowym Prywatnej Szkoły Zawodowej dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego dr. Jana Zaorskiego pozwalającej młodzieży zaliczyć program trzech lat studiów lekarskich. W 1940 r. Gestapo aresztowało Stefana Kopcia wraz z jego córką Marią (studentką medycyny) i synem Stanisławem (studentem prawa). Profesora wraz z synem 11 marca 1941 r. rozstrzelano w Palmirach pod Warszawą. Była to egzekucja odwetowa za zabicie zdrajcy, aktora Igo Syma, którego skazał Polski Sąd Podziemny.

Na stronie lekarzepowstania.pl możemy przeczytać: Profesor Zdzisław Michalski, na ogół krytycznie nastawiony do wielu osób, które wspomina w swych Pamiętnikach, tak pisze: „Na liście ofiar rozstrzelanych był człowiek święty, profesor biologii na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego, Kopeć, wraz z synem”.

W czasie działalności Stefan Kopeć opublikował 63 prace naukowe.

O jego życiu pisali nie tylko Polacy, lecz również profesor Akinoro Suzuki z Uniwersytetu w Tokio (praca jest dostępna tylko w języku japońskim i omawia osiągnięcia naukowe profesora), a także Karel Slamy, który napisał w 1994 r. wykład „A tribute to Stefan Kopeć”.

Źródło: lekarzepowstania.pl, pl.wikipedia.org