Te opalitki, a ta opalitka czy ten opalitek?

Te opalitki, a ta opalitka czy ten opalitek?

Opalitki to małe (o średnicy zaledwie 2,5 mm!), lekko wypukłe, kolorowe krążki, które pszczelarze przyklejają na tułów matki pszczelej w celu jej łatwej identyfikacji w ulu. Opalitki są produkowane tylko w 5 kolorach (białym, żółtym, czerwonym, zielonym i niebieskim) i nie jest to fanaberia ich twórców ani ograniczenia technologiczne, a dopasowanie się do międzynarodowego standardu.

Każda barwa odpowiada poszczególnym latom, a dzięki temu pszczelarze mogą rozpoznać wiek maki pszczelej znajdującej się w ulu.

Jest to istotna informacja z punktu widzenia gospodarki pasiecznej. Aby utrzymać zdrowie całej rodziny pszczelej oraz zachować wydajność pasieki matki pszczele są wymieniane najczęściej co 2 lata. Matka pszczela (jeśli nie zostanie zabita przez robotnice lub straci życie z innego powodu, lub wyleci z rojem) żyje do 5 lat – stąd ograniczenie wyboru do pięciu kolorów.

Funkcje opalitek:

• Matki pszczele są lepiej widoczne w ulu podczas przeglądu (mimo że matka pszczela jest większa od robotnic, to wypatrzenie jej wśród tysięcy ruchliwych owadów nie jest łatwe, a do tego królowa jest na tyle „nieśmiała”, że często szybko czmycha w głąb ula).
• Identyfikacja wieku matki – Kolor opalitka oznacza rok, w którym matka się wykluła lub została poddana rodzinie, zgodnie z międzynarodowym 5-letnim kodem kolorów.
• Często opalitki mają także nadrukowane numery, co pozwala na precyzyjną kontrolę i śledzenie materiału genetycznego w dużych pasiekach hodowlanych.

Ponadto dzięki znakowaniu matek (przy pomocy opalitek lub specjalnego flamastra albo farby) pszczelarz może rozpoznać, czy np. pszczoły nie dokonały tzw. cichej wymiany matki.

Skąd nazwa opalitki?

Nazwa „opalitki” najprawdopodobniej pochodzi od niemieckiego słowa Opalithplättchen, które było nazwą handlową produktów służących do znakowania matek (dosłownie oznacza płytki opalitowe). Opalitki wyróżniają się w roju pszczół – być może stąd nawiązanie do opalitu (które charakteryzują się półprzeźroczystym mlecznym kolorem, mieniąc się na żółto oraz niebiesko, w zależności od kąta padania światła – choć opalitki nie opalizują, to mogło chodzić o nawiązanie kolorystyczne).

Kto wymyślił opalitki?

Pięciokolorowy system znakowania matek pszczelich został przyjęty na całym świecie i upowszechniony w XX w. wraz z rozwojem pszczelarstwa. Niestety nie wiadomo, kto jest twórcą tego systemu i samych opalitek. Najprawdopodobniej jedna z niemieckich firm wprowadziła je jako pierwsza do swojej oferty.

Przy tej okazji warto wspomnieć również o trudności wykonania opalitek – jeden krążek ma średnicę zaledwie 2,5 mm. Wyobraźcie sobie precyzję, z jaką trzeba wyciąć krążki z wcześniej nadrukowanego arkusza…

Kolejną trudność stanowi samo znakowanie matek pszczelich (żywych! Najważniejszych w całej rodzinie pszczelej, a do tego często bardzo cennych, przy czym pszczoły uszkodzoną matkę bezwzględnie zabiją…).

Ten opalitek czy ta opalitka?

W języku polskim nie ma jednoznacznego rozstrzygnięcia normatywnego – spotyka się obie formy:

• ten opalitek (gdy przyjmuje się, że to krążek, znaczek),
• ta opalitka (gdy rozumiana jest jako płytka).

W polszczyźnie mamy kilka wyrazów o obocznym rodzaju, np. ten podkoszulek i ta podkoszulka, ten rodzynek i ta rodzynka, ten podstawek i ta podstawka, tan strucel i ta strucla.

Nazwa opalitek w innych językach

Nazwa „opalitki” jest charakterystyczna dla języka polskiego. W innych językach używa się bardziej opisowych lub ogólnych terminów, często odwołujących się do funkcji tych przedmiotów, czyli do znakowania. Zdarzają się jednak także nawiązania do tej nazwy. Najczęściej stosowane terminy to:

• angielski: queen marking tag (dosłownie: znacznik do znakowania królowej) lub queen marking disc (dysk do znakowania matek). Czasami można spotkać się z nazwą queen marker, choć to ogólny termin na narzędzia do znakowania.
• niemiecki: Königinnen Zeichenplättchen (dosłownie: żetony dla królowej), Leucht Opalith (świecący opalit) lub Königinnen-Markierung (znakowanie królowej).
• francuski: pastille de marquage (pastylka do znakowania.
• rosyjski: Метка для маток [metka dlja matok] (znak dla matek) lub опалитки [opalitki] (czyli tak samo: opalitki).
• czeski: opalitové značky (opalitkowe znaczniki).

Oprac. Teresa Kobiałka

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"